Në Suedi, solastalgia e popullit të vetëm autokton në Evropë përballë valës së minierave

Çfarë është solastalgia? Është ky ndjesi e shqetësimit psikologjik që ndjejmë përballë ndryshimit të mjedisit tonë. Në veri të Suedisë, miniera e nxjerrjes së mineraleve rrezikon mënyrën e jetesës së Sami, populli unik autokton i Evropës. Ajo transformon peizazhet që ata banojnë tradicionalisht, kërcënon zakonet e tyre dhe rëndon mirëqenien e tyre individuale dhe kolektive.

Miniera e Kirunës, e vendosur në veri të rrethit polare arktik në qarkun Norrbotten, në Suedi, është miniera më e madhe e hekurit nën tokë në botë. E vendosur në territorin e lashtë të popullit Sami që nga viti 1900, shfrytëzimi arriti sot një thellësi prej 1,365 metrash, duke bërë që shkarjet dhe deformimet e tokës të shkaktuara nga gërmimet të detyrojnë banorët të vendosen në një qendër të re të qytetit ku janë zhvendosur ndërtesat më të rëndësishme.

Parashikohet që kisha simbolike e Kirunës të shkëputet dhe të transportohet deri në vendin e saj të ri në gusht të vitit 2025. Shfrytëzimi i minierës ka ndryshuar rrënjësisht peizazhin urban dhe atë natyror, gjë që zgjon në një pjesë të popullsisë ndjesinë e quajtur solastalgji, domethënë një vuajtje psikologjike për shkak të degradimit të mjedisit të afërt të saj.

Solastalgjia dhe shfrytëzimi i minierave

Termi solastalgji u krijua në vitin 2005 nga filozofi i mjedisit Glenn Albrecht, për të përshkruar një dhimbje të shkaktuar nga transformimi i mjedisit të afërt: është një dhimbje e vendlindjes që ndjehet në shtëpi, në vendin tonë të jetesës. Albrecht përjeton solastalgjinë pas ndryshimeve të shkaktuara nga shfrytëzimi i minierave në Hunter Valley, në Australi. Ndërtimi i minierave të qymyrit në hapësirë të hapur ka shqetësuar mirëqenien fizike, mendore dhe shoqërore të banorëve të rajonit, gjë që e çon atë në lidhje midis shëndetit të njeriut dhe atij të ekosistemeve. Ai krijon konceptin e solastalgjisë, i përbërë nga dy fjalë angleze solace (rekuperim) dhe nostalgia (nostalgji), për të përshkruar humbjen e rekuperimit të lidhur me një vend të njohur dhe të dashur.

E hënë deri të premte + e diel, merrni falas analizat dhe shpjegimet nga ekspertët tanë për një këndvështrim tjetër mbi aktualitetin. Abonohuni sot!

Solastalgjia mund të shkaktohet gjithashtu nga aktivitete njerëzore si eksplorimi, por edhe nga shkaqe natyrore të papritura si zjarrvëniet, proceset e ngadalta dhe progresive si erozioni, ose fenomene klimatike ciklike (valë nxehtësie, reshje të papritura, vonesë e monsunit, thatësira të parakohshme). Në një kohë kur ndikimet e aktiviteteve njerëzore mbi Tokën janë gjithnjë e më të dukshme, shumë njerëz preken nga çrregullime mendore si solastalgjia ose ankthi ekologjik.

Këta dy konceptë, shpesh të lidhur, përfaqësojnë gjithsesi realitete të ndryshme. Solastalgjia është një përvojë e përjetuar lidhur me një vend, ndërsa ankthi ekologjik është një frikë nga parashikimi i një katastrofe mjedisore. I pari është një fenomen hapësinor që lidhet me një vend, një topografi dhe praktika. I dyti është një fenomen kohor që lidhet me një shqetësim për një të ardhme të pasigurt dhe të papërballueshme.

Shkrimtari Baptiste Morizot mbështet se solastalgia rinovon marrëdhënien tonë me botën: individi që mendonte se ishte kalimtare në mes të një bote të qëndrueshme zbulon sot se është më konstant se sa mjedisi i tij. Solastalgia është një « ndjesi e mërgimit të palëvizshëm », shkruan ai, e cila transformon marrëdhënien tonë të zakonshme me vendet: mjedisi i menjëhershëm dhe i njohur duket papritmas i pazakontë dhe i huaj.

Në Suedi, situata e popullit sami

Suedia është një nga prodhuesit kryesorë të metaleve në Evropë. Në vitin 2020, 93 % e mineralit të hekurit të prodhuar në Bashkimin Evropian dilte nga minierat e saj. Qarku i Norrbotten është një zona strategjike për kompanitë minerare dhe shtetin suedez, sepse nën tokë janë të pasura me lëndë të para minerale. Përballë zhvillimit të projekteve të eksplorimit minerar, numri i konflikteve socio-mjedisore është rritur gjatë viteve të fundit. Kundërshtimet vijnë nga banorët, nga grupet lokale, nga shoqatat kombëtare ose nga institucionet publike si Parlamenti sami.

Sami janë populli i vetëm autokton në Evropë: ata kanë një kulturë, gjuhë dhe zakone që janë të tyre. Territori i tyre tradicional shtrihet nga gadishulli i Kola, në Rusi, deri në rajonet veriore të Finlandës, Suedisë dhe Norvegjisë. Edhe pse nuk ekziston një shifër e saktë, mendohet se rreth 30,000 Sami jetojnë në Suedi, ku pjesa më e madhe banon në qarkun e Norrbotten. Brejtja e renave, gjuetia, peshkimi dhe artizanati janë mënyra thelbësore të jetesës dhe janë përçues të identitetit kulturor sami.

