Shkencë-fiktion afrikane imagjinon mënyra të reja të jetesës në botë të ndryshuara nga klima

Një libër i ri i quajtur Afrika e së ardhmes klimatike eksploron se si shkenca fiction afrikane po trajton ndryshimet klimatike.

Politika ndërkombëtare shkencëtari Carl Death vlerëson politikat klimatike në vendet afrikane dhe diskuton tregime dhe filma së bashku me to. Libri i tij imagjinon një të ardhme që mund të jetë e errët, por është e gjallë me zgjidhje potenciale.

Prej Etiopisë dhe Gambisë deri në Nigeri dhe Afrikën e Jugut, libri përfshin punën e Nnedi Okorafor, Wanuri Kahiu, Lauren Beukes, Tlotlo Tsamaase, Chinelo Onwualu dhe shumë të tjerë. Ne e pyetëm autorin për librin e tij.

---

Për të huazuar titullin e kapitullit tuaj: pse të lexoni fiction afrikane klimatike?

Arsyeja më e mirë është sigurisht sepse ka disa histori të shkëlqyera atje! Fiction afrikane shkencore – si dhe fantazi dhe horror – nuk është aspak shfaqje e re ose e fundit, por po gëzon një shikueshmëri dhe popullaritet të rritur.

Ka shembuj emocionues të fiction-it të shkencës së spekulimeve afrikane që arrijnë në masën kryesore. Nga Iwájú i Disney-t deri te seria më e shitur Legacy of the Orisha nga shkrimtari nigerian-amerikan Tomi Adeyemi, dhe romani fitues i çmimit nga autori zambian Namwali Serpell The Old Drift.

Më tërhoqi në letërsinë e klimës afrikane përmes tregimeve të mrekullueshme, si ato të shkrimtarit nigerian-amerikan Nnedi Okorafor. Por shpejt u interesova se si këto tregime sfidojnë shumë nga ato që mendojmë për politikën globale të ndryshimeve klimatike. I kam trajtuar ato nga kjo perspektivë. Si hulumtues i politikës mjedisore, e jo si studiues i letërsisë afrikane.

Në librin kam përpjekur t’i përdor ato si një mënyrë për të vlerësuar strategjitë ekzistuese të klimës dhe për të imagjinuar mënyra të reja të jetesës në botë më të mirë, të ndryshuar nga klima.

Disa shkencëtarë dhe aktivistë mjedisorë kanë bërë thirrje për romancierë dhe artistë të tjerë që t’i ndihmojnë ata të komunikojnë shkencën e klimës më efektivisht dhe të bindin njerëzit të ndryshojnë qëndrimet dhe sjelljet e tyre.

Ka një argument për këtë, sidomos duke marrë parasysh urgjencën e krizës klimatike. Por unë jam më i interesuar për rolin më të gjerë dhe më të thellë të tregimeve. Ndihmën për të kuptuar se kush jemi dhe si kemi arritur këtu. Të shohim botën nga perspektiva të tjera, madje potencialisht edhe nga perspektiva jo-njohurash. Të mbajmë një pasqyrë për botën ku jetojmë dhe t’na tregojë se është e mundur të imagjinojmë botëra të tjera.

Tregimet kanë fuqinë. Siç na paralajmëron shkrimtari nigerian Ben Okri:

Kini tregimet që lexoni dhe tregoni: në mënyrë të ndjeshme, natën, nën ujërat e ndërgjegjes, po ndryshojnë botën tuaj.

Nëse kjo është e vërtetë, dhe tregimet kanë fuqi, atëherë është shumë e rëndësishme të reflektojmë mbi cilat tregime po lexojmë.

Ky libër gjithashtu lindi nga një frustrim që shumica e diskutimeve mbi letërsinë e klimës përqendrohen tek autorët dhe vendndodhjet evropiane dhe të Amerikës së Veriut. Letërsia afrikane e klimës është fantastike – dhe megjithatë shpesh injorohet ose margjinalizohet.

Kjo është shqetësuese, jo vetëm në aspekt të diversitetit të perspektivave, por edhe sepse letërsia afrikane e klimës është veçanërisht e mirë në tregimin se si koha e kaluar, e tashme dhe e ardhmja ndërthuren. Dhe si njeriu lidhet me mënyra të më-te-njerëzore mënyra të qenit. Gjithashtu është shumë e fuqishme në pyetjen e racizmit, seksizmit dhe formave të tjera të padrejtësisë.

Cilat janë vendndodhjet që përdorin tregimet dhe kur zhvillohen ato?

Unë fokusohem në romane nga Lauren Beukes (Afrika e Jugut), Doris Lessing (Rhodesia/Britani), Alistair Mackay (Afrikë e Jugut), Nnedi Okorafor (Nigeria/SHBA), dhe Tochi Onyebuchi (SHBA).

