Analizë: Më shumë se sa ndryshimi i burimeve, kalimi në energji të rinovueshme kërkon ri-definimin e marrëdhënies sonë me burimet natyrore

Një transicion i energjisë ka qenë një komponent i rëndësishëm i debatit rreth zgjidhjeve për krizën klimatike, veçanërisht në atë që e quajmë “zgjidhje të zbutjes”. Historikisht, kjo tranzicion është perceptuar dhe praktikuar kryesisht si një lëvizje drejt integrimit më të madh të burimeve të energjisë së ripërtëritshme në matrinë energjetike të një kombi.

Kjo vizion, edhe pse e rëndësishme, përfaqëson vetëm një dimension të një problemi shumë më kompleks dhe më të gjerë. Transicioni energjetik duhet të kuptohet si një grup i gjerë dhe i ndërthurur i transformimeve, të cilat nuk kufizohen vetëm në ofertën e energjisë, por shkojnë thellë në sektorët e ndryshëm të kërkesës dhe në strukturën socio-ekonomike të një vendi ose rajoni.

Nuk është vetëm një çështje se ku dhe si prodhojmë energjinë tonë, por edhe se si e konsumojmë, si e menaxhojmë dhe, kryesisht, si e rivendosim shoqëritë tona për t’u bërë më efikase dhe të drejtë në përdorimin e energjisë, në mënyrë që këto ndryshime të ndodhin në shpejtësi dhe shkallë të nevojshme.

Një tranzicion i ndërlikuar dhe i gjerë

Një efikasitet energjetik (sidomos në anën e kërkesës) duhet të bëjë pjesë në tranzicionin energjetik, në kërkim të zgjidhjeve të nevojshme për të ulur emetimet e karbonit dhe për të përshtatur potencialin e disponueshëm të burimeve të ripërtëritshme me kosto të pranueshme.

Opsionet e teknologjive të zbutjes së emetimeve — të cilat janë shumë dhe të njohura mirë, si energjia, energjia diellore, energjia e erës, elektrifikimi i sistemeve urbane, infrastrukturë e gjelbër urbane, menaxhimi i kërkesës për energji — gjithashtu bëjnë pjesë në tranzicionin energjetik.

Dhe kemi gjithashtu zhvillimin dhe përdorimin e sistemeve të kapjes dhe ruajtjes së karbonit (CCS, CCUS dhe BECCS), përveç mundësisë interesante të prodhimit dhe përdorimit të hidrogjenit si vektor energjetik, kryesisht duke marrë parasysh prodhimin e tij nga burime të ripërtëritshme.

Megjithatë, ende ekzistojnë sfida të mëdha për të përshpejtuar shpërndarjen e këtyre teknologjive dhe praktikave. Edhe pse kostot e shumë prej tyre kanë ulje të konsiderueshme në vitet e fundit, ende ekzistojnë kufizime si në fushën rregullative (si teknike ashtu edhe ekonomike), ashtu edhe në infrastrukturën fizike të shpërndarjes, ruajtjes dhe përdorimit final të këtyre energjive.

Siguria, qëndrueshmëria dhe qasja

Siguria energjetike, për shembull, e cila më parë bazohej në garantimin e qasjes së pandërprerë në burime të karburanteve fosile, tani përcaktohet ndryshe. Varësia e tepruar nga pak burime ose rrugë të furnizimit, qofshin ato karburante fosile ose minerale kritike për teknologjitë e rinovueshme, mund të shkaktojë vulnerabilitete gjeopolitike dhe ekonomike.

Transicioni energjetik synon, pra, të diversifikojë matricsën, të forcojë zinxhirët e furnizimit dhe, në mënyrë ideale, të promovojë vetë-mjaftueshmërinë energjetike në nivel lokal ose rajonal, duke ulur ekspozimin ndaj goditjeve të jashtme. Kjo përfshin investime në ruajtjen e energjisë, në rrjete elektrike më të qëndrueshme dhe në teknologji që lejojnë një menaxhim më të zgjuar të kërkesës.

Qëndrueshmëria mjedisore është një element tjetër qendror dhe i pandashëm i tranzicionit energjetik aktual. Edhe pse ulja e emetimeve të gazeve serrë është qëllimi kryesor, qëndrueshmëria shkon përtej. Ajo përfshin minimizimin e ndikimit të përgjithshëm mjedisor të gjithë ciklit të jetës së teknologjive energjetike, që nga nxjerrja e lëndëve të para (si litiumi, kobalti dhe tokat e rralla), duke kaluar në prodhim, operim, deri te hedhja jashtë dhe riciklimi.

Vlerësime të tilla si përdorimi i ujit, ndryshimi i ekosistemeve për vendosjen e projekteve të mëdha të erës dhe diellit, dhe gjenerimi i mbetjeve nga bateritë, panelët dhe turbinat, janë gjithnjë e më të rëndësishme. Një tranzicion vërtetë i qëndrueshëm duhet të adresojë këto sfida, duke promovuar ekonominë qarku dhe praktika të përgjegjshme të prodhimit dhe konsumit.

Qasja në energjinë është një kërkesë tjetër thelbësore, sidomos në një botë ku miliarda njerëz ende jetojnë pa qasje të besueshme në energji elektrike ose në forma të pastra të energjisë për gatim dhe për komfort.

Përfshirja dhe drejtësia energjetike

Transicioni energjetik duhet të jetë gjithëpërfshirës, duke siguruar që përfitimet e energjisë së pastër dhe të arritshme të arrijnë të gjitha komunitetet, duke luftuar varfërinë energjetike dhe duke promovuar zhvillimin njerëzor. Kjo shpesh përfshin zgjidhje të decentralizuara, si sistemet diellore familjare dhe rrjete të vogla, të cilat mund të zbatohet më shpejt në zona të largëta dhe rurale, ku zgjerimi i infrastrukturës tradicionale do të ishte i pamundur ose i zgjatur.

