BRICS: Brazili ka një pozicion udhëheqës në kohë krize globale të shumta

Në vitin 2025, Brazili ushtron presidencën rotative të BRICS dhe do të mbajë samitin e tij më 06 dhe 07 korrik, në Rio de Janeiro. Në të njëjtin vit, ai gjithashtu do të jetë nikoqir i COP 30 në Belém, duke konsoliduar një radhë të paprecedentë udhëheqjeje në forumet multilaterale filluar me presidencën e G20 në 2024. Ky bashkim forcon protagonizmin diplomatik të Brazilit në agjenda kryesore si zhvillimi, paqa, klima dhe reforma e qeverisjes globale — me luftën kundër pabarazive strukturore si një bosht transversal.

Si një nga vendet themelues të BRICS, së bashku me Rusi, Indi dhe Kinë, Brazili ka luajtur një rol thelbësor në ndërtimin dhe konsolidimin e grupimit. Afrika e Jugut u bashkua me bllokun në vitin 2011. Në vitin 2023, u njoftua zgjerimi më i madh i tij, me hyrjen e Egjiptit, Emirateve të Bashkuara Arabe, Etiopisë, Iranit dhe Arabisë Saudite — megjithatë, në rastin e kësaj të fundit, anëtarësimi ende pret formalizimin. Dhe në vitin 2025, veprimi i parë i presidencës braziliane ishte formalizimi i hyrjes së Indonezisë. Përveç anëtarëve të plotë, BRICS filloi të përfshijë 9 vende partnerë: Bjellorusi, Bolivia, Kazakistani, Kuba, Malajzia, Nigeri, Tajlandë, Uganda dhe Uzbekistani.

Lexoni më shumë: Për të kuptuar BRICS: si një akronim ekonomik i thjeshtë u shndërrua në një grupim global gjithnjë e më të rëndësishëm

Nën moton “Forcimi i Bashkëpunimit të Jugut Global për një Qeverisje më Inkluzive dhe të Qëndrueshme”, Brazili ka strukturuar veprimtarinë e tij në gjashtë axisë kryesorë: lehtësimi i tregtisë dhe investimeve; reforma e institucioneve multilaterale të paqes dhe sigurisë; përballja me ndryshimet klimatike; qeverisja e inteligjencës artificiale; forcimi institucional i BRICS; dhe bashkëpunimi Jug-Jug me fokus në shëndetin global.

Skenar sfidues i krizave të shumta

Skenari ku realizohet ky Samit është, megjithatë, sfidues. Jemi duke përjetuar një kohë të krizave të shumta: konflikte të armatosura në Gaza dhe në Ukrainë, një garë e re armësh, përkeqësimi i krizës klimatike, paqëndrueshmëri ekonomike ndërkombëtare, dobësi të vazhdueshme në sistemet e shëndetësisë globale dhe rreziqe në rritje të lidhura me de-regullimin e teknologjive digjitale.

Së bashku me këtë, reformat e tregtisë globale, të nxitura nga një luftë tarifash e shkaktuar nga qeveria Trump, e cila vendosi tarifa unilaterale dhe arriti a kërcënuar vendet e BRICS me tarifa prej 100%, në rast se vazhdojnë me axhendën e “de-dolarizimit”.

Në një botë të shënuar nga polarizime në rritje dhe sanksione ekonomike unilaterale, BRICS del si një alternativë dialogu multilateral, me theks në ndërtimin e një rendi multipolar — në dimensionet e tij ekonomike, financiare dhe gjeopolitike.

Duke parë të gjitha këto, Brazili kërkoi të strukturojë presidencën e tij rreth prioriteteve që dialogojnë drejtpërdrejt me dilemat bashkëkohore. Lehtësimi i tregtisë dhe i investimeve, për shembull, synon të përballet me pengesat e shkaktuara nga fragmentimi i zinxhirëve globalë të vlerës dhe politikat mbrojtëse, duke promovuar një integrim më të madh prodhues dhe monetar ndërmjet vendeve të BRICS.

Qëllimi, sipas qeverisë braziliane, nuk është të zëvendësojë dollarin, por të zgjerojë përdorimin e monedhave lokale dhe mekanizmave financiarë më të aksesueshëm dhe transparentë — një temë që merr urgjencë përballë kërcënimeve tarifore unilaterale dhe rritjes së paqëndrueshmërisë së shkëmbimeve valutorë.