Unë shqyrtoj tregime të shkurtra nga Terh Agbedeh (Nigeria), Mame Bougouma Diene (Senegal/French/SHBA), Osahon Ize-Iyamu (Nigeria), Vuyokazi Ngemntu (Afrikë e Jugut), Nnedi Okorafor, Suyi Davies Okungbowa (Nigeria), Chinelo Onwualu (Nigeria), Tlotlo Tsamaase (Botswana) dhe Jessica Wilson (Afrikë e Jugut).

Dhe unë diskutoj filmat Black Panther (SHBA) dhe Pumzi (Kenia). Pra, ka një gamë të gjerë vendesh dhe periudhash kohore. Por të gjitha ato janë vendosur plotësisht ose kryesisht diku në Afrikë, në një të tashme të ndryshuar ose të ardhme, afër ose larg.

---

Lexoni më shumë: 6 librat më të mirë afrikanë të shkencë-fantastik dhe fantazi për t'u lexuar

---

Historitë na çojnë nga kanalizimet e Johanesburgut te ndërtesat në Lagos utopian, hekurudha me shpejtësi të lartë, favelat e përmbytura, dhe barazhet me energji diellore në Kongo. Nga komplekset e së ardhmes në Afrikën Lindore te fshatrat ekologjikë të ngrohtë në Delta e Nigerit, dhe shkretëtirat nga Sahara në Kalahari.

Disa histori përshkruajnë rrëzimin e kapitalizmit të bazuar në karburant, si Libri i Feniksit i Okorafor ose Nuk duhet të jetë kështu i Mackay. Të tjera ndodhin qindra ose mijëra vjet në të ardhmen pasi ndryshimet mjedisore kanë ndryshuar fytyrën e planetit, si Letra për Nënën Time e Onwualu ose Mara dhe Dann e Lessing.

Çfarë çështjesh politike ngritin?

Dëshiroj të tregoj se si këto histori kanë implikime për mënyrën se si mendojmë për vende, kohë, ekologji dhe politikë.

Për të marrë vetëm një shembull: shumë nga këto histori – si në shkencë-fantazi në përgjithësi – përfshijnë qytete me kupola, enklava të mbrojtura nga mjedise të rrezikshme. Një shembull i dukshëm është distopia digjitale e Tsamaase në Pamjet Virtuale.

Të tilla histori na kërkojnë të mendojmë: kush është “në” dhe kush është “jashtë”? A janë qytetet dhe shtetëritë vendet e sigurisë apo të rrezikut? Si janë kulturat e shoqërive të kaluara në këto vende – paraardhësit – rinovuar ose memorializuar? Si janë këto qytete të ndara me specie jo-njerëzore?

---

Lexoni më shumë: Shkencë-fantazi afrikane: kalimi i trupit, mitra artificiale dhe fantazma të zemëruara në një Botswanë të ardhshme

---

Këto histori klimatike – të cilat unë i përshkruaj, duke ndjekur Okorafor, si Afrikafuturistike – gjithashtu sfidojnë mënyrën se si mund të mendojmë për heronjtë dhe antiheronjtë e ndryshimit klimatik.

Në kundërshtim të ashpër me strategjitë zyrtare të qeverisë për klimën, këto tregime nuk kursyen asnjë hap kur identifikojnë të keqit: regjimet koloniale, qeveritë perëndimore hipokrite dhe imperialiste, dhe korruptuarit “burrat e mëdhenj” politikë.

Heronjtë e tyre janë të ndryshëm, por shumë janë të rinj, të zinj dhe femra. Disa janë queer, disa janë të paaftë ose neuro-divers, shumë janë të mangët ose të përjashtuar. Jo të gjithë janë njerëz: ka mutantë me krahë, personazhe që janë më shumë makinë se sa njeri, dhe krokodila, gjarpërinj, dhe peshku me shpatull të zemëruar!

Këto histori mund të na ndihmojnë të mendojmë më krijueshëm rreth formave të agjencisë politike për të trajtuar krizën klimatike.

Çfarë shpresoni që lexuesit do të marrin nga kjo?

Në fund, kjo libër shpreson të bindë lexuesit se historitë janë politike dhe kanë fuqi. Siç ka thënë Okorafor:

Shkenca fiction është një nga format më të mëdha dhe më efektive të shkrimit politik. Është gjithçka rreth pyetjes: çfarë nëse?

Shkrimi, leximi dhe diskutimi i tregimeve është një ndërhyrje politike. Dhe nëse duam të mbijetojmë për të treguar histori të reja në të ardhme të jetueshme atëherë duhet të transformojmë urgjentisht dhe radikalisht kapitalizmin karbonifer.