Në Francë, shfrytëzimi ekonomik i fondeve të mëdha detare dhe kontrolli ushtarak

Me 10,6 milionë km² hapësira detare, Franca është hapësira e dytë detare në botë. Ndërsa në vitin 2013 po planifikonte shfrytëzimin e burimeve minerare të thellësive të mëdha detare, ajo prej vitit 2022 po kërkon një moratorium për to. Si mund të shpjegohet kjo dorëheqje e dukshme? A janë këto burime pasuri të fshehura? Apo kontrolli i thellësive detare nuk bëhet më shumë se një çështje ushtarake dhe e konkurrencës midis fuqive?

Në mars të vitit 2025, në kuadër të ngjarjes « SOS Oqeani » në përgatitje për Konferencën e Kombeve të Bashkuara për oqeanin (Unoc), Emmanuel Macron deklaron se ne nuk e njohim mjaftueshëm thellësitë e mëdha detare për të mbajtur një kod minier. Ai ripohon dëshirën e tij për një moratorium për shfrytëzimin e thellësive të mëdha detare.

Në një kontekst të tensioneve ndërkombëtare për furnizimin me metale kritike, të domosdoshme për teknologjitë tona të reja – telefonat, kompjuterët –, për tranzicionin energjetik – erëra, bateri për makina elektrike – por edhe për industrinë tonë të armëve – radarë, satelitë –, burimet minerale jo energjetike të thellësive të mëdha detare shihen si një eldorado i ri.

Franca, e cila disponon hapësirën e dytë detare më të madhe në botë të shpërndarë në disa oqeane, përfiton nga një potencial gjeologjik i rëndësishëm. Ndërsa në vitin 2013 po planifikonte shfrytëzimin e këtyre burimeve, Franca prej vitit 2022 po kërkon një moratorium për shfrytëzimin e burimeve minerale të thellësive të mëdha detare. Si mund të shpjegohet kjo dorëheqje e dukshme?

Mbi 10 milionë km² pasuri detare

Ndërsa Franca u përfshi në garën për njohjen e thellësive detare në vitet 1960-1970, interesimi i saj për thellësitë e mëdha detare u shfaq pa ekuivok në vitin 2013 në favor të eksplorimit dhe shfrytëzimit të burimeve minerare të këtyre hapësirave detare. Raporti i Anne Lauvergeon « Inovacioni 2030 » klasifikonte, ndër shtatë ambiciet strategjike të Francës, vlerësimin e metalit të përmbajtur në thellësitë e mëdha detare.

Strategjia ndërministrorë e tetorit 2015 shprehte ambicien për « të lejuar Francës të vlerësojë avantazhet e saj në fushën e eksplorimit dhe shfrytëzimit minerar të thellësive të mëdha detare » për të siguruar pavarësinë strategjike në metalet. Me 10,6 milionë km² hapësira detare nën sovranitet, si dhe me të drejtat e reja të fituara mbi zgjerimin e platouit kontinentale, Franca disponon një potencial të fortë për burime minerare.

Zona e Clarion-Clipperton ku Franca zotëron hapësira detare është e njohur për nodulet polimetalike, ose nodulet e manganit, midis 4,000 m dhe 6,000 m thellësi. Të përbërë kryesisht nga mangan dhe hekuri, duke përmbajtur silicium ose alumini, kobalt, nikël ose bakër, ato janë të vëzhguara ngushtë nga industrinë. Ujërat e Polinezinë mbajnë rreth 50 milionë ton kobalt, ose ekuivalentin e 600 vjetësh konsum global. Zona e Wallis dhe Futuna është eksploruar përpara se të përballet me kundërshtimin e autoriteteve lokale, të cilat janë ripërcaktuar në vitet 2015 dhe 2018.

Kod minier nën ujë

Franca mund të shfrytëzojë teorikisht fondet detare në ujërat e saj. Konventa e Montego Bay mbi të drejtën e detit përcakton në nenin 56 se shtetet kanë të drejta sovrane mbi burimet e ujërave dhe fondet detare në zonën e tyre ekonomike ekskluzive (ZEE), si dhe të drejta gjyqësore që u japin, për shembull, një ekskluzivitet kërkimi në këto hapësira. Në të njëjtën kohë, Franca disponon një kod minier që rregullon aktivitetet e eksplorimit dhe shfrytëzimit të burimeve minerale detare. Për të mundësuar ndonjë shfrytëzim, është e nevojshme të merret një titull minier si dhe një autorizim për hapjen e punimeve pas studimit të ndikimit dhe, nëse është e nevojshme, një autorizim për përdorimin e hapësirës publike.

Nëse ekziston korniza ligjore, Franca, pa e ndaluar, nuk ka dhënë ende asnjëherë autorizim për të shfrytëzuar burimet e saj minerare detare.

Në ujërat ndërkombëtare, të rregulluara nga ligji i detit dhe Autoriteti Ndërkombëtar i Fondit Detar (AIFM), Franca ka pasur që prej vitit 2001 dy leje eksplorimi mbi zonën e thyerjes së Clarion-Clipperton dhe mbi dorsalen meso-Atlantike. Në rastin e COP 27 në vitin 2022, presidenti i Republikës franceze njoftonte, pothuajse kundërthënës, se Franca mbështeste ndalimin e çdo eksplorimi të fondeve të mëdha detare. Ajo do të avokonte për një moratorium në arenat ndërkombëtare pranë vendeve të tjera si Gjermania, Zelanda e Re, Panama, ose edhe Kosta Rika, Çili, dhe disa shtete ishuj të Paqësorit.

Ndjeshmëria ekologjike e çështjes, kundërshtimet e popullsive lokale dhe mungesa e të dhënave mjedisore çuan atëherë në një evoluim të qëndrimit francez në favor të një pushimi paraprak dhe të një prioriteti për eksplorimin shkencor.

Menaxhimi ushtarak i fondeve detare

Para kësaj kërkese për moratorium, Franca kishte riorientuar strategjinë e saj për fondet e mëdha detare në një perspektivë më ushtarake. Në shkurt të vitit 2022, Ministria e Armatës kishte miratuar një strategji ministri që synon kontrollin mbi fondet e mëdha detare. Kjo strategji zgjeron perspektivat. Fondet e mëdha detare nuk trajtohen më vetëm nga këndvështrimi i burimeve potenciale, por edhe nga një këndvështrim sigurie.

E nga e hëna deri të premten + e diel, merrni falas analizat dhe shpjegimet e ekspertëve tanë për një këndvështrim tjetër mbi aktualitetin. Abonohuni sot!

Në këtë kuadër, ato perceptohen si hapësira potenciale e konflikteve midis shteteve, për shkak të potencialit të tyre minier, por edhe për avantazhin strategjik që ofrojnë. Interesi për këto hapësira është gjithashtu i lidhur me sfidat e luftës informative dhe energjetike. Pothuajse 99 % e komunikimeve globale kalojnë përmes kabllove nënujore që shtrihen në fundin e oqeaneve ndërsa po rriten kabllot energjetike dhe të tjera “tuba” gazi dhe nafte. Mbi të gjitha, thellësitë detare, shumë para projekteve të mundshme të shfrytëzimit, janë veçanërisht të përkisura për marinën e madhe ushtarake oqeanike ku ata zbatojnë shqetësimin. Shqetësimi, siguria e rrjedhjeve dhe siguria energjetike – të gjitha këto janë çështje sovraniteti të shteteve që rrisin interesin për fondet detare.

Kina dhe Shtetet e Bashkuara në garë

Ndryshimi i pozicionit francez është në fakt një shenjë e një ndryshimi të perspektivës mbi interesin global për fondet e mëdha detare. Ai kalon

nga një eldorado potencial minier, trashëgimi e përbashkët e njerëzimit, në një hapësirë të re konflikti siç përshkruhet në ligjin e programimit ushtarak të vitit 2024. Në nivelin francez, ky ndryshim qëndron sigurisht edhe në nevojën për mbrojtje mjedisore. Por ai gjen gjithashtu arsye në nevojën për t’u pozicionuar sërish në garë për kontrollin e fondeve të mëdha detare përballë fuqive që investojnë shumë dhe shpejt.

Kompania kanadeze, The Metals company, e cila me të cilën administrata Trump sapo ka nënshkruar një marrëveshje për shfrytëzimin e burimeve në ujërat amerikane, njoftonte, pas testeve të suksesshme në vitin 2022, aftësinë për të filluar shfrytëzimin industrial të nodulave polimetalike për vitin 2025. Kina për pjesën e saj njoftonte që në nëntor 2018 për nisjen e projektit Hadës, që synon të vendosë një post të përparme nënujore në 5500 m thellësi në gropën e Manilës për monitorimin e tërmeteve dhe eksplorimin shkencor me ndihmën e dronëve dhe inteligjencës artificiale.

Vizion afatgjatë

Eksplorimi i fondeve të mëdha detare, rritja e aktorëve dhe kapaciteteve në det janë të mundshme për të fragilizuara shthurjen. Temperimi për t’u përshtatur me këto kufizime të reja rezulton të jetë i nevojshëm. Nga një këndvështrim industrial, kthesat e vazhdueshme të qeverive franceze nuk kanë lejuar të hartohet një vizion politik afatgjatë të nevojshëm për investimet private për të zhvilluar teknologji të qëndrueshme.

Të njohësh, të eksplorosh dhe të zotërosh fondet detare ka një çmim. Kostot e shkaktuara nga zhvillimi i kapaciteteve në një mjedis të panjohur dhe ekstreme kërkojnë një dukshmëri dhe stabilitet të kornizës ligjore dhe politike. Dallimi i teknologjive nënujore ofron këtu një zgjidhje interesante për zhvillimin e kapaciteteve në fondet e mëdha. Sfida ushtarake i jep sektorit industrial një opsion afatgjatë përmes zhvillimit të teknologjisë me përdorim të dyfishtë civil dhe ushtarak.

Strategjia kombëtare të vitit 2020 kushtëzonte shfrytëzimin e burimeve minerale detare me një ndikim të ulët në mjedis, ku kushtet e pranueshmërisë mbeteshin të paqartë. Në këtë kontekst, investimet e nevojshme për njohjen paraprake të fondeve detare nuk përputheshin domosdoshmërisht me kthimin e investimeve përmes shfrytëzimit të ardhshëm të këtyre burimeve.

Strategjia e zotërimit të fondeve detare nga Ministria e Armatës, nga ana tjetër, hap perspektiva më afatgjata. Ajo ofron mundësi të ndryshme për vlerësimin e eksplorimit. Diçka që mundëson mbrojtjen e mjedisit detar, duke kontrolluar ndërkohë mjedisin e tij strategjik…