Pluhuri dhe mashtrimi: si një avokat sfidoi Big Asbestos dhe fitoi

Sot, biznesi dhe të drejtat e njeriut janë një fushë studimi të mirëpritur që është promovuar nga akademikët, industria dhe grupet e shoqërisë civile në mbarë botën. Por në mes të viteve 1990, kur një avokat i ri në Angli vendosi të padiste një korporatë të madhe azbesti në Afrikën e Jugut, ideja se korporatat mund të kenë përgjegjësi për të respektuar të drejtat e njeriut, pavarësisht ku ndodhen, ishte më shumë një ëndërr sesa realitet.

Libri i David Kinley-t, Në një shi pluhuri, tregon një histori Dickensiane të burrave dhe grave të vrarë nga minimi i azbestit dhe avokatit që luftoi për ta. Ai lexon si një thriller i mirëndërtuar më shumë sesa një ditar i një padie shumë komplekse.

---

Rishikim: Në një shi pluhuri: Vdekja, Mashtrimi, dhe Avokati që shkatërroi Azbestin e Madh – David Kinley (Shtypja e Universitetit Johns Hopkins)

---

Libri ka të gjitha elementet e një romani të John Grisham: mbulime korporative, avokatë mashtrues, intrigë ndërkombëtare, zbulime shkencore, mashtrime politike, punëtorë të shtypur por të qëndrueshëm, vdekje, shumë vdekje, një sindikatë që kërkon drejtësi dhe një avokat në një vend të largët që thjesht nuk dorëzohet.

Kinley, një avokat i të drejtave të njeriut me bazë në Sidnei dhe akademik, ofron me mjeshtëri këtë histori tragjike se si një kompani britanike – Cape Plc – u sjell në përgjegjësi për historinë e saj të dëmshme në komercializimin e azbestit afrikan të Jugut.

Kjo është një rast i ndërlikuar ligjor ku lexuesi duhet të kuptojë disa shkenca dhe ligje bazë. Kinley arrin të prezantojë historinë në mënyrë më tërheqëse dhe jo ligjore, duke kapur lexuesit që nga paragrafi i hapjes.

Një histori vdekjeprurëse

Azbesti, një mineral që ndodhet natyrshëm, që dikur ishte lavdëruar për rezistencën e tij dhe rezistencën ndaj zjarrit, u përdor gjerësisht në ndërtim në mbarë botën që nga fundi i viteve 1880. Tani është mirë i njohur si një vrasës – por kjo nuk është informacion i ri.

Siç vëren Kinley, një raport i vitit 1898 nga “inspektorja e parë femër e fabrikave të Britanisë” vuri re efektet e “të keqijat të pluhurit të azbestit” mbi shëndetin e njeriut. Në vitin 1931, u prezantuan rregullore “të mjaftueshme në mënyrë disi” në Mbretërinë e Bashkuar, duke njohur rreziqet shëndetësore të azbestit.

Gjatë viteve 1900 (më së shumti në vitet 1960), studimet mjekësore përcaktuan lidhjen midis azbestit dhe mesoteliomës (kancer). Sot, faqa e Organizatës Botërore të Shëndetësisë thotë: “të gjitha format e azbestit […] janë kancerogjene për njerëzit”. Në nivel global, ajo vëren

më shumë se 200,000 vdekje vlerësohet se janë shkaktuar nga ekspozimi në azbest në vend të punës – më shumë se 70% e të gjitha vdekjeve nga kanceri i lidhur me punën.

Çfarë dinte Cape Plc – një kompani e bazuar në Mbretërinë e Bashkuar dhe një nga korporatat më të mëdha në botë që minieron dhe shet azbest – gjatë viteve të saj të artë të prodhimit në vitet 1960-1980 në Afrikën e Jugut? Kjo është ajo që një avokat i ri, i bazuar në Angli, Richard Meeran, vendosi të provoje në mesin e viteve 1990.

