Një marrëveshje historike me hijet: Gibraltari, mes bashkëpunimit dhe dorëzimit simbolik

Marrëveshja politike e arritur midis Spanjës, Mbretërisë së Bashkuar dhe Komisionit Evropian për të ardhmen e Gibraltarit shënon një para dhe pas në marrëdhëniet e këtij enklave me Europën. Pas vite negociatash që nga Brexit, ky marrëveshje parashikon heqjen e Mureve që ndajnë La Línea de la Concepción (Kadiç) nga Peñón, integrimin pjesor të Gibraltarit në hapësirën Schengen dhe heqjen e kontrolleve të personave dhe mallrave.

Përtej shenjave simbolike, kjo marrëveshje sjell pasoja ligjore, ekonomike dhe politike që Spanja nuk mund t’i injorojë.

Për shumë spanjollë, veçanërisht në rajonin andaluzian të Campo de Gibraltar, lajmi ka një ton lehtësimi. Mes 10,000 dhe 15,000 punonjës transkufitarë, shumica prej të cilëve janë shtetas spanjollë, varen nga rrjedhshmëria e kalimit për të mbajtur punën dhe cilësinë e jetës së tyre. Shembja e barrierave fizike, harmonizimi fiskal dhe bashkëpunimi gjyqësor premtojnë një integrim më të madh dhe, ndoshta, prosperitet për njërën nga rajonet më të goditura nga papunësia strukturore në Andaluzinë.

Marrëveshja përfshin gjithashtu fonde evropiane për trajnime, mjedis dhe kohezion social, gjë që mund të çojë në përmirësime të prekshme në afat të shkurtër.

Mungesa e sigurisë

Për fat të keq, nuk janë të gjitha siguri. Teksti ende nuk është përkthyer në një traktat ligjorisht të detyrueshëm, gjë që lë disa elementë kyç të hapur për interpretim dhe mosmarrëveshje të mundshme. Çfarë lloj tatimi do të zbatohet përfundimisht në Gibraltar? Si do të sigurohet një konkurrencë e ndershme në tregti, veçanërisht në sektorë të ndjeshëm si duhani dhe shërbimet financiare? Çfarë roli do të luajë Spanja në kontrollin e një aeroporti që prej dekadash kërkon sovranitetin e tij?

Qeveria spanjolle, e cila për vite ka mbrojtur një pozicion të vendosur mbi sovranitetin e Penonit, tani e paraqet marrëveshjen si një arritje diplomatike. Sipas ministrit të Punëve të Jashtme, José Manuel Albares, Spanja do të marrë kontrollin e hyrjes në hapësirën Schengen, ndërsa policia gibraltarase do të mbajë funksionet e saj brenda territorit.

Në praktikë, pasagjerët që mbërrijnë në port ose në aeroportin e Gibraltarit do të duhet të nënshtrohen një kontrolli të dyfishtë: një nga autoritetet spanjolle, përgjegjëse për garantimin e hyrjes në hapësirën Schengen, dhe tjetri nga policia gibraltarase, e cila menaxhon procedurat e brendshme në emër të Mbretërisë së Bashkuar. Bashkëpunimi në fushën e sigurisë dhe drejtësisë ndërmjet të dyja palëve gjithashtu do të forcohet në këtë kornizë të re.

Por kjo formulë, edhe pse funksionale, mund të shihet si një dorëzim politik. Për sektorët më konservatorë të Mbretërisë së Bashkuar, fakti që qytetarët britanikë duhet të tregojnë pasaportën e tyre te policia spanjolle për të hyrë në “territorin e tyre” është një poshtërim.

Në Spanjë, disa sektorë e shohin marrëveshjen si një heqje simbolike të kërkesës për sovranitet të plotë mbi territorin. Edhe pse marrëveshja deklaron se nuk ndikon në pozicionet ligjore përkatëse të Londrës dhe Madridit, në praktikë formohet një sovranitet i përbashkët de facto, pa zgjidhur plotësisht konfliktin historik.

Zhdukja e Mureve, e cila u shndërrua në simbol të përplasjes gjatë dekadave, ka një ngarkesë emocionale të fortë. Por nuk duhet të humbasim nga syri që marrëveshja ndodh në një kontekst më të gjerë të ripërcaktimit të kufijve, rrjedhave migratore dhe kompetencave ndërmjet shteteve në Evropë.

Gibraltar bëhet kështu një laborator politik: jashtë formalisht të BE-së, por funksionalisht i integruar në disa nga strukturat e saj kryesore. Në këtë hibrid juridik, Spanja fiton ndikim operacional, por gjithashtu mbart përgjegjësi shtesë.

Marrëveshja gjithashtu nuk zgjidh përdorimin civil dhe tregtar të ardhshëm të aeroportit të Gibraltarit, i ndërtuar mbi një shtresë që sovraniteti i Spanjës asnjëherë nuk e ka njohur. Qeveria britanike ka theksuar se institucionet e saj ushtarake do të mbeten nën kontrollin ekskluziv të Mbretërisë së Bashkuar, një pikë që shqetëson Madridin për pasojat strategjike që mund të ketë në një kohë tensioni ndërkombëtar gjeopolitik.

Një marrëveshje që ende duhet të ratifikohet

Marrëveshja duhet të ratifikohet nga Parlamenti Evropian dhe ai britanik. Duke qenë një instrument i përzier, që përfshin vendime mbi kufijtë e jashtëm (hapësira Schengen), taksat, bashkëpunimin gjyqësor dhe sigurinë, kërkon gjithashtu miratimin e Kuvendit të Deputetëve dhe Senatit spanjoll. Kjo është e nevojshme sepse marrëveshja nuk kufizohet vetëm në çështje tregtare ose teknike të menaxhuara direkt nga Bashkimi Evropian, por prek drejtpërdrejt kompetencat sovrane dhe strategjike të Spanjës.

Eliminimi fizik i Mureve nuk nënkupton zhdukjen totale të kontrolleve, por transferimin e tyre drejt porteve dhe aeroporteve përmes një sistemi të përbashkët spanjoll-gibraltarit.

Në fund të fundit, marrëveshja mbi Gibraltar është një arritje teknike dhe një akt pragmatizmi diplomatik. Por zbatimi i saj sjell një sërë dilemash strukturore për vendin tonë: si të kombinojmë sovranitetin, integrimin dhe bashkëpunimin pa humbur legjitimitet ose efektivitet. Koha do të tregojë nëse është një zgjidhje e qëndrueshme ose një riparim më shumë në një kufi që, edhe pse i padukshëm, do të vazhdojë të jetë politik.