Haiti në prag kolapsi: Bandat mbushin vakumin e pushtetit ndërsa zgjidhjet aktuale dështojnë për një vend në krizë

Haiti po përballet me një krizë shumëanshmë ndryshe nga çdo histori e saj e re.

Kohët e fundit Haiti shënoi një-vjetorin e qeverisë së re të Këshillit Transitor të Presidentit të Haitit (CPT) — një përpjekje e mbështetur ndërkombëtarisht për rivendosjen e qeverisjes në vend pas largimit të Kryeministrit Ariel Henry nga bandat.

Por në vend që të hartojë një rrugë drejt stabilitetit, CPT mbetet i bllokuar në disfunksion ndërsa kriza e Haitit thellohet pa fund në shikim. Bandat e armatosura tani kontrollojnë shumicën e kryeqytetit, më shumë se një milion haitianë janë shpërngulur dhe gjysma e vendit përballet me mungesë të rënda ushqimore.

Bandat kriminale kanë marrë kontrollin e shumicës së kryeqytetit të Port-au-Prince dhe pjesëve të rëndësishme të vendit. Që nga viti 2021, bandat kanë vraë më shumë se 15,000 njerëz dhe me forcë shpërngulur mbi një milion njerëz.

Përtej situatës së sigurisë, ekziston një emergjencë humanitare e rëