A mund të ndihmojë një robot të plakeni më mirë?

Ndërsa më shumë prej nesh jetojnë më gjatë, a mund të na ndihmojnë robotët të mbajmë jetë më të shëndetshme, më të pavarura dhe me dinjitet? Robotët që kam studiuar janë makineri miqësore, ndihmëse që mund të flasin, të kujtojnë, të monitorojnë – dhe madje të ofrojnë një formë shoqërie për të moshuarit.

Deri në vitin 2050, popullsia globale e të rriturve mbi 60 vjeç pritet të kalojë 2 miliardë, duke paraqitur sfida të mëdha shëndetësore, sociale dhe ekonomike në mbarë botën. Ndërsa njerëzit plakën, ata shpesh përballen me një rënie të gradualshme në aftësitë fizike dhe njohëse, gjë që mund të kërcënojë aftësinë e tyre për të jetuar në mënyrë të pavarur.

Detyra të përditshme si gatimi, menaxhimi i medikamenteve ose thjesht ngritja nga një karrige bëhen më të vështira, sidomos për njerëzit me pamundësi lëvizjeje ose ata që jetojnë në mjedise që mungojnë mbështetje të duhur – si banesa të dobëta, akses i kufizuar në transport, ose shërbime shëndetësore të financuara dobët.

Mbështetja e të moshuarve për të ruajtur autonominë në jetën e përditshme duhet të jetë një nga qëllimet më të ngutshme e sistemeve moderne shëndetësore, sidomos pasi kërkesa për kujdes po rritet dhe po tejkalon burimet e disponueshme.

Merrni lajmet tuaja nga ekspertë të vërtetë, drejtpërdrejt në kutinë tuaj postare. Regjistrohuni në buletinin tonë ditor për të marrë të gjitha mbulimet më të fundit të The Conversation UK për lajme dhe kërkime, nga politika dhe biznesi deri te artet dhe shkenca.

Hulumtimi ynë në Universitetin Nottingham Trent, në bashkëpunim me kolegë nga Universiteti Sheffield Hallam dhe Universiteti Loughborough, eksploroi se si robotët social ndihmës – shpesh duke i ngjashëm me një njeri ose kafshë – dhe teknologjitë e tjera të monitorimit mund të mbështesin të moshuarit në shtëpi për të ruajtur pavarësinë e tyre pa pasur nevojë për kujdesin tradicional njerëzor.

Në kërkimin tonë, biseduam me të moshuar nga sfondi të ndryshëm, duke përfshirë njerëz me aftësi të kufizuara fizike dhe ata me të ardhura më të ulëta. Shumë prej tyre ishin të hapur ndaj idesë së një robot në shtëpi, veçanërisht nëse mund të personalizohet, të jetë i përballueshëm dhe i lehtë për t’u përdorur. Ata shpesh mirëpritën potencialin për robotët social ndihmës dhe sensorët e shtëpisë për t’i ndihmuar ata të mbeten aktivë dhe të pavarur.

Robotët mund t’i kujtojnë nesh të lëvizim, të marrim medikamente, ose të kontaktojmë një mik. Për ata me kufizime fizike, ata mund të ndihmojnë me detyra që kërkojnë forcë ose kapje, si ngritja e çantave të shopping-ut ose hapja e kavanoza.

Por pamja nuk është gjithçka e rozë. Një mjet që është menduar për të ndihmuar mund të kthehet kundër nëse është shumë i kërkuar ose i keqprojektuar.

Në studimin tonë pasues, ne shqyrtuam se si njerëzit ndërveprojnë me një robot gjatë kryerjes së detyrave të përditshme mendore si ndjekja e udhëzimeve ose zgjidhja e enigmave. Një shembull është testi i ndërtimit të rrugës, një mjet shpesh i përdorur për të vlerësuar sa mirë dikush mund t’i kushtojë vëmendje, të përpunojë informacionin shpejt, dhe të kalojë midis detyrave të ndryshme mendore. Këto janë të gjitha aftësi që ne i përdorim në jetën e përditshme – qoftë për të naviguar në transportin publik, për të gatuar nga një recetë, ose për të menaxhuar faturat.

Ne gjetëm se robotët përmirësuan performancën e një personi dhe zvogëluan ndjesinë e lodhjes mendore gjatë detyrës, por vetëm deri në një pikë. Kur robotët jepnin shumë informacion njëherësh, njerëzit ndiheshin të mbingarkuar. Kjo nxjerr në pah një gjetje të rëndësishme: robotët duhet të projektohen duke pasur parasysh aftësitë dhe kufizimet njohëse të përdoruesit.

Intervistuesit tanë gjithashtu ngritën shqetësime të vlefshme për koston – “si do ta përballonim këtë?” – si dhe për privatësinë, duke pyetur: “Çfarë të dhënash po mblidhen?” Përdorshmëria ishte një tjetër shqetësim: “Çfarë nëse prishet?” ose “çfarë nëse nuk di si ta përdor?” Disa ishin të shqetësuar për robotët që bëjnë njerëzit më pasivë, ose madje zëvendësojnë ndërveprimin e rëndësishëm njerëzor.

Megjithatë, shumë ishin të hapur për idenë, veçanërisht nëse roboti mund të personalizohet, të jetë i përballueshëm dhe i dobishëm. Hulumtimi ynë thekson se të moshuarit vlerësojnë më shumë këta robotë kur ofrojnë lidhje emocionale, jo vetëm mbështetje praktike.

Dizajnimi për njerëz të vërtetë

Teknologjia e një madhësie nuk do të funksionojë. Një i moshuar me artrit dhe me të ardhura të ulëta mund të ketë nevojë për diçka shumë ndryshe nga një pensionist i aftë në teknologji dhe në shëndet të mirë.

Pra, prezantimi i suksesshëm i kësaj teknologjie varet nga bashkë-dizajnimi i saj me të moshuarit, jo vetëm për ta. Kjo përfshin gjithçka, nga sigurimi që robotët kanë ndërfaqe intuitive, deri te siguria që ata mund të lëvizin fizikisht në një dhomë të ngushtë, dhe respektimi i privatësisë dhe pëlqimit.

Nuk ka dyshim se teknologjitë e dobishme përfshirë robotët e shtëpisë që ofrojnë kujtesë, mbështetje ose shoqëri do të jenë një pjesë e rëndësishme e mënyrës se si kujdesemi për popullsinë tonë në moshë në vitet e ardhshme.

Por që ato të funksionojnë, na duhet më shumë se inxhinieri e zgjuar. Na duhet empati, përfshirje dhe një kuptim më të thellë të se çfarë do të thotë të plakësh mirë. Kjo do të thotë të dëgjoni të moshuarit, të testoni teknologjitë në kushte reale dhe të dizajnoni për mendjen dhe trupin.

Të plakësh nuk duhet të thotë të izolohesh ose të jesh i pasiv. Nëse e bëjmë drejt, një robot mund t’ju ndihmojë jo vetëm të mbani mend ilaçet tuaja. Mund t’ju ndihmojë të ruani pavarësinë tuaj.