Autokratët nuk veprojnë si Hitleri apo Stalini më – në vend të qeverisjes me dhunë, ata përdorin manipulimin

Kritikët e Presidentit Donald Trump shpesh e akuzojnë atë për mbajtjen e ambicieve autoritare. Gazetarët dhe studiuesit kanë vënë në krahasim midis stilit të tij të udhëheqjes dhe atij të autoritarëve jashtë vendit. Disa demokratë paralajmërojnë se SHBA po po shkojnë drejt autokracisë – një sistem në të cilin një lider mban pushtet të pa kontrolluar.

Të tjerë kundërshtojnë se etiketimi i Trump si alarmist. Pas gjithçkaje, ai nuk e ka pezuluar Kushtetutën, nuk i ka detyruar nxënësit shkollorë të këndojnë në mend thëniet e tij ose ekzekutuar kundërshtarët e tij, ashtu siç bënin diktatorët si Augusto Pinochet, Mao Zedong dhe Saddam Hussein dikur.

Por autokratët modernë nuk ngjasojnë gjithmonë me paraardhësit e tyre të shekullit të 20-të.

Në vend të kësaj, ata projektojnë një imazh të përpunuar, shmangin dhunën e hapur dhe flasin gjuhën e demokracisë. Ata veshin kostume, mbajnë zgjedhje dhe flasin për vullnetin e popullit. Në vend që të terrorizojnë qytetarët, shumë përdorin kontrollin e mediave dhe mesazhet për formimin e opinionit publik dhe promovojnë narrativa nacionaliste. Shumë fitojnë pushtetin jo përmes grusht shteti ushtarak, por nëpërmjet votimeve.

Pushteti më i butë i autokratëve të sotëm

Në fillim të viteve 2000, shkencëtari politik Andreas Schedler krijoi termin "autokracia zgjedhore" për të përshkruar regjimet që mbajnë zgjedhje pa konkurrencë të vërtetë. Studiuesit Steven Levitsky dhe Lucan Way përdorin një frazë tjetër, "autokracia konkurruese," për sistemet ku ekzistojnë parti opozitare por udhëheqësit i minojnë ato përmes censurës, mashtrimit zgjedhor ose manipulimeve ligjore.

Në punën time së bashku me ekonomistin Sergei Guriev, eksplorojmë një strategji më të gjerë që autokratët modernë përdorin për të fituar dhe mbajtur pushtetin. E quajmë këtë "autokracia informuese" ose "autokracia me rrotullime".

Këta udhëheqës nuk mbështeten në shtypjen e dhunshme. Në vend të kësaj, ata krijojnë iluzionin se janë mbrojtës kompetentë dhe demokratë të kombit – duke e mbrojtur atë nga kërcënimet e huaja ose armiqtë e brendshëm që kërkojnë të minojnë kulturën e tij ose të vjedhin pasurinë e tij.

Pamja demokratike e Hungarisë

Kryeministri hungarez Viktor Orbán përfaqëson këtë qasje. Ai shërbeu së pari nga viti 1998 deri në 2002, u kthye në pushtet në vitin 2010 dhe që atëherë ka fituar edhe tre zgjedhje të tjera – në vitet 2014, 2018 dhe 2022 – pas fushatave që vëzhguesit ndërkombëtarë i kritikuan si “kufizuese dhe xenofobe.”

Orbán ka ruajtur strukturat formale të demokracisë – gjykatat, një parlament dhe zgjedhje të rregullta – por i ka zbrazur ato në mënyrë sistematike.

Në dy vitet e tij të para ai mbushi Gjykatën Kushtetuese të Hungarisë megjykatën kushtetuese, e cila shqyrton ligjet për kushtetutshmëri, me ndihmën e besnikëve, duke detyruar gjykatësit të largohet nga detyra duke vendosur një moshë pensionimi më të ulët dhe shkruar përsëri kushtetutën për të kufizuar shqyrtimin gjyqësor të veprimeve të tij. Ai gjithashtu ka rritur kontrollin qeveritar mbi median e pavarur.

Për të përmirësuar imazhin e tij, Orbán ka kanalizuar fondet e reklamave shtetërore tek burimet e lajmeve. Në vitin 2016, një aleat bleu gazetën më të madhe opozitare të Hungarisë – atëherë e mbylli.

Orbán gjithashtu ka synuar grupet e avokatisë dhe universitetet. Universiteti Qendror Evropian, i cili u regjistrua në Budapest dhe SHBA, ishte dikur një simbol i Hungarisë së re demokratike. Por një ligj që penalizonte institucionet me akreditim të huaj e detyroi atë të transferohej në Vjenë në vitin 2020.

Megjithatë Orbán kryesisht ka shmangur dhunën. Gazetarët janë tërhequr më shumë se sa burgosur ose të vrarë. Kritika janë diskredituar për besimet e tyre por jo rrëmbyer. Ai bazohet në një narrativë që Hungaria është nën sulm – nga emigrantët, elitët liberale dhe ndikimet e huaja – dhe se vetëm ai mund të mbrojë sovranitetin dhe identitetin kristian të saj. Ky mesazh rezonon tek votuesit më të vjetër, ruralë, konservatorë, madje si që e largon nga popullatat më të reja, urbane.

