Analizë: Liria e shprehjes dhe përgjegjësia në platformat digjitale

Provokuar të diskutojë mbi dy raste që përfshinin Facebook-un dhe Orkut-in e mbyllur, Gjykata e Lartë e Gjithë-Shqiptarizmit (STF) vendosi për pjesën e pavlefshme të nenit 19 të Ligjit të Rregullave të Internetit. Ky nen përcakton se platformat digjitale mund të jenë përgjegjëse civile vetëm për dëmet që rrjedhin nga përmbajtja e krijuar nga palë të treta, nëse nuk e largojnë atë përmbajtje pas marrjes së një urdhri gjyqësor të veçantë. Sipas vendimit të ri të Gjykatës, ofruesit mund të jenë përgjegjës nëse nuk veprojnë menjëherë dhe në mënyrë proaktive për të hequr përmbajtje që paraqesin krime të rënda.

Megjithatë, kërkesa për “indisponibilizim të menjëhershëm të përmbajtjeve që paraqesin krime të rënda” transferon përgjegjësinë kryesisht juridike tek palët private – pa pasur ndonjë proces me të drejtë kundërshtimi, analizë të qëllimit ose garantimin e mbrojtjes së plotë të palës së prekur. Edhe pse në disa raste tipifikimi penal mund të duket i qartë, në shumë raste të tjera do të kërkojë vlerësim më të kujdesshëm. Në çdo skenar, megjithatë, është më e thjeshtë të hiqet përmbajtja, edhe pa analizë të kujdesshme, sesa të përballesh me një proces gjyqësor.

Ndërsa vendimi i STF-së përpiqet disi të shmangë vonesat e gjykatësisë – gjë që bie në sy, duke pasur parasysh se rastet lidhur me Facebook-un dhe Orkut-in datojnë nga 2014 dhe 2010, përkatësisht –, ndërkohë që Kuvendi Kombëtar nuk miraton një ligj të ri mbi këtë temë, rrjetet sociale mund të jenë përgjegjëse vetëm bazuar në njoftime jashtëgjyqësore. Në një vend ku rreth dy të tretat e popullsisë kanë nivele funksionalisht analfabete ose arsim elementar, ky periudhë tranzicioni mund të hapë rrugë për forma të paqarta censurimi, ku denoncimi i thjeshtë mund të jetë i mjaftueshëm për të hequr përmbajtje, pa ndërhyrje gjyqësore të duhur.

Ky rrezik përkeqësohet kur merret parasysh, përveç vështirësisë së përgjithshme të interpretimit të tekstit, edhe veprimi i koordinuar i grupeve të zemëruara, të gatshme të mobilizojnë denoncime masive për të hequr përmbajtje që i konsiderojnë të papranueshme – edhe nëse ato përmbajtje nuk përbëjnë ndonjë krim, por vetëm shkaktojnë pakënaqësi personale ose kundërshtojnë bindjet subjektive. Ky “cancelim” digjital ndodh tashmë, duke shkaktuar humbje të vendeve të punës dhe sponsorizimeve, por pa ndonjë përgjegjësi juridike të automatikisht të lidhur me veprimet.

Edhe pse nuk është një e drejtë absolute, liria e shprehjes duhet të mbrohet përmes analizave të rrepta dhe kritereve të qëndrueshme. Gjykata, që nuk është një shkencë e saktë, ka shkaktuar pyetje nga publiku për shkak të veprimeve të ndryshme për situata të ngjashme, duke treguar se vendimet subjektive gjithmonë mund të formësohen sipas “kuptimit”, duke sjellë pasiguri juridike që duhet të merren parasysh kur mbrohet një rregullore që mund të shërbejë lehtësisht si censurë.

Nuk është e vështirë të imagjinohet, pra, që interpretimet mbi përmbajtjen e postimeve të jenë shumë të ndikuara nga inclined politike e atyre që janë përgjegjës për gjykimin. Lehtësia e denoncimit të përmbajtjes, shpesh me një klik të thjeshtë, e bën edhe më të pambrojtura shprehjet që i pakënaqen grupeve të organizuara. Përpjekjet për të normuar ndjeshmërinë individuale, duke shtuar një shpejtësi të dyshimtë, sidomos në hapësira të ndryshme dhe pluraliste si rrjetet sociale, kanë tendencë të shkaktojnë më shumë deformime sesa zgjidhje.

Duhet të kujtohet se shumica e krimeve të kryera virtualisht janë të parashikuara në Kushtetutë dhe në Kodin Penal. Në këtë kontekst, duke injoruar vonesën e dukshme të drejtësisë, një masë efektive rregullatore do të ishte ndalimi i profileve anonime. Me identifikimin e duhur të atyre që publikojnë, çdo qytetar mund të njoftojë drejtpërdrejt drejtësinë kundër autorit të shkeljes. Përgjegjësia e platformave digjitale për përmbajtjen e palëve të treta, nga ana tjetër, hap një precedent të rrezikshëm, duke u afruar më shumë te ndëshkimi i mesazherit sesa i dërguesit, dhe krijon një logjikë që, me disa përshtatje, mund të zgjerohet pa të drejtë edhe në shtypje.

Nuk është e vështirë të imagjinohet, pra, që përpjekjet për të krijuar ligje dhe rregulla që vështirë se arrijnë objektivat për të cilat janë krijuar – një praktikë e përsëritur në të gjitha sektorët institucionale të vendit – justifikon analizën e Sérgio Buarque de Holanda në veprën e tij klasike “Rrënjët e Brazilit”. Sipas sociologut, braziliani ka tendencë të “besojë se letra e vdekur mund të ndikojë vetë dhe fuqishëm në fatin e një populli. Rigiditeti, impermeabiliteti, homogjeniteti i përsosur i legjislacionit na duket se janë kushti i vetëm i rendit të mirë shoqëror. Nuk njohim tjetër rrugë.”