Vendet e Afrikës Lindore dhe kufijtë e hapur: hapa të mëd...

Nuk është e pazakontë të gjesh një shofer taksie nga Uganda në kryeqytetin e Ruandës, Kigali, ashtu siç takon rregullisht shoferë Uber nga Zimbabve në Afrikën e Jugut. Por ka një ndryshim të madh. Një Ugandan që punon në Rwandë me shumë mundësi ka të drejtë të sigurt ligjore për të qenë atje, ndërsa zimbabvezët që punojnë në Afrikën e Jugut shpesh janë të pasigurt për ligjshmërinë e tyre aktuale ose të ardhshme.

Afrika Lindore ka bërë hapa më të mëdhenj drejt rrjedhjes së lirë të njerëzve që kalojnë kufijtë dhe kërkojnë punë se sa shumica e Afrikës. Vetëm Komuniteti Ekonomik i Shteteve të Afrikës Perëndimore (ECOWAS) është në të njëjtën ligë.

Ndërsa Protokolli i Lëvizjes së Lirë të Personave të Bashkimit Afrikan është dështuar në nivel kontinentale, disa nga komunitetet ekonomike rajonale kanë bërë përparim. Komuniteti i Zhvillimit të Afrikës së Jugut (SADC) lejon udhëtimin pa vizë në pothuajse të gjitha kufijtë e tij.

ECOWAS dhe Komuniteti i Afrikës Lindore (EAC) kanë bërë përparime ambicioze drejt tregjeve të përbashkëta rajonale duke përfshirë lirimin e kërkimit të punës, vendbanimit dhe zhvillimit të biznesit nëpër kufijtë e shteteve anëtare.

Instituti New South, një grup mendimi i fokusuar në reformën e qeverisjes në jugun global, është duke përfunduar një program kërkimor mbi reformën e qeverisjes së migracionit në Afrikë. Raporti ynë është për Afrikën Lindore.

Ne kemi gjetur se ndryshe nga shumica e veriut global, kontinenti afrikan po lëviz drejt kufijve më të hapur për njerëzit. Në disa vende të jugut global premtimi i rritjes ekonomike tejkalon frikërat politike. Megjithatë, përparimi është i ngadaltë, dhe i pa koordinuar. Shumica e reformave të migracionit ndodhin në rajone dhe midis fqinjëve.

Përparimi në Komunitetin e Afrikës Lindore është veçanërisht i dukshëm në krahasim me komunitetet e tjera rajonale afrikane. Ne identifikojmë disa arsye për këtë, duke përfshirë udhëheqjen e fortë dhe bashkëpunimin midis aktorëve shtetërorë dhe jo-shtetërorë.

Angazhimi për lëvizjen e lirë

Komuniteti i Afrikës Lindore miratoi Protokollin e Tregut të Përbashkët në vitin 2010. Blloku përbëhet nga Tanzania, Uganda, Kenia, Ruanda, Burundi, Sudani i Jugut, Kongoja dhe Somalia.

Marrëveshja e tregut të përbashkët të trupit rajonal përfshin lëvizjen e mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe njerëzve. Ajo u jep njerëzve të drejtën – të paktën në letër – për të gjetur punë nëpër kufij, të drejtën për të qëndruar dhe të drejtën për të krijuar një biznes. Gjithashtu ekziston një angazhim për harmonizimin dhe njohjen e ndërsjellë të kualifikimeve akademike dhe profesionale dhe politikave të punës për lehtësimin e lëvizjes.

Madje edhe para protokollit të tregut të përbashkët, blloku rajonal filloi të vendoste postblloqe të një ndalesë në shumë prej kufijve të tij të brendshëm për të lehtësuar rrjedhjen e mallrave dhe njerëzve. Edhe pse nuk funksionojnë të gjitha në të njëjtën mënyrë ose në mënyrë të barabartë, ato kanë qenë të suksesshme në lehtësimin e lëvizjes.

Rezultate të pabarabarta

Ndikimi i tregut të përbashkët në lëvizjen e njerëzve ka qenë i pabarabartë brenda rajonit. Më të integruar janë Uganda, Kenia dhe Ruanda, të cilat lejojnë lëvizjen e qytetarëve me dokumente identiteti të standardizuara – ata nuk kanë nevojë për pasaporta.

Gjithashtu është relativisht e lehtë të gjesh punë nëpër këto kufij.

Tanzania dhe Burundi janë afër rrethit të brendshëm por ende kërkojnë pasaporta, megjithëse pa viza. Tre shtetet që janë bashkuar më vonë, Sudani i Jugut, Kongoja dhe Somalia, janë të gjitha shtete të brishta me sisteme qeverisëse që nuk plotësojnë gjithmonë standardet e nevojshme për pranimin në të gjitha privilegjet e bllokut rajonal.

Në praktikë, ka trajtim të ndryshëm. Në përgjithësi, është më e vështirë për qytetarët e tre vendeve të fundit të kenë akses të rregullt dhe vende pune në partnerët e tyre rajonalë.

