Dita Botërore e Lirisë së Shtypit: Media në Karaibe përballet me sfida të reja në epokën e AI

‘Shtypi nuk është vetëm mbrojtës i demokracisë, por edhe kujdestar i së ardhmes sonë kolektive’

Fillimisht publikuar në Global Voices

Dita Botërore e Lirisë së Shtypit, e cila shënohet çdo vit më 3 maj, është një kujtesë e fuqishme për nevojën për lirinë e shtypit, një rast për të kujtuar sakrificat e bëra në ndjekje të kësaj lirie, dhe një mundësi për gazetarët dhe praktikantët e medias të konsiderojnë çdo çështje që mund të jetë shqetësuese për katërtin pushtet.

Këtë vit, shqetësimi që po eksplorohet në ngjarjen kryesore të Ditës Botërore të Lirisë së Shtypit është ndikimi i inteligjencës artificiale (IA) në median. Diskutimet do të përqendrohen rreth mënyrës së sigurimit që IA të përmirësojë, dhe jo të dëmtojë, lirinë e shtypit dhe vlerat demokratike.

Instrumentet e AI-së, ndërsa janë transformuese në aspektin e efikasitetit, shumëgjuhësisë dhe analizës së të dhënave, ndër të tjera procese, gjithashtu ngritin pyetje unike etike. Dezinformimi dhe mashtrimi i prodhuar nga AI, teknologjia deepfake, moderimi i përmbajtjes të paanshme, dhe kërcënimet e survejancës ndaj gazetarëve përbëjnë vetëm disa nga rreziqet, pa përmendur efektet e tyre të mundshme në modelin e biznesit të industrisë dhe atë që mund të nënkuptojë për qëndrueshmërinë afatgjatë të medias.

Duke kuptuar natyrën e ngutshme të këtyre çështjeve, Global Voices kohët e fundit ndau politikën e saj për përdorimin e AI-së në redaksi. Instituti i Mediave të Karaibeve (MIC), ndërkohë, lëshoi një komunikatë për shtyp ku theksoi nevojën “urgjente” për të adresuar ndikimin transformues të AI-së në gazetari brenda kontekstit të sfidave unike të rajonit për “vështirësitë e medias, dezinformimin dhe katastrofat natyrore.”

Këndi i katastrofave natyrore gjithashtu u përfshi në temën e Ditës Botërore të Lirisë së Shtypit 2025, e cila trajtoi gazetarinë përballë krizës globale mjedisore. Deri tani, Shoqata e Mediave të Trinidad dhe Tobago vuri re se “shtypi nuk është vetëm mbrojtës i demokracisë, por edhe kujdestar i së ardhmes sonë kolektive.”

Kjo e ardhme padyshim duhet të përfshijë përdorimin e AI-së, por pyetja mbetet si ta menaxhojmë atë në mënyrë etike dhe përgjegjëse. Sipas MIC, bashkëpunimi rajonal është kritik për të “shfrytëzuar potencialin e AI-së duke mbrojtur diskursin demokratik”:

AI po rivendos gazetarinë në mbarë globin, por pasojat e saj janë të theksuara në Karaibe, ku ekosistemet mediatike përballen me dobësi strukturore. Ndërsa instrumentet e AI-së ofrojnë mundësi për raportim të automatizuar, analizë të të dhënave dhe angazhim të audiencës, ato gjithashtu rrezikojnë të thellojnë pabarazitë ekzistuese. Redaksitë e Karaibeve janë tashmë të ngarkuara nga rënia e të ardhurave nga reklamat. (Është e rëndësishme të theksohet se mesatarisht nga 15 deri në 25% e këtyre të ardhurave shkojnë në platforma si Meta dhe Google Ads). Ekzistojnë gjithashtu ekonomi të brishta të cilave tani u shtohet nevoja për t’u përballur me saturimin e përmbajtjes së drejtuar nga AI-ja.

Kurimi algoritmik në platformat e mediave sociale paraqet një kërcënim të mëtejshëm, “siç konkurrojnë përmbajtjet e lirë, të prodhuara nga AI, me lajmet e shpenzuara me kosto, të prodhuara nga njeriu.” A do të jenë redaksitë e Karaibeve, me tregjet e tyre më të vogla që funksionojnë brenda ekonomive të prekura të ishujve, në gjendje të përballojnë presionin? Presidenti i MIC-së, Kiran Maharaj, sugjeroi, “AI mund të demokratizojë qasjen në informacion, por pa pengesa, mund të dobësojë qëndrueshmërinë financiare të mediave të Karaibeve. Duhet të avokojmë për qeverisje të drejtë të AI-së që prioritizon gazetarinë në interes publik.”

