Asnjë dele për Bajram: Thatësira, defrimacioni dhe rënia në Marok
Maroku pezullon sakrificat e Fitër Bajramit ndërsa delet zhduken, pyjet zvogëlohen, dhe thatësira pushton vendin.
Origjinalisht publikuar në Global Voices
Një burrë me tufën e tij të deleve dhe dhive në rajonin Rif të Marokut. Fotografi nga Mohamed Belkasen, përdorur me leje.
Nga Mohamed Belkasen
Më 26 shkurt, Mbreti Mohamed VI njoftoi pezullimin e sakrificatave të kafshëve gjatë Eid al-Adha për shkak të “sfidave mjedisore dhe ekonomike.” Kjo vendim pasoi një deklaratë nga Ministri i Bujqësisë Ahmed el Bouari më 13 shkurt, e cila raportoi një ulje prej 38 përqind të stokut të deleve. Kjo është hera e katërt që një pezullim i tillë shpallet në vend, me raste të mëparshme që ndodhën në vitet 1963, 1981, dhe 1996.
Herën e fundit ishte 29 vjet më parë kur ish-mbretëresha, Hassan II, bëri thirrje të gjithë qytetarëve të qëndronin largë nga sakrifikimi i deleve për Eid al-Adha për shkak të një recesion ekonomik. Sot, çështja nuk është kryesisht financiare, por mungesa alarmante delesh në të gjithë Magrebin. Qeveria, pas kërkesës së mbretit, ka inkurajuar zyrtarisht këtë praktikë.
Eid al-Adha, i njohur gjithashtu si “Festivali i Sakrificës,” përkujton historinë kuraniqe të Profetit Ibrahim që ishte i gatshëm të sakrifikonte djalin e tij në bindje ndaj Zotit si një provë besimi dhe devotshmërie. Përkujtim, myslimanët zakonisht sakrifikojnë një dele (ose tjetër kafshë shtëpiake), duke simbolizuar bindjen, devotshmërinë dhe mirënjohjen. Ky akt gjithashtu përfaqëson bujari dhe solidaritet shoqëror. Mishi zakonisht ndahet në tre pjesë: një për familjen, një për të afërmit dhe miqtë, dhe një për ata në nevojë. Por me turma të zvogëluara, çmime në rritje dhe mungesë burimesh, shumë marokianë tani detyrohen të braktisin këtë akt thellësisht simbolik.
Efektet e ngrohjes globale po bëhen një shqetësim serioz në Marok. Që nga viti 2020, Maroku është përballur me thatësira të zgjatura dhe shkretëtirëzim në fshatin e tij. Ritimet sezonale tradicionale janë ndryshuar, duke zgjatur verën në vjeshtë dhe duke shkaktuar pranvera të hershme me shi të pamjaftueshëm. Kjo papërshtatshmëri ka ndihmuar në rritjen e shkretëtirëzimit, duke ulur rritjen e barërave ushqyese të nevojshme për të mbështetur dele dhe kafshë të tjera.
Deforestimi dhe humbja e kullotave
Sipas raportit të vitit 2023 raporti nga Këshilli Ekonomik, Social dhe Mjedisor (CESE), deforestimi ka ulur ndjeshëm zonat me barëra të nevojshme për bagëtinë. Raporti thekson humbjen e 17,000 hektarëve në vit për shkak të ngrohjes globale dhe deforestimit në fshatin maroken.
Kjo humbje e mbulesës së pemëve zvogëlon disponueshmërinë e kullotave dhe rrit erozionin e tokës, duke bërë më të vështirë ripërtëritjen e vegjetacionit dhe mbështetjen e turma. CESE paralajmëron se këto tendenca mund të përkeqësohen pa përshtatje të rëndësishme dhe menaxhim mjedisor.
Një burrë gërmon për ujë në rajonin e Rif në Marok. Humbja e mbulesës së drurëve zvogëlon disponueshmërinë e kullotës dhe rrit erozionin e tokës. Foto nga Mohamed Belkasen, përdorur me leje.
Kurthe e ujit dhe rezervuarët e thatë
Në zemër të çështjes është fakti që digat kryesore të vendit janë duke funksionuar në nivele kërcënuese të ulëta pas viteve të reshjeve nën mesatare. Thatësira ka lënë trupat e ujit pothuajse bosh, duke penguar një burim jetik për kafshët dhe kulturat.
Bagëtia vuajnë drejtpërdrejt nga kjo mungesë, pasi uji i kufizuar dhe cilësia e ulët e kullotës kërcënojnë shëndetin dhe normat e riprodhimit të tyre. Të dhënat meteorologjike të që nga viti 2020 konfirmojnë se deficitët e reshjeve kanë vazhduar në rajonet kyçe bujqësore.
Tokë e thatë në rajonin e Rif në Marok. Foto nga Mohamed Belkasen
Rënia e numrit të kafshëve të gjalla ka një ndikim të thellë ekonomik në komunitetet rurale të Marokut. Shumë familje varen nga delet për të ardhura dhe praktika kulturore, por çmimet në rritje dhe furnizimi i reduktuar e kanë bërë qasjen në kafshë të mëdha një sfidë të madhe për marokenët.
Qeveria ka përgjigjur duke hequr përkohësisht tarifat mbi mishin e importuar dhe duke planifikuar importet e mëdha të deleve për të stabilizuar tregun, megjithatë sfidat mbeten për bagëtinë e vogël.
Në një raport institucional të vitit 2021 përshkrim nga Fondi Ndërkombëtar për Zhvillimin Bujqësor (IFAD) thekson se reforestimi është “i rëndësishëm” për rivendosjen e ekosistemeve malore të Marokut. Raporti paralajmëron se thatësirat e gjata kanë çuar në erozion të gjerë dhe shkretëtirëzim, duke dëmtuar rëndë cilësinë e tokës dhe produktivitetin bujqësor në zonat rurale.
Duke ringjallur pyjet, argumenton IFAD, Maroku mund të përmirësojë jo vetëm rezistencën e tokës por edhe të mbështesë bujqësinë dhe blegtorinë lokale, duke ofruar një zgjidhje afatgjatë për krizën ekologjike dhe ekonomike aktuale.
Barrikada ushqimesh dhe perimeve në rajonin Rif të Marokut. Foto nga Mohamed Belkasen, përdorur me leje.
Qeveria e Marokut zbuloi një plan më 25 maj për të filluar një program financiar mbështetjeje prej 6.2 miliardë dirhame (rreth 680 milionë USD) për dy vitet e ardhshme për të rimarrë bagëtinë deri në fund të vitit 2026.
Çfarë dikur bashkonte familjet rreth vakteve të përbashkëta dhe ritualeve tani thekson hendekun në rritje midis realitetit ekologjik dhe traditës kulturore. Në një vend ku toka nuk mund më mbështesë tufat e saj, mungesa e sakrificës këtë vit pasqyron jo vetëm një ndryshim në prioritetet ekonomike por edhe një përballje më të thellë me humbjen mjedisore.