Një ndryshim global në autokratë

Në dekadat e fundit, variante të diktaturës së rrotullimit kanë shfaqur në Singapor, Malajzi, Kazakistan, Rusia, Ekuador dhe Venezuela. Liderë si Hugo Chávez dhe Vladimir Putin i hershëm konsoliduan pushtetin dhe margjinalizuan opozitën me dhunë minimale.

Të dhënat konfirmojnë këtë tendencë. Duke u bazuar në raportet për të drejtat e njeriut, dokumentet historike dhe media lokale, kolegu im Sergei Guriev dhe unë gjetëm se incidenca globale e vrasjeve politike dhe burgosjeve nga autokratët u ul ndjeshëm nga vitet 1980 deri në vitet 2010.

Pse? Në një botë të lidhur, represioni i hapur ka kosto. Sulmi ndaj gazetarëve dhe disidentëve mund të shkaktojë që qeveritë e huaja të vendosin sanksione ekonomike dhe të pengojnë kompanitë ndërkombëtare të investojnë. Kufizimi i lirisë së shprehjes rrezikon të bllokojë inovacionin shkencor dhe teknologjik – diçka që edhe autokratët kanë nevojë në ekonomitë moderne, të bazuara në njohuri.

Megjithatë, kur shpërthejnë krizat, edhe diktatorët e shpejtë shpesh kthehen te taktikat më tradicionale. Putini ka ndërmarrë masa të dhunshme ndaj protestuesve dhe i ka burgosur liderët e opozitës. Ndërkohë, regjime më të egra si ato në Korenë e Veriut dhe Kinë vazhdojnë të qeverisin duke përhapur frikën, duke kombinuar burgosjen masive me teknologji të avancuara vëzhgimi.

Por në përgjithësi, spin po zëvendëson terrorin.

Amerika gjithashtu?

Shumë ekspertë, përfshirë edhe mua, janë dakord se SHBA-ja mbetet një demokraci.

Megjithatë disa nga taktikat e Trump ngjajnë me ato të autokratëve informativë. Ai ka goditur shtypin, ka shkelur vendimet e gjykatës dhe ka shtyrë universitetet të kufizojnë pavarësinë akademike dhe të kufizojnë pranimin ndërkombëtar. Admirimi i tij për burra të fortë si Putin, Xi Jinping dhe Nayib i El Salvadorit Bukele alarmojnë vëzhguesit. Në të njëjtën kohë, Trump zakonisht denigron aleatët demokratikë dhe institucionet ndërkombëtare si Kombet e Bashkuara dhe NATO.

Disa ekspertë thonë se demokracia varet nga vetëkontrolli i politikanëve. Por një sistem që mbijetojnë vetëm nëse udhëheqësit zgjedhin të respektojnë kufijtë e tij nuk është shumë i sistemit fare. Më shumë rëndësi ka nëse shtypi, gjykata, organizatat jofitimprurëse, shoqatat profesionale, kishat, sindikatat, universitetet dhe qytetarët kanë fuqinë – dhe vullnetin – për të mbajtur udhëheqësit përgjegjës.

Ruajtja e demokracisë në SHBA

Demokracitë e pasura si SHBA, Kanadaja dhe shumë vende të Evropës Perëndimore përfitojnë nga institucionet e fuqishme si gazetat, universitetet, gjykatat dhe grupet e avokatisë që veprojnë si kontroll në qeveri.

Këto institucione ndihmojnë të shpjegojnë pse populistë si Silvio Berlusconi i Italisë ose Benjamin Netanyahu i Izraelit, edhe pse akuzohen për bënie të rregullave zgjedhore dhe kërcënojnë pavarësinë gjyqësore, nuk kanë shkatërruar demokracinë plotësisht në vendet e tyre.

Në SHBA, Kushtetuta ofron një shtresë tjetër mbrojtjeje. Ndryshimi e saj kërkon një shumicë dy të tretat në të dy dhomat e Kongresit dhe ratifikim nga tre të katërtat e shteteve – një pengesë shumë më e lartë sesa në Hungari, ku Orbán kishte nevojë vetëm për një shumicë dy të tretat në parlament për të shkruar përsëri kushtetutën.

Natyrisht, edhe Kushtetuta e SHBA mund të minohet nëse një president sfidon Gjykatën Supreme. Por kjo rrezikon ndezjen e një krize kushtetuese dhe largimin e mbështetësve kyç.

Kjo nuk do të thotë se demokracia amerikane është e sigurt nga erozioni. Por themelet e saj institucionale janë më të vjetra, më të thella dhe më të decentralizuara sesa ato të shumë demokracive më të reja. Struktura e saj federale, me juridiksione që mbivendosen dhe shumë pika vetoje, e bën më të vështirë për ndonjë udhëheqës të vetëm të dominojë.

Megjithatë, rritja globale e diktaturave të shpejta duhet të përforcojë ndërgjegjësimin për atë që po ndodh në SHBA. Kudo në botë, autokratët kanë mësuar të kontrollojnë qytetarët e tyre duke mashtruar demokracinë. Kuptimi i teknikave të tyre mund të ndihmojë amerikanët të ruajnë atë të vërtetën.