Deklarata e MIC-së vazhdoi duke theksuar se “Karibi nuk është imun ndaj dezinformimit të nxitur nga AI, i cili përkeqëson ndarjet shoqërore dhe minon besimin në institucionet.”

Në vitin 2023, organizata, në bashkëpunim me Asociacionin për Punëtorët e Mediave të Karaibeve (ACM), kryen një studim mbi mënyrat në të cilat dezinformimi synonte zgjedhjet rajonale dhe fushatat e shëndetit publik. Zv/Presidenti i MIC-së dhe Bashkëthemeluesi i ACM-së Wesley Gibbings sugjeroi që “mediat e Karaibeve duhet të adoptojnë mjetet e verifikimit të drejtuara nga AI dhe të investojnë në programe të alfabetizimit digjital,” duke shtuar, “Vjetërsia jonë varet nga mbajtja e besimit publik përmes saktësisë dhe transparencës.”

Këto sfida janë përkeqësuar më tej nga ndjeshmëria e rajonit ndaj katastrofave natyrore, ku uraganet, përmbytjet, tërmetet dhe ngjarjet e tjera të lidhura me klimën ndërpresin operacionet mediatike por gjithashtu vënë në vështirësi burimet financiare. Shembull në rast: sezonet e veçanta të vështira të uraganeve që Karaibet përballuan midis 2017 dhe 2024, të cilat MIC-ja i tha se zbuluan “fragilitetin e infrastrukturës mediatike dhe nevojën urgjente për përgatitje dhe planifikim të reziliencës ndaj katastrofave.”

Ndërsa “kombinimi i njohurive tradicionale me parashikimin e përmirësuar nga AI dhe njoftimet në kohë reale mund të jetë vendimtar në reagimin ndaj katastrofave,” keqpërdorimi i AI-së përmes dezinformimit, etj., gjithashtu mund ta përkeqësojë situatën. Zgjidhjet që MIC propozon përfshijnë politika të synuara për të taksuar gjigantët e teknologjisë dhe për të reinvestuar të ardhurat në gazetari, duke eksploruar modele të të ardhurave të drejtuara nga AI, dhe, sipas Politikës së Rrugës së AI të UNESCO-së, themelimin e një Grupi të Detyrës për Etikën e AI-së rajonale. Ky trup, sugjeron ai, do të “auditonte algoritmet për paragjykim dhe do të promovonte standardet e verifikimit të përmbajtjes [për] të siguruar njohuri të nevojshme për vendimmarrjen rregullatore dhe politike.”

Sa i përket përgatitjes për katastrofa — një çështje urgjente për shtetet e vogla ishujsh në zhvillim (SIDS) si Karaibet që janë në vijën e parë të krizës klimatike — MIC sugjeroi integrimin e mjeteve të AI-së në protokollet kombëtare të emergjencës, duke përfshirë median si përgjigje të parë, dhe zgjerimin e rrjeteve komunitare mediatike duke ofruar trajnim dhe mbështetje.

Ndërsa MIC shikonte drejt një të ardhmeje ku AI mund të kthehej “në një aleat për lirinë e shtypit dhe rezistencën demokratike,” megjithatë, MATT vendosi fokusin tek e tashmja, falënderonte personelin mediatik që mbuloi zgjedhjet e përgjithshme të fundit të Trinidad dhe Tobago-së “me profesionalizëm, guxim, përkushtim, rezistencë, dhe një angazhim për të vërtetën,” duke nxjerrë në pah çështjet që “kërcënojnë pavarësinë dhe integritetin e gazetarisë, duke përfshirë presionet politike, ngacmimet ndaj punonjësve të medias, dhe barrierat për qasjen në informacionin publik.”

Sfidat aktuale përfshijnë “përhapjen e shpejtë të dezinformimit dhe mashtrimit në rrjetet sociale, të cilat minojnë besimin publik dhe e bëjnë më të vështirë punën e gazetarëve profesionistë.” Ndërsa shoqata synon të avokojë për standarde të larta etike, dhe të nxisë besimin midis medias dhe audiencave të saj, MATT citon një “nevojë urgjente për të forcuar mbrojtjet për gazetarët, për të siguruar transparencë në qeverisje, dhe për të mbështetur dialog të hapur midis praktikantëve të medias, politikbërësve, dhe publikut.”