Vëzhgimi i automatizuar, vrasjet e synuara dhe lufta me AI në Gaza: Një bisedë me studiuesin ligjor Khalil Dewan

Çfarë po përjetojmë në Gaza është e ardhmja e luftës

Origjinalisht i publikuar në Global Voices

Imazhi me mirënjohje nga Untoldmag.org.

Kjo intervistë u publikua për herë të parë nga UntoldMag më 22 qershor 2025. Një version i redaktuar është ripublikuar në Global Voices si pjesë e një marrëveshjeje për ndarjen e përmbajtjes. 

Gjatë genocidit të vazhdueshëm në Gaza, survejimi biometrik dhe dronët janë bërë mjetet kryesore në luftën moderne. Khalil Dewan është një studiues dhe hetues ligjor. Ai është Studiues i Nomos në Universitetin SOAS të Londrës. Dewan ka kaluar mbi 15 vjet duke hulumtuar luftën globale kundër terrorizmit dhe transformimin e saj përmes AI, teknologjisë së dronëve dhe manipulimit ligjor. Në këtë intervistë, ai diskuton se si janë evoluar vrasjet e synuara, pasojat për ligjin ndërkombëtar, dhe çfarë tregon Gaza për të ardhmen e luftës.

Walid El Houri (WH): Ju keni kaluar më shumë se një dekadë duke hulumtuar luftën me dronë dhe mbikëqyrjen. Si keni filluar të punoni në këtë fushë?

Khalil Dewan (KD): Kam hulumtuar luftën globale kundër terrorizmit dhe sulmet me dronë për më shumë se 15 vjet. Kam trajtuar programet e SHBA-së, Mbretërisë së Bashkuar, Francës, dhe të tjera, dhe një nga gjërat që është bërë e qartë është se si këto fuqitë perëndimore po përdorin luftën me dronë për disa qëllime strategjike. Më së shumti, ato mundësojnë vrasje më të lehta përmes asaj që unë e quaj individualizimi i luftës, një formë e re e konfliktit ku shtetet nuk synojnë më vetëm grupe të armatosura jashtë shtetit ose shtete armike, por edhe individët vetë, bazuar në sjellje ose kërcënim të perceptuar.

WH: A mund të shpjegoni se çfarë nënkuptoni me “individualizimi i luftës”?

KD: Bëhet fjalë për të ndjekur njerëz, jo objektiva ushtarake tradicionale. Dronët mund të fluturojnë dhe të mbajnë pozicion mbi pjesë të largëta të botës dhe të godasin individë me shumë pak përgjegjësi ligjore. Ky lloj objektivizimi ka dominuar dy dekadat e fundit të luftës globale kundër terrorizmit. Dhe tani, me sistemet e synimit të fuqizuara nga AI, gjërat po bëhen edhe më problematike.

WH: Si po përdoret AI në vrasjet e synuara, sidomos në vende si Gaza?

KD: Në rastin e Izraelit, për shembull, kemi parë përdorimin e sistemeve të synimit të fuqizuara nga AI përmes dronëve. Këto sisteme janë të dizajnuara për të përpunuar metadata dhe për të ndihmuar në identifikimin e objektivave që mund të goditen dhe vendndodhjen e tyre, sidomos në mjedise komplekse urbane si Gaza. Por kjo është shumë problematike, sidomos kur përdoret nga shtete si Izraeli ose Shtetet e Bashkuara, të cilat tashmë operojnë nën një pozicion mbështetës, duke nënkuptuar se janë të prirura të godasin, me ose pa justifikim të qartë ligjor.

WH: Cilat janë pasojat ligjore të këtij zinxhiri vrasjesh të drejtuar nga AI?