Multilateralizmi dhe demokratizimi i Këshillit të Sigurimit

Në axhendën për reformën e institucioneve multilaterale të paqes dhe sigurisë, Brazili ripërsërit kërkesën e tij historike për demokratizimin e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara. Lufta në Ukrainë, gjenocidi në Gaza dhe konfliktet e shumta të padukshme shpalosin kufizimet e një rregullimi të shënuar nga paralisia vendimmarrëse dhe pabarazia strukturore ndërmjet anëtarëve, ku vetëm pesë vende kanë statusin e anëtarit të përhershëm me privilegjin e veto-s.

Duke parë këtë, Brazili propozon një sistem më përfaqësues, efektiv dhe të ndjeshëm ndaj diversitetit të kërcënimeve globale. Në këtë përpjekje, BRICS shihet si një hapësirë legjitime për ndërtimin e besimit, dialog politik dhe alternativa multilaterale ndaj bllokimeve të rendit aktual ndërkombëtar — por jo si zëvendësues i OKB-së, të cilës i qëndrojnë thelbësore qendra dhe universaliteti për arkitekturën globale të paqes dhe sigurisë.

Ndryshimet klimatike dhe IA

Në krahun e ndryshimit të klimës, propozimi brazilian është të pozicionojë BRICS si udhëheqje kolektive në ndërtimin e një axhende të drejtë klimatike dhe të qëndrueshme financiarisht. Para COP30, presidenca braziliane propozon miratimin e një Deklarate-Kornize të Liderëve për Financimin Klimatik, si dhe veprime konkrete të përqendruara në bashkëpunimin teknologjik, llogaritjen e karbonit dhe sinergjitë midis tregtisë dhe tranzicionit ekologjik.

Kjo ambicie, megjithatë, bashkëjeton me kontradikta të brendshme, siç është pasiguria e qeverisë në lidhje me eksplorimin e naftës në Margjin Ekzotike dhe hyrjen në bllok të prodhuesve të mëdhenj fosilë, si Arabia Saudite, Irani dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Në të njëjtën kohë, vendet e BRICS janë mbajtës të rezervave të mëdha të mineraleve kritike dhe të kapaciteteve financiare, duke mundësuar që të luajnë një rol strategjik në realizimin e teknologjive për tranzicionin energjetik. Në këtë proces, Banca e Re e Zhvillimit, e krijuar në vitin 2014, duhet të ketë një rol qendror, përmes adoptimit të financimit të projekteve të infrastrukturës të qëndrueshme.

Qeverisja e inteligjencës artificiale, nga ana tjetër, shfaqet si një krah transversal dhe struktural. Përballë avancimit të shpejtë të teknologjive digjitale dhe rreziqeve të përqendrimit dhe diskriminimit algoritmik, Brazili propozon një qasje të bazuar në të drejtat dhe sovranitetin digjital. Ideja është të promovojë një rregullore gjithëpërfshirëse, që pasqyron diversitetin kulturor të vendeve të Jugut Global, inkurajon transferimin e teknologjisë dhe përballet me asimetritë e pushtetit në raport me kompanitë e mëdha që sot dominojnë sektorin.

Bashkëpunimi në shëndetësi dhe pabarazia

Bashkëpunimi në shëndetësinë globale — me fokus në luftën kundër sëmundjeve të neglizhuara dhe të përcaktuara shoqërore — rivendos në qendër të axhendës çështjet e varfërisë, pabarazisë dhe drejtësisë racore. Këto sëmundje, të lidhura me kushte të jetesës të varfra, godasin në mënyrë të pabarabartë popullsitë e vulnerabilizuara dhe të racizmuara.

Pandemia e COVID-19 theksoi urgjencën e përgjigjeve të koordinuara dhe të solidaritetit. Për këtë arsye, Brazili propozon, në kuadër të BRICS, krijimin e një aleance ndërkombëtare për eliminimin e këtyre sëmundjeve, përmes investimeve në kërkim, prodhimin e vaksinave dhe barnave dhe forcimin e sistemeve publike të shëndetësisë. Bashkëpunimi Jug-Jug është thelbësor në këtë proces, sidomos duke marrë parasysh që vendet e BRICS përqendrojnë rreth 40% të rasteve globale të tuberkulozit dhe një pjesë të konsiderueshme të barrës së sëmundjeve tropikale të neglizhuara..