I konsideruar nga industritë e nxjerrjes si një territor i paprekur dhe i banuar, këta autoktonë të veriut të Suedisë përballen me një presion të dyfishtë të lidhur me grumbullimin e minierave dhe efektet e dëmtimit të klimës. Në këtë rajon arktik, kushtet e dimrit ndryshojnë dhe ngjarjet ekstreme meteorologjike po shtohen. Ndërmjet viteve 1922 dhe 2018, temperatura e pranverës është rritur rreth 3 °C dhe shkrirja e borës tani ndodh më herët në vit.

Një ndjenjë që ujit artin sami

Ka disa shenja, si sociale ashtu edhe personale, të solastalgjisë. Së pari, perceptimi i rreziqeve të lidhura me aktivitetin minier (mbeturina toksike, ndotja e ujit, ndotja e ajrit) është një nga dimensionet e saj. Së dyti, ndryshimi i zakoneve dhe praktikave të lidhura me vende të caktuara, për shembull transhumanca, peshkimi ose mbledhja mund të shkaktojë gjithashtu një ndjenjë kolektive të solastalgjisë. Së fundi, zhdukja e njohurive gjeografike të shkaktuar nga transformimi i peizazheve mund të jetë një burim i solastalgjisë: vështirësia për t’u orientuar, harresa e një fjalori të veçantë për të përshkruar format e ndryshme të borës, keqkuptimi i mjedisit, ritmet sezonale, ndryshimet e temperaturës dhe ndriçimit…

Puna e artistit sami Britta Marakatt-Labba dëshmon për këtë përvojë të veçantë. Ajo proteston kundër efekteve të dëmshme të industrisë mbi mënyrat e jetesës së samëve, veçanërisht mbi rritjen e renëve, simbol i lidhjes së ngushtë që ky popull ka me natyrën:

« Sot, ekzistojnë ndërhyrje edhe më të rënda, të gjitha llojeve – minierë, nxjerrje mineralesh, erëza, prerja e detyruar e renëve. Nuk kuptoj arsyetimin e shtetit […] : mbajnë mbeturinat minerare në fjordet, dhe detyrojnë njerëzit të presin tufat e tyre ».

Samët shohin territorin e tyre të degradojë që nga periudha koloniale, siç tregojnë poezitë e Paulus Utsi (1918-1975). Si fëmijë, familja e tij preket nga shpërngulja e detyruar e samëve në veriun e Suedisë dhe detyrohet të zhvendoset 300 km më në jug pranë Jokkmokk. Si i rritur, ai përsëri largohet për shkak të ndërtimit të digaçkave hidroelektrike përgjatë lumit Luleå.

Poemet e tij shprehin njëkohësisht dashurinë e tij për natyrën dhe ndjenjën e pafuqisë së popullit sami përballë menaxhimit të burimeve natyrore nga shteti dhe industria, të lidhur fort me atë të solastalgjisë. Çështjet e pushtetit, të lidhura me shfrytëzimin dhe zhvatjen e tokave, intensifikojnë pabarazitë shoqërore.

Paradoksi i kalimit të gjelbër në Suedi

Suedia është angazhuar të arrijë neutralitetin karbonik deri në vitin 2045 dhe shërben si model i tranzicionit energjetik. Kompania publike suedeze LKAB është në krye të teknologjisë. E paraqitur si e gjelbër dhe përgjegjëse, miniera e Kirunës është plotësisht e elektrifikuar dhe funksionon falë energjisë era dhe hidroelektrike. Për më tepër, kompania premton të prodhojë hekur pa karbon në disa vjet nga hidrogjeni.

Vendosja e minierave, parkëve të erës dhe centraleve hidroelektrike tregon një vizion të caktuar të zhvillimit të qëndrueshëm i cili nuk është i njëjtë me atë të popullatës sami. Kjo nxjerr në pah mënyra të ndryshme të menduarit për marrëdhënien midis njerëzve dhe natyrës. Për shtetin suedez, qëndrueshmëria përbëhet në luftën kundër ndryshimeve klimatike, ndërsa për popullatën sami, sfida është të ruajë një lidhje të ndjeshme me tokën, mbështetëse e trashëgimisë dhe kulturës.

E paraqitur nga Glenn Albrecht si një emocion i ri që shfaqet në epokën e antropocenit, solastalgia duket të jetë një ndjenjë e vjetër dhe e lidhur ngushtë me kujtesën kolektive të një pjese të komunitetit sami. Nëse kriza klimatike është një kusht i përbashkët që prek të gjitha shoqëritë, përshtatshmëria dhe rezistenca e popullatave nuk janë të njëjta.

Solastalgia është një ndjenjë që po prek gjithnjë e më shumë popullata, për shkak të efekteve të dukshme të aktiviteteve njerëzore mbi Tokën dhe ndryshimeve klimatike. Prandaj, është e rëndësishme të thellojmë kërkimet dhe të bazojmë kuptimin tonë për këtë fenomen në kontekste gjeografike, historike dhe shoqërore të veçanta. Qëllimi është të tregojmë se ekzistojnë eksperienca të shumta dhe të ndryshme të solastalgjisë, sepse sipas individëve ose grupeve, kjo ndjenjë do të përfshijë objekte ose situata të ndryshme dhe do të marrë formën e një përvoje herë subjektive, herë kolektive.