KD: Kjo e komplikon gjithçka. Nuk po pyesim më vetëm nëse një vrasje ishte e ligjshme. Tani po përballemi me paragjykime algoritmike të integruara në sistemet e AI. Paragjykime që janë projektuar dhe zbatuar nga shtetet. Në një konflikt të armatosur, mbështetja në atë teknologji ngre shqetësime serioze ligjore dhe etike. Kush e projektoi sistemin? Çfarë paragjykimesh janë të integruara? Kush është përgjegjës kur vritet personi i gabuar?

WH: Pamë përdorimin e skanime biometrike gjatë evakuimeve në Gaze. Cilat janë pasojat e një survejimi të tillë në një kontekst humanitar?

KD: Është shumë shqetësuese. Kur Izraeli hapi atë që e quajti koridor evakuimi në Gaze, palestinezët u mbajtën midis dy strukturave të mëdha dhe u detyruan të bëjnë skanime të fytyrës së tyre para se të lejoheshin të lëviznin. Kjo u bë ndërsa vazhdonin bombardimet dhe sulmet ajrore, dhe tregon se si të dhënat biometrike po përdoren si një kusht paraprak për mbijetesë. Palestinezët janë tashmë ndër komunitetet më të survejuara në botë, dhe tani dorëzimi biometrik po shfrytëzohet si armë gjatë një krize humanitare.

WH: A e përshtatet kjo praktikë me ligjin ndërkombëtar?

KD: Sigurisht që ngre shqetësime të mëdha. Ligji ndërkombëtar po manipulohet, veçanërisht nga shtetet perëndimore, për të justifikuar vrasjet e synuara brenda dhe jashtë konfliktit të armatosur. Ata mbështeten në argumente ligjore për kërcënime të menjëhershme, vetëmbrojtje dhe përdorimin e forcës, por në realitet, ata po shtyjnë kufijtë e ligjës së luftës. Detyra e skanimeve biometrike gjatë një krize, për shembull, përshtatet me një strategji më të gjerë kontrolli dhe dehumanizimi, jo mbrojtje humanitare.

WH: Çfarë roli luajnë aktorët privatë në këtë peizazh të ri të luftës?

KD: Aktorët privatë po përfshihen gjithnjë e më shumë, qoftë përmes përpunimit të të dhënave, zhvillimit të AI-së, ose mbështetjes logjistike. Kjo privatizim i luftës e bën edhe më të vështirë përcaktimin e përgjegjësisë. Ju keni një vijë të paqartë midis përgjegjësisë shtetërore dhe atyre korporative, dhe ligji ndërkombëtar nuk është ende i pajisur mirë për ta trajtuar atë.

WH: Si e shihni të ardhmen e AI-së dhe autonomisë duke formësuar fushën e betejës?

KD: Ajo që po përjetojmë në Gaza është e ardhmja e luftës, një bashkim i AI-së, autonomisë, vrasjeve të synuara dhe manipulimit ligjor. Shtetet po garojnë për të mbetur konkurruese në këtë hapësirë. Jugut Global po zhvillon aftësitë e veta për dronë dhe AI dhe duke parë 20 vitet e fundit, veçanërisht veprimet e Izraelit në Gaza, po pyesin, “Nëse ata mund të shpëtojnë pa u ndëshkuar, çfarë duhet të jetë pozicioni ynë?”

WH: Çfarë këshille keni për shtetet në Jugun Global që po navigojnë në këtë mjedis?

KD: Mesazhi im është i qartë: respektojnë ligjin ndërkombëtar sa më shumë që të jetë e mundur. Mbani standardet etike, fisnikërinë, nëse dëshironi, por gjithashtu njohni realitetin gjeopolitik. Shtetet duhet të mbeten konkurruese në procesin e legjislacionit. Nuk duhet të kolonizohen nga ligji ndërkombëtar që është armëzuar nga aktorë të fuqishëm, por as nuk duhet ta braktisin atë. Bëhet fjalë për të balancuar etikën me mbijetesën, sepse nëse Gaza na ka mësuar diçka, është se mbijetesa tani është një çështje ligjore, politike dhe ekzistenciale.