Diskursi mbi ndryshimet klimatike: një fushë beteje midis kapitalizmit të gjelbër dhe uljes së rritjes ekonomike

Efektet dhe menaxhimi i ndryshimeve klimatike bëjnë pjesë në jetën e përditshme të shumicës së disiplinave shkencore dhe debatit publik. Jetojmë në një kontekst të pazakontë që ashpërson dinamikat shoqërore, kulturore dhe politike që, si pa vende të Marc Augé (1993), e bëjnë marrëdhënien midis qenieve njerëzore dhe natyrës një tranzit të vazhdueshëm, ku ekosistemet nuk janë gjë tjetër veçse stacione kalimi për multinacionale të mëdha dhe shtetet.

Së bashku, ata vendosin një marrëdhënie nën dinamikën e kapitalizmit bashkëkohor ku bashkëpunimi shoqëror bazohet në kritere të tregut. Nën këtë logjikë të modernitetit të ndarë nga natyra, analiza e narrativave të ndryshimeve klimatike na ndihmon të kuptojmë si e kuptojmë botën aktuale dhe të interpretojmë ngjarjet shoqërore, kulturore dhe politike bashkëkohore.

Gjatë gjashtë dekadave të fundit, kanë dalë në pah narrativa të ndryshme ndërsa është rritur rëndësia e ndryshimeve klimatike dhe kërkimi i strategjive efektive për administrimin e tyre.

Sfera publike në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar rezonon me debatin mbi mënyrat e veprimit bazuar në konsensusin mbi ndryshimet klimatike dhe pasojat shkatërruese të tyre, mbi mënyrat e zbutjes së tyre dhe mënyrat e përshtatjes me to. Madje, është krijuar një term i ri, Antropoceni, i cili i referohet ndikimeve të aktivitetit antropogjenik në planetë, ndër to, ndryshimeve klimatike. Ai i referohet shkakut të drejtpërdrejtë, që është ánthropos (ἄνθρωπος), që do të thotë “njeri”.

Las narrativas del cambio climático

Në njërin nga studimet e fundit në fushën e narrativave klimatike, janë identifikuar tre narrativa kryesore – ekologjizmi apokaliptik, kapitalizmi i gjelbër dhe rënia – të cilat evolucioni i tyre tregon se si kemi rrëfyer ndryshimin klimatike, rolin e njeriut në Antropocen dhe skenarët që na paraqiten si rrezik dhe mundësi.

Bëhet fjalë për narrativa dikotomike dhe binare për shkak të dominancës dhe ndikimit të kapitalizmit të gjelbër dhe rënies. Këto lëvizje paraqiten në një spirale të vazhdueshme konkurrencë dhe rivaliteti për të pushtuar skenarët narrativë dhe për të promovuar veprimet e tyre klimatike përmes sfondit që përfaqësojnë.

Këto narrativa kanë krijuar korniza të ndryshme veprimi dhe zbatimi politikash për qeverisjen e klimës.

• Ekologjizmi apokaliptik parashikon një kolaps të pashmangshëm, tashmë pothuajse i pakthyeshëm pas dekadash paralajmërimesh për nevojën urgjente të politikave radikale për t’u përballur me ndryshimin klimatike dhe efektet e tij.

• Kapitalizmi i gjelbër, i lindur në vitet 1980, është lidhur me narrativa të mëdha si zhvillimi i qëndrueshëm dhe ekonomia e gjelbër.

• Rënia, e cila shfaqet në të njëjtën periudhë, ka pasur ndikim të madh intelektual, por për momentin nuk është shndërruar në një alternativë të vërtetë politike, e mbuluar nga diskursi dominues i përparimit dhe rritjes ekonomike.

Lexo më shumë: Çelësat për t’u përballur me ndryshimin klimatike: Ulja e pabarazisë dhe rënia

Edhe pse kriza globale e vitit 2008 evidencoi fragilitetin e sistemit neoliberalist në menaxhimin e burimeve natyrore dhe mungesën e strategjive efektive për të zbutur ndikimin mjedisor, alarmet mbi mbiprodhimin, shfrytëzimin e tepruar dhe tejkalimin klimatik ishin tashmë të njohura mirë. Vetë Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike deklaroi në 2021 se ishte e pashmangshme të kalohej kufiri i 1.5 °C. Nuk u desh shumë kohë: u tejkalua në vitin 2024.

Tregimi i diversitetit të narrativave nuk është vetëm një ushtrim akademik. Ai na lejon të kuptojmë se cilat lloje argumentesh mbështesin veprimin e aktorëve politikë, efektet e tyre praktike dhe implikimet etike. Për shembull, programet e financimit për vendet në zhvillim që janë veçanërisht të prekura nga efektet e ndryshimeve klimatike mund të përgjigjen me narrativa të ndryshme që bëjnë diagnoza dhe projektojnë modele ekonomike shumë të ndryshme.