Protagonizmi i Brazilit

Në këtë kontekst, hyn edhe zgjerimi i fundit i BRICS — një lëvizje që, ndërkohë që zgjeron përfaqësimin global të grupit, vendos sfida të reja politike dhe institucionale. I drejtuar kryesisht nga Kina dhe Rusia, në kërkim të aleatëve të rinj gjeopolitikë dhe tregtarë, zgjerimi shkaktoi një përplasje të vizioneve brenda diplomacisë braziliane.

Për disa sektorë, rritja e ndjeshme në numrin e anëtarëve mund të zbehë protagonizmin e Brazilit në bllok dhe të komprometojë aftësinë e ndikimit të grupit, veçanërisht duke marrë parasysh që vendimet e tij merren me konsensus — gjë që e bën kohezionin e brendshëm një faktor qendror për efektivitetin e grupit. Përballë këtyre shqetësimeve, forca e institucionale e BRICS-it është bërë një nga gjashtë prioritetet e përcaktuara nga presidenca braziliane, e cila ka mbrojtur një zgjerim të disiplinuar dhe të orientuar nga parametra të qartë.

Propozimi i Brazilit është të sigurojë që anëtarët e rinj të socializohen në mënyrë të duhur me praktikat, dinamikat dhe procedurat e grupit, në mënyrë që të ruhet kohezioni politik dhe aftësia e veprimit të bllokut.

Nga ana tjetër, zgjerimi i grupit kërkon ndërtimin e rregullimeve të reja të qeverisjes që integrojnë anëtarët e rinj pa riprodhuar strukturat ekskluzive. Krijimi i kategorisë së “vendit partner” — i miratuar në 2024, gjatë Samitit të Kazanit — shkaktoi pyetje në lidhje me ekzistencën e niveleve të ndryshme të përkatësisë brenda një grupi që historikisht mbështet barazinë sovrane midis vendeve. Kjo shqetësim u ngrit nga Dossier të organizuar nga Rebrip (Rrjeti Brazilian për Integrimin e Popujve) që paralajmëroi për rrezikun e konsolidimit të asimetrive të brendshme dhe për kontradiktën midis propozimit për demokracitë e qeverisjes globale dhe adoptimit të hierarkiave formale brenda vetë grupit.

Funksioni shoqëror

Një nga aspektet novatore të presidencës braziliane është forcimi i shtyllës shoqërore të BRICS-it, e quajtur “people-to-people”, e drejtuar drejt pjesëmarrjes aktive të lëvizjeve shoqërore, akademisë, rinisë, sektorit privat, qeverive lokale, sindikatave dhe aktorëve të tjerë në ndërtimin e propozimeve për BRICS-in. Për herë të parë, ky segment kishte mundësinë të paraqiste rekomandimet e tij drejtpërdrejt në një takim zyrtar të negociatorëve kryesorë (sherpas) të grupit, duke vendosur një precedent të rëndësishëm për institucionalizimin e praktikave më gjithëpërfshirëse në bllok.

Eksperienca e Këshilli i Qëndrave të Mendimit BRICS (BTTC), i udhëhequr në Brazil nga IPEA, ilustron këtë proces: një seri workshop-esh tematike të organizuara gjatë gjysmës së parë të vitit mblodhën përfaqësues nga organizatat e shoqërisë civile, nga qendrat e mendimit dhe menaxherë publikë për të diskutuar pikat e përcaktuara nga presidenca braziliane. Rezultati ishte hartimi i një grupi rekomandimesh substanciale të dorëzuara negociatorëve zyrtarë — duke trajtuar tema si riformimi i arkitekturës financiare ndërkombëtare, drejtësia klimatike, shëndeti global dhe qeverisja e inteligjencës artificiale.

Edhe pse këto përparime tregojnë një angazhim në rritje për dëgjimin e zërave pluralë, rruga për të konsoliduar pjesëmarrjen shoqërore si një dimension strukturore i qeverisjes së BRICS është larg përfundimit. Është e nevojshme të krijohen mekanizma të përhershëm, transparentë dhe gjithëpërfshirës të dialogut me sherpa-t dhe të fuqizohet protagonizmi i lëvizjeve shoqërore si kusht për avancimin e BRICS si një projekt vërtet demokratik dhe transformues.