Së fundi, drejtësia energjetike është një komponent tjetër dhe, ndoshta, më sfiduesi. Ajo njeh se barrët dhe përfitimet e transicionit energjetik nuk janë të shpërndara në mënyrë të barabartë. Sektoret ekonomikë, industrinë dhe komunitetet historikisht të varura nga industritë e karburanteve fosile mund të përballen me humbje të vendeve të punës dhe sfida të mëdha ekonomike. Prandaj, transicioni duhet të jetë “i drejtë”, duke ofruar mbështetje për ri-kwalifikimin profesional, investime në industri të reja dhe rrjete sigurie sociale për ata që preken në mënyrë të pabarabartë.

Për më tepër, drejtësia energjetike trajton gjithashtu çështjen e atyre që kanë pushtetin për të vendosur dhe atyre që përfitojnë nga ekonomia e re energjetike, duke siguruar që komunitetet lokale dhe grupet e margjinalizuara të kenë zë dhe të marrin pjesë aktivisht në konceptimin dhe zbatimin e politikave energjetike. Kjo përfshin luftimin e “kolonializmit të gjelbër”, ku projektet e energjisë së rinovueshme imponohen pa konsensus ose përfitim për komunitetet lokale.

Në aspekt ekonomik, transicioni nxjerr në pah shfaqjen e industri të reja dhe shuarjen e të tjerave. Kërkon investime masive në kërkim dhe zhvillim të teknologjive të reja, në infrastrukturë (rrjete inteligjente, pika ngarkese për automjete elektrike, sisteme ruajtjeje), dhe në aftësimin e fuqisë punëtore.

Modelë të rinj biznesi po shfaqen, nga shërbimet energjetike tek komunitetet e energjisë që gjenerojnë elektricitetin e tyre vetë. Në të njëjtën kohë, sektorë si prodhimi i naftës dhe gazit duhet të përshtaten, gjë që mund të shkaktojë sfida të mëdha për vendet e punës dhe zhvillimin rajonal. Politikat publike të inkurajimit, dekurajimit dhe rregullimit bëhen mjetet kryesore për drejtimin e këtyre rrjedhave të kapitalit dhe punës.

Sa i përket stilit të jetesës së konsumatorëve, ndikimet janë të thella. Konsumi i energjisë bëhet më i vetëdijshëm dhe më i integruar. Adoptimi i automjeteve elektrike, instalimi i paneleve diellore në çati, përdorimi i pajisjeve më efikase dhe pjesëmarrja në programet e përgjigjes së kërkesës janë shembuj të mënyrës se si sjellja individuale përshtatet me tranzicionin.

Digitalizimi luan një rol themelor, me matës të mençur dhe aplikacione që ofrojnë informacione në kohë reale mbi konsumin dhe kostot e energjisë, duke fuqizuar konsumatorët të marrin vendime më të informuara dhe të menaxhojnë gjurmën e tyre energjetike. Kultura e “zero mbetje” dhe e konsumit të ndërgjegjshëm të energjisë duhet të inkurajohet, duke transformuar zakonet e thella.

Në fund, është e rëndësishme të merret parasysh edhe ndikimi në rritje i ndryshimeve klimatike si në ofertë ashtu edhe në kërkesë për energji, qoftë në afat të shkurtër, siç janë ngjarjet gjithnjë e më të shpeshta të ngjarjeve ekstreme të thatësirës, përmbytjeve, të ftohtit dhe të nxehtit. Për më tepër, kemi ndryshime afatmesme dhe afatgjata, si ndryshime në modelet hidrologjike të lumenjve, regjimin e reshjeve, erërat dhe diellimin.

Këto ndryshime klimatike ndikojnë në sigurinë energjetike të sistemeve të rinovueshme, siç kemi përjetuar tashmë në vend. Përveç ndikimit në kërkesën për energji, valët e nxehtësisë, të ftohtit dhe reshjet (ngjarje klimatike ekstreme) gjenerojnë ndikime në reziliencën e infrastrukturës fizike të sistemit të prodhimit dhe shpërndarjes së energjisë në afat të shkurtër dhe ulin jetëgjatësinë ekonomike të infrastrukturës së sistemit energjetik.

Këta faktorë ndikojnë në mënyra të ndryshme sektorët ekonomikë, rajonet dhe klasat shoqërore që duhet të parashikohen. Në këtë mënyrë, tranzicioni energjetik kërkon gjithashtu përpjekje të R&D për përshtatje, në mënyrë që të promovojë reziliencë më të madhe dhe kontroll të ndikimeve të ndryshimeve klimatike të sistemit të ri energjetik me karbon të ulët.

Tranzicioni energjetik kërkon implementimin e përbashkët të veprimeve të zbutjes dhe përshtatjes, duke marrë parasysh angazhimet kombëtare dhe ndërkombëtare (si Marrëveshja e Parisit), dhe gjeneron përfitime shtesë dhe sinergji për shëndetin dhe mirëqenien njerëzore. Nuk është vetëm për të ndryshuar burimin e energjisë, por për të ri-definuar marrëdhënien me burimet natyrore (burimet e ripërtëritshme të energjisë, mineralet kritike) me teknologjinë dhe ekonominë, duke marrë parasysh aspektet e efikasitetit, sigurisë energjetike, qëndrueshmërisë, aksesit dhe drejtësisë.