Lexoni më shumë: Një herë kishte ndryshimet klimatike... Historia e shkurtër e një narrativi që ndryshoi në verën e vitit 2022

A jemi të gjithë përgjegjës në të njëjtën mënyrë?

Prandaj, kur flasim për efektet e ndryshimeve klimatike antropogjene, është e drejtë të pyesim çfarë njeriu ka shkaktuar problemin dhe ku? A do të thonë të njëjtat ide për mbiprodhimin, shfrytëzimin e tepruar ose tejkalimin klimatik në Gjermani si në Algjeri? A është një shtet i Veriut të Atlantikut më përgjegjës për këto fenomene sesa një shtet i vendosur në rajonin e Magrebit?

Pa dyshim, pabarazitë globale dhe përgjegjësia historike për emetimet shtojnë një nivel komplekse që narrativa e kapitalizmit të gjelbër nuk e trajton në mënyrë holistike.

Nëse bazojmë në të dhëna, Gjermania emetoi 681,81 milionë tonë ekuivalente dioksidi të karbonit (CO₂eq) në vitin 2023, duke u renditur ndër 20 vendet më të ndotura në botë. Ndërkohë, Algjeria emetoi 256,79 Mt CO₂eq atë vit.

Prandaj, është e nevojshme të theksojmë problemet që paraqesin narrativat klimatike. Është thelbësore të sfidojmë qasjen ndaj kapitalizmit të gjelbër, i cili bazohet në disa konceptime të zhvillimit të qëndrueshëm dhe ekonomisë së gjelbër. Këto perspektiva thjesht transferojnë problemin e kapitalizmit të gjelbër në sfera të tjera. Për më tepër, ato de-politizojnë ndryshimin klimatike duke devijuar vëmendjen tonë nga “si” ta menaxhojmë atë drejt konceptit të “gjelbër” që paraqitet në këto narrativa klimatike.

Në këtë kuadër, fokusimi në çështje teknike ose ekonomike shmang vëmendjen nga faktorët strukturore të kapitalizmit bashkëkohor që nënkuptojnë përkeqësimin mjedisor, të tillë si pabarazia, shfrytëzimi i tepruar i burimeve natyrore dhe dinamikat e pushtetit global.

Një shembull tjetër i kufizimeve të narrativave është rënia ekonomike. Koncepti i rënies, edhe pse propozon një kritikë ndaj paradigmës së rritjes ekonomike, duhet të lidhet domosdoshmërisht me parimet e drejtësisë globale dhe riparimit historik. Ndërsa kjo perspektivë sfidon lidhjen midis emetimeve të CO₂ dhe përparimit, dhe sfidon nocionin se ndotja e shkaktuar nga prodhimi masiv i mallrave dhe materialeve është një tregues i avancimit teknologjik, gjithashtu është thelbësore të merret parasysh parimi i përgjegjësive të përbashkëta por të diferencuara.

Ky parim, i njohur në Samitin e Tokës të vitit 1992 dhe në Konventën Kornizë të Kombeve të Bashkuara për Ndryshimin Klimatik (CMNUCC), thekson pabarazinë midis emetimeve të vendeve industriale dhe atyre në zhvillim, duke treguar një pabarazi strukturore në shpërndarjen e gjurmës së karbonit globale.

Lexo më shumë: Vendet e zhvilluara dhe ato në zhvillim: A janë detyrimet e ndryshme ndaj veprimit klimatike?

Dy vizione të kundërta

Në këtë kontekst, çfarë dhe si kemi narruar ndryshimin klimatike ndahet kryesisht në dy pole jo vetëm të ndryshme por edhe kontradiktore: ai që promovon kapitalizmin e gjelbër dhe ai që mohon në mënyrë strukturore modelin e shfrytëzimit bashkëkohor, pra, rënien.

Kështu, narrativat mbi ndryshimin klimatike duhet të kuptohen si mjet ose mjet që organizon ngjarje shoqëroro-kulturore dhe politike, të lidhura nga një kuptim që formëson kuptimin tonë për botën. Dhe në këtë kuadër, duhet të pyesim gjithashtu në çfarë mase narrativat klimatike formojnë produktin vetë të narrativës, pra, në çfarë mase dhe në çfarë mënyre prodhimi diskursiv i kapitalizmit të gjelbër ose rënies pasqyron luftërat e pushtetit karakteristike të shoqërive të kapitalizmit global.

Përtej kësaj, na paraqitet sfida për të përpjekur të thyjmë këto dinamikat polarizuese dhe të përpiqemi të përfaqësojmë ndryshimin klimatike përmes narrativave të tjera, produkt i geografive të tjera subalterne shoqërore dhe territoriale që tregojnë vende të tjera jo për të paraqitur forma jo hegjemone për t'u përballur me ndryshimin klimatike.