Një kufizim tjetër kur bëhet fjalë për lëvizjen e njerëzve është se pak përparim është bërë në harmonizimin formal të sistemeve arsimore, shëndetësore dhe sociale mes vendeve anëtare. Kjo pengon kërkimin e punës nëpër kufij.

Për më tepër, ligjet kombëtare të punës, të cilat zakonisht kërkojnë leje për të huajt, ende zbatohen në nivele të ndryshme në rajon. Disa vende janë më të lejuara. Për shembull, Kenia, Uganda dhe Ruanda kanë një marrëveshje reciproke pa tarifa për leje pune.

Një mangësi tjetër ka qenë se rezultatet e proceseve gjyqësore në zbatimin e lirisë së lëvizjes kanë qenë zhgënjyese. Kjo është edhe pse blloku rajonal ka një Gjykatë të Drejtësisë të Afrikës Lindore aktive. Mandati i saj ligjor përfshin zbatimin e traktatit të bllokut dhe protokollet e tij.

Në disa raste gjykata ka gjetur se veprimet kombëtare që pengonin lëvizjen e personave ishin të mbuluara nga protokolli rajonal. Ajo ka urdhëruar qeveritë e shkelura të përmbushen. Por aftësia e saj për të zbatuar vendimet është minimale.

Arsyeja për sukses

Udhëheqja ka qenë e rëndësishme. Fakti që ekonomia më e fuqishme në rajon, Kenia, është pjesë e niveleve kryesore është i rëndësishëm.

Ruanda dhe Uganda gjithashtu kanë udhëhequr duke dhënë shembull. Ruanda ishte një nga vendet e para në kontinent që ofroi hyrje pa vizë për të gjitha vendet e tjera afrikane. Për pjesën e saj, Uganda është shumë e admiruar për programet e saj të përfshirjes së refugjatëve.

Një faktor tjetër i përmendur në raportin tonë është mundësia për bashkëpunim të nxitur nga marrëdhëniet midis institucioneve formale, si qeveritë, dhe aktorëve jo-shtetërorë si Organizata Ndërkombëtare për Migracionin. Ndërveprimet midis këtyre aktorëve të ndryshëm kanë krijuar mundësi për zyrtarët dhe politikanët nga shtetet e rajonit të takohen, të diskutojnë çështje të rëndësishme dhe të zhvillojnë marrëdhënie besimi dhe mirëkuptimi.

Një aktor tjetër jo-shtetëror i financuar nga donatorët, TradeMark Africa, e cila u krijua në vitin 2010 për të mbështetur zbatimin e tregut të përbashkët në Afrikën Lindore, ofroi mbështetje të konsiderueshme. Për shembull, ajo mbështeti zbatimin e programit rajonal të Postës së Kufirit One-Stop.

Rruga përpara

Bazuar në raportin tonë, kemi identifikuar ndryshime që mund të bëjnë një ndryshim pozitiv.

Së pari, zhvillimi i sistemeve të besueshme dhe të harmonizuara në rajon për mbledhjen dhe menaxhimin e të dhënave mbi lëvizjen e popullsisë dhe punësimin. Kjo do të ndërtonte besimin se politika po bëhej mbi bazën e informacionit të besueshëm.

Së dyti, ulja e frikës në transaksionet monetare ndërkufitare, duke përfshirë remitancat e migrantëve. Kjo do ta bënte më të lehtë për migrantët të dërgojnë një pjesë të të ardhurave të tyre në vendet e tyre të origjinës.

Së treti, përmirësime në regjistrat e popullsisë, dokumentet e identitetit, pasaportat dhe sistemet e menaxhimit të migracionit ndërkufitar. Përmirësimet do të ndërtonin besimin e ndërsjellë në integritetin e sistemeve dhe do të hapnin rrugën për angazhime të mëtejshme për uljen e barrierave të migracionit.

Së katërti, bashkëpunimi në aksesin ndërkufitar në shërbimet sociale si shëndetësia dhe arsimi. Kjo është një nga hapjet më të rëndësishme ndërmjetme drejt lirimit të lëvizshmërisë për qytetarët e rajonit.

Së pesti, rishikimi i disa ndryshimeve të bëra për të dobësuar Gjykatën e Drejtësisë të Afrikës Lindore në vitin 2007. Kjo do të fuqizonte fuqitë de jure të gjykatës, duke shtuar ndjeshëm në konsolidimin e të drejtave ndërkufitare në rajon.

Në fund, kufizimi kryesor në rajon është pasiguria politike dhe e sigurisë, e cila pengon zhvillimin shoqëror dhe ekonomik. Megjithatë, përparimi i vazhdueshëm në lëvizshmëri është i mundur pavarësisht nga çështjet në shtetet e brishta, edhe pse mund të çojë në përparim asimetrik brenda Komunitetit të Afrikës Lindore.