Vizita në Auschwitz, selfie në Çernobil: tërheqjet e turi...

Grua duke ecur në tokën e prishur në një palestër të braktisur në Pripyat, Ukrainë, pas shpërthimit të Çernobilit.

A do ta zëvendësonte komoditetin e një hoteli pesë yje me muret e ftohta të një burgu të braktisur, freskimin e lehtë që fryn në një plazh parajsor me heshtjen tronditëse të një kampi të vjetër përqendrimi?

Dhe nëse pushimet e tij përfshinin udhëtimin në skenarë masakrash dhe betejash ose dëgjimin e rrëfimeve të vdekjes së treguara nga ish-kriminelë?

Edhe pse mund të duket një zgjedhje e pamundur, ka persona që zgjedhin destinacione të lidhura me tragjedi ose skena të rënda. Kjo praktikë ka emrin e saj, madje disa. Quhet turizëm i errët, turizëm i sëmurë, turizëm i dhimbjes, turizëm i nostalgjisë, turizëm i trishtimit ose tanatourizëm.

Madhësia e fenomenit

Në shkurt të vitit 2025, tregu global i turizmit të errët arriti në 3,7 miliardë dollarë, me parashikime që tregojnë se do të arrijë në 40,2 miliardë në vitin 2033, me një normë rritjeje vjetore prej 3 %.

Edhe pse Organizata Botërore e Turizmit nuk ofron statistika të veçanta për këtë lloj turizmi, lejon të kuptohet rritja e tij me rritjen e numrit të vizitorëve në:

monumenteve përkujtimore, si memorialet për 11-S, në Nju Jork, dhe për Holokaustin, në Berlin.
Zona të katastrofës si Wuhan, në Kinë, zona zero e pandemisë së covid-19; Çernobil, në Ukrainë, ku në vitin 1987 ndodhi më e keqja aksidentale bërthamore në territorin europian; ose Kobe, në Japoninë, ku disa nga zonat e shkatërruara nga trembëdhjetëra të mëdha të janarit të vitit 1995 janë ruajtur të paprekura.
Vende të lidhura me vdekjen dhe dhunën: fushat e përqendrimit dhe fushat e shfarosjes naziste (Auschwitz, Poloni; Buchenwald, Gjermani; Mauthausen-Gusen, Austri, ndër shumë të tjerë), fushat e vdekjes kamboxiane ose memorialet e genocidit ruwandez.

Disa vende publikojnë shifra të sakta: memoriali i 11‑S në Nju Jork ka marrë më shumë se 20 milionë vizitorë që nga hapja e tij. Fushëbaza e përqendrimit të Auschwitz, në Poloni, vazhdon të jetë një nga vendet më të vizituara në Evropë me rreth dy milionë njerëz në vit. Deri në fillimin e luftës, në vitin 2022, Çernobili kishte regjistruar më shumë se 100,000 turistë në vit.

Çfarë motivon turisti i errët?

Disa kërkojnë të kuptojnë më mirë të kaluarën, të tjerë nderojnë viktimat ose përjetojnë përvoja emocionale të thella. Përtej asaj që është e vështirë, mund të ketë një kërkim për përvoja që lidhen me dhimbjen dhe historinë.

Këta lloj turistësh zakonisht nuk janë udhëtarët tradicionalë, që kërkojnë plazhe ose pushim. Përkundrazi, ata përzien profilin e turistit kulturor me aventurierin. Ata refuzojnë turizmin masiv dhe preferojnë përvojën, introspeksionin dhe emocionueshmërinë.

Profil më i zakonshmi i turistit të errët është ai i personave të rritur me fuqinë e lartë blerëse që zgjedhin, për shembull, të vizitojnë qytete të shënuara nga një konflikt i armatosur ose të vizitojnë monumente përkujtimore që kujtojnë heronj ose viktima të konflikteve.

Nga lufta te turizmi: territore të ri-kuptuara

Luftërat kanë lënë pas një trashëgimi që shumë vende e kanë kthyer në kujtim dhe turizëm. Hiroshima dhe Nagasaki, të cilat në gusht të vitit 1945 u shkatërruan nga bombat bërthamore amerikane, janë sot “qytete paqeje”, të integruara në një shoqatë për të ndihmuar arritjen e një paqeje botërore të qëndrueshme që promovojnë muzetë dhe parket përkujtimore dhe marrin mesatarisht nga 6 deri në 8 milionë vizitorë në vit.

Gjermania, Francë dhe Belgjika kanë kthyer në atraksione turistike sheshet e luftës, bunkerat dhe varret e luftës, gjithmonë me një qasje edukative dhe kujtimi.

Cernobil, nga ana tjetër, është shndërruar në një simbol të turizmit të katastrofave. Pavarësisht rrezikut të shkaktuar nga rrezatimet, mijëra njerëz paguajnë për të ecur mes rrënojave të tij, të nxitur edhe nga suksesi i serialeve televizive dhe filmave.

Po ashtu ndodh edhe me destinacionet e tjera të prekura nga fatkeqësi natyrore, si Nju Orleans (hurikani Katrina, 2005) ose Japonia (tërmeti dhe tsunamija pasues, 2011), të cilat kanë zhvilluar rrugë interpretimi të rrezikut.

Turizmi dhe krimi: një linjë delikate

Një komponent tjetër i turizmit të errët është turizmi i lidhur me krimin dhe dhunën. Në Itali, Meksikë, Kolumbi, për shembull, ekzistojnë udhëtime në rrugë të lidhura me jetën e kapos së drogës të zhdukur, lagje ku operonin kartelat ose vizita të teatruizuara në kampe guerilash të simuluara.

Turizmi i errët përfshin gjithashtu vendndodhje ku njerëz të njohur kanë vdekur dhunshëm. Është porta e ndërtesës Dakota, në Nju Jork, ku u vra John Lennon në vitin 1980. Në Dallas është vizitë pothuajse e detyrueshme zona e sheshit Dealey, ku kalonte delegacioni presidencial kur, në nëntor të vitit 1963, një vrasës me armë zjarri plagosi vdekjeprurës presidentin Kennedy.

Në Paris, në hyrje të tunelit nën urën Alma, në Paris, ndodhet sheshi Diana në kujtim të Dianës Spencer, Lady Di, e cila vdiq pasi u përplas me njërin prej shtyllave të tunelit në makinë ku po ikte nga paparazzit.

Dikush vendet klasike të turizmit të errët janë burgu i Alcatrazit (i cili tani Trumpi ka vendosur ta rikthejë për përdorimin e tij fillestar), katakombet e Parisit ose rrënojat e Pompeit. Të gjitha këto vende, përveç vlerës historike, zgjojnë një interes të veçantë për shkak të faktit se kanë qenë vende vdekjeje, burgosjeje ose shkatërrimi.

Dhimbja që gjeneron ndërgjegjësim dhe rritje

Turizmi i errët nuk është një modë kalimtare. Është një shprehje komplekse e dëshirës njerëzore për të lidhur me ngjarjet më të dhimbshme të historisë.

As nuk është për ta komercializuar dhimbjen ose për ta banalizuar vuajtjen, por për të promovuar një formë turizmi që nëse është etik, i respektueshëm dhe i përgjegjshëm, mund të kryejë një funksion të dyfishtë: të ofrojë një përvojë kuptimplotë për vizitorin dhe të gjenerojë të ardhura për komunitetet që u bënë viktima të konflikteve, katastrofave ose të dhunës strukturore.

Përveç gjenerimit të vendeve të punës lokale dhe nxitjes së zhvillimit ekonomik të zonës, turizmi i errët mund të jetë një mundësi për riparim (madje edhe simbolik) të viktimave, dhe për të edukuar dhe për të përpjekur të parandalojë tragjedi të ardhshme.

Vizita në këto vende përfshin një thirrje për ndërgjegjësim: para se të bëni një selfie ose të kërkoni foton më të mirë për ta publikuar në rrjetet sociale, mbani mend se jeni duke hapur skenarë të shënuar nga vuajtja njerëzore. Empatia duhet të udhëheqë çdo hap të udhëtimit.

Të shikosh këtë turizëm me seriozitet, të shmangësh sjellje të papërshtatshme dhe të sigurosh menaxhimin e tij etik është hapi i parë për të kthyer trishtimin në ndërgjegjësim dhe të kaluarën në mundësi për një të tashme dhe të ardhme më të drejtë.