Nacionalizmi rikthehet fuqishëm: nga shekulli XIX tek MAGA e Trump

Ideologjia nacionaliste e lindur në fund të shekullit të XIX-së shënoi një pjesë të madhe të historisë që nga atëherë deri në gjysmën e parë të shekullit XX. Tani po thërret përsëri në të tashmen tonë.

Disa shembuj aktualë kanë elemente të përbashkëta me atë ideologji të vjetër. Një prej tyre është duke u përhapur prej kohësh: kërkesa e Kinës mbi Taiwanin. Tjetri është në prag të Evropës prej kohësh më pak: aspirata e Rusisë për të qenë Rusia e Madhe, me të gjitha pasojat që kjo sjell.

Festimet e mëdha të SHBA-së në vitin 2026

Tani, së bashku me këtë lulëzim të nacionalizmit ekskluziv, bashkohet edhe MAGA –Make America Great Again, “Bëje Amerikën të Madhe Përsëri” në spanjisht– nga Donald Trump, i cili do të gjejë në festimin e 250-vjetorit të Deklaratës së Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në vitin 2026, formulimin më të ashpër dhe provokues të tij: politika anti-immigacion dhe rinovimi i nacionalizmit të zjarrtë dhe të egër nacionalizmi MAGA.

Nga ana tjetër, në Evropë partitë e ekstremit të djathtë përpiqen të imitojnë modelin, duke kërkuar ndjenjën kombëtare mbi çdo propozim për multilateralizëm ose integrim dhe duke përpjekur të sulmojnë themelet e Bashkimit Evropian me argumente shumë të çuditshme.

Në këtë mënyrë ata bëjnë punën e pistë, si një kalë Trojane, në projektin e Trump për të dobësuar dhe, nëse është e mundur, për të prishur Pax Europaea që u ndërtua mbi hirit e më shumë se 55 milionë të vdekurve.

Disa nga aktivitetet e parashikuara për festimet e vitit të ardhshëm në Amerikën e Veriut kujtojnë shumë paradat e nibelungëve, perëndive dhe mitet pangermane, ngritje të pastërtisë ariane dhe të tjera që mbushën rrugët e Gjermanisë në vitet para Luftës së Dytë Botërore.

SHBA-ja do të ketë në vitin 2028, edhe një herë, deri në Lojërat Olimpike – në Los Angeles –, për të mos munguar ndonjë përbërës.

Nuk është çështje e parëndësishme mesazhi që dëshiron të transmetohet nga qeveria trumpiste. Projekti i ri i shkrimit të historisë së SHBA-së që po kryejnë – nën parimin se duhet të eliminojnë të gjitha gënjeshtrat e futur nga kultura e “majtas radikale” – plotëson dëshirën e tyre për të bërë një histori pa historianë. Në këtë drejtim, punohet në një histori që ndryshon përmbajtjen, muzeumet, arkivat dhe literaturën, nëse është e nevojshme, për të lartësuar vlerën e asaj të vetës kundrejt çdo elementi tjetër integrues.

Gjethet e nacionalizmit

Nacionalizmi siç e njohim nuk është gjithmonë shoqëruar me njerëzimin. Është një ideologji që shfaqej midis viteve 1880-1914, edhe pse ka rrënjë pas Revolucionit Francez. Termi filloi të përdorej në Francë, Itali dhe Gjermani për të përcaktuar grupet ideologjike të djathtës ekstreme që përdornin thirrje për atdheun kundër të huajve, liberalëve dhe socialisteve.

The foundation of nationalism is the will to emotionally identify the individual with the identity elements of their nation, in contrast to others whom they consider inferior, so that anyone who does not share these principles is simply a traitor to the homeland.

Nga ana tjetër, sa i përket përkujtimeve, festimeve, qindvjetorëve dhe të tjerëve, nuk është diçka që thellon rrënjët e saj në kujtesën e kohërave. Është gjithashtu një shpikje e lidhur me nacionalizmin.

Mjafton të kujtojmë se, pavarësisht se sa kërkon çdo hulumtues, nuk do të gjejë asnjë referencë për Qindvjetorin e tretë të zbulimit të Amerikës, e jo më për të dytin ose të parin. Thjesht, ishte diçka që nuk ekzistonte në ndërgjegjen politike. Mbretërit vetëm festonin ditëlindjet e tyre, emërimet dhe disa çështje të tjera fetare. Herën e parë që u përkujtua kjo ngjarje ishte në vitin 1892, me rastin e 400 vjetorit të udhëtimit të Kristofor Kolumbit.

“Atdhe” dhe “Spanjë” nuk ishin gjithmonë sinonime

Me qëllim që të vazhdojë relativizimin e forcës së këtyre koncepteve, është e nevojshme të kujtohet se në spanjisht fjala “patri” nuk ishte sinonim i Spanjës deri në shekullin XIX, më parë termi i referohej vendlindjes.

Diçka e ngjashme ndodh edhe me italishten dhe fjalën “paese”. Kur komunitetet lokale si fshati, qyteti, rajoni filluan të dobësoheshin, atdheu u bë metafora për të integruar imagjinatën e kombit. Shkolla, mjetet e reja të komunikimit masiv, madje edhe feja, kontribuan në krijimin dhe forcimin e konceptit të komunitetit, të unë-së kundrejt komunitetit të tjetrit.

Rasti i Perandorisë austro-hungareze është paradigmatik, ku ndërgjegjja e përkatësisë ndaj një kombi nuk ishte e papajtueshme me idenë e mbështetjes së monarkisë habsburgjike. Sigurisht, deri sa u shpartallua pas rënies së Perandorisë dhe kombet e Evropës Qendrore forcuan idenë e tyre kombëtare, që do të çonte në luftërat evropiane të shekullit XX.

Në vitin 1914, nuk ishte lavdia individuale ose pushtimi që frymëzonte luftëtarët, por ideja e kërcënimit ndaj ne, agresioni i tjetrit kundër lirisë dhe civilizimit tonë. Nuk është rastësi që ksenofobia gjeti gjithashtu në këtë moment burimin më të mirë të zhvillimit. Fitorja jonë nuk ishte më ajo e lavdisë sonë, por e atdheut.

Solo mjafton të kujtojmë se pas Luftës së Madhe, pasi të gjithë ishin tashmë atdheu, u hodh poshtë ideja e fushës së betejës dhe lindi koncepti i luftës totale që do të arrinte kulmin e saj në Luftën e Dytë Botërore. Në të, të gjithë ishin të vdekur, jo vetëm ushtarët, dhe bombat shkonin kundër të gjithëve: fëmijëve, grave, të moshuarve, civilëve në përgjithësi. Saktësisht siç bëhen luftërat edhe sot, duke sulmuar më shumë prapavijat, civilët, dhe duke shënjestruar të gjithë komunitetin ushtarak të synuar.

Fatkeqësi në emër të kombit

Kombësia, atdheu, ka qenë që nga fundi i shekullit XIX burimi i fatkeqësive më të mëdha të njerëzimit. Përkundrazi, projektet kolektive dhe të integrimit –Komuniteti i Kombeve të Bashkuara, Unesco, Organizata Botërore e Shëndetësisë, FAO dhe, sigurisht, Bashkimi Evropian– kanë sjellë periudha më të mëdha të prosperitetit dhe solidaritetit global ose rajonal dhe paqeje.

Jemi të kujdesshëm sepse kemi pranë dy modele. Pas Napolonit, deri në lindjen e nacionalizmave, Evropa kishte jetuar në paqe. Pastaj gjithçka përfundoi. Rinovimi i rolit të kësaj ideologjie nuk mund të parashikojë diçka të mirë.