Meeran ishte kontaktuar nga anëtarë të Sindikatës Kombëtare të Minatorëve të Britanisë për të ndihmuar në padinë ndaj Cape Plc në emër të punonjësve të filialëve të saj të mëparshëm në Afrikën e Jugut, të cilët ishin “të sëmurë dhe po vdisnin”.

Gjetjet e trashëgimisë së Meeranit anglo-indiane në Afrikën e Jugut, së bashku me përvojën e tij të rritjes në Mbretërinë e Bashkuar në një kohë kur, siç vëren Kinley, “racizmi ishte i përhapur”, bënë që kjo çështje – pavarësisht nga vështirësitë ligjore – të kishte një tërheqje të menjëhershme.

Kompleksiteti i rastit ligjor nuk mund të nënvlerësohet. Pyetje të vështira përfshinin ku dhe kur të dorëzohej, sa mund të kishte të paditur potencialë dhe si t’i gjente. Ishin grumbuj të mëdhenj dokumentesh për t’u shqyrtuar, duke përfshirë gjetjet ekspertëve mjekësorë.

Po ashtu, kjo ishte e paprecedentë. Ideja se një kompani e Mbretërisë së Bashkuar duhet të ishte përgjegjëse për kushtet e punës së filialit të saj në Afrikën e Jugut konsiderohej nga shumë, përfshirë edhe kompaninë në fjalë, si absurde.

Mijëra të paditur

Rasti zyrtarisht filloi në vitin 1997 dhe përfundoi (përmes përfundimit) në vitin 2004. Të paditurit ishin kryesisht ish-minatorë ose të afërm të minatorëve të ndjerë të punësuar në minierat e azbestit të Cape Plc në provincat e Veriut të Kaps dhe Limpopo në Afrikën e Jugut.

Fillimisht, rasti u paraqit në emër të gjashtë të paditurve duke përfshirë një sekretare femër në një nga minierat, disa minatorë meshkuj, bashkëshortet e minatorëve të ndjerë, dhe një shërbëtore shtëpiake që punonte për një nga menaxherët e minierës, duke larë rrobat e punës çdo ditë.

Në fund, ky rast u zgjerua për të përfshirë 7,500 të paditur. Një mijë prej tyre nuk jetuan për të parë përfundimin e tij.

Racizmi është në zemër të kësaj historie. Nuk është rastësi që ata që u prekën më shumë nga neglizhenca e korporatës ishin popuj të zezë dhe të ngjyrosur (për të përdorur termat e kohës dhe të librit). Megjithatë, grupi fillestar i të paditurve ishte një grup i zgjedhur me kujdes, me përbërje racore të ndryshme.

Neglizhenca ishte në qendër të rastit. Një numër i konsiderueshëm i të paditurve ishin punësuar në miniera pa ndonjë mbrojtje nga pluhuri i azbestit. Pluhuri nga minierat po ashtu depërtonte në komunitete të afërta. Këtu, pretendimi përfshinte ekspozimin në vend të punës dhe atë mjedisor.

Për të provuar neglizhencën, ekzistojnë tre elementë kryesorë që duhen vërtetuar. I pari është se një detyrim kujdesi i takon të paditurit ndaj të paditurit; i dyti që ky detyrim është shkelur; dhe së fundi, prova e dëmit të pësuar për shkak të kësaj shkeljeje.

Sfida e ekipit ligjor ishte të tregonte se Cape Plc kishte njohuri për rreziqet shëndetësore të shkaktuara nga minierat e azbestit dhe nuk kishte marrë masa për të mbrojtur punëtorët dhe komunitetet e prekura rreth tyre nga kjo pluhur vdekjeprurës.

Rasti u ngrit në gjykatat e Mbretërisë së Bashkuar. Tre vitet e para u harxhuan vetëm duke debatuar për juridiksionin; pra, a ishte Mbretëria e Bashkuar vendi i duhur për të dëgjuar një rast që përfshinte punëtorë nga Afrika e Jugut?

Përmes këmbënguljes së palodhur dhe një beteje të vërtetë David kundër Goliatit, Meeran në fund arriti të mbledhë prova që Cape Plc ishte i vetëdijshëm për rreziqet shëndetësore të lidhura me ekspozimin ndaj azbestit. Ai kishte fshehur qëllimisht këtë njohuri për të mbrojtur fitimet e tij.

Qeveria e Afrikës së Jugut kishte ndërhyrë në mbështetje të paditësve, me gjykatat që në fund vendosën në favor të paditësve. Kjo ishte shumë e rëndësishme. Rasti thjesht do të kishte dështuar në Afrikën e Jugut për shkak të mungesës së ndihmës ligjore për paditësit dhe kapaciteteve të kufizuara të gjykatave për të dëgjuar pretendimin.

Tregimi mjeshtëror i Kinley për këtë histori e bën të arritshme temat juridike të ndërlikuara, por më e rëndësishmja, sjell në jetë historitë e shumë viktimave të ndryshme të Cape Plc.

Ai vendos skenën për një zhvillim gradual të asaj se si korrupsioni i shkencës dhe politikës, mungesa e ndershmërisë ligjore dhe një kompani pa skrupuj

ka mbështetur një industri të dëmshme dhe ka vazhduar vdekjen dhe vuajtjen e mijëra komuniteteve më të varfra dhe më të margjinalizuara të vendit.

Rasti i Cape Plc është i rëndësishëm sepse për herë të parë në botë një punonjës i dëmtuar i një kompanie të filialit përcaktoi se kompania mëmë e punëdhënësit kishte detyrim kujdesi ndaj tyre. Është një nga ato raste “bukë dhe gjellë” që tani studiojnë të gjithë avokatët e ardhshëm të biznesit dhe të drejtave të njeriut.

Caple Plc fillimisht ra dakord për një pajtim prej 21 milionë paund. Megjithatë, kjo u rishikua poshtë më vonë për shkak të pozitës së pasigurt financiare të Cape. Në fund, kompania pagoi 7.5 milionë paund, së bashku me një trust prej 35 milionë paund të krijuar nga Gencor, një kompani e Afrikës së Jugut që mori përsipër disa nga operacionet e azbestit të Cape.

Rasti ofroi nxitjen për krijimin e rrugëve ligjore inovative për të mbajtur përgjegjëse korporatat për shkeljet e të drejtave të njeriut në një kohë kur imuniteti ishte më i zakonshëm se përgjegjshmëria.

U vendosi shtatë vjet para se OKB të miratonte Parimet Udhëzuese mbi Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut. Këto përcaktuan se të gjitha korporatat, pavarësisht se ku operojnë, pritet të respektojnë të drejtat e njeriut dhe viktimat duhet të kenë qasje në një zgjidhje efektive. Një koncept i tillë është tani relativisht i pranuar, por ende mbeten boshllëqe të rëndësishme midis pritshmërive se si duhet të veprojë një korporatë dhe mbajtjes së tyre përgjegjëse ligjore kur nuk veprojnë kështu.

Sot, industria globale e ndërtimit – si veshjet, elektronikët, bujqësia dhe shumë tjera – mbështetet nga paga të ulëta, rregullore të lehta dhe një dështim i vazhdueshëm për të ndërmarrë veprime të rëndësishme korrigjuese për të adresuar shkeljet e të drejtave të njeriut. Ekonomia globale lidh punëtorët individualë me kompani të mëdha dhe të vogla në kufijtë kombëtarë, politikë dhe kulturorë.

Në disa (relativisht të rralla) raste, ekziston përgjegjësi ligjore për veprime të gabuara, por prevalenca e kushteve të punës jo të standardizuara mbetet një problem global. Të paktën në rastin e azbestit, biznesi si zakonisht (pavarësisht kostos) nuk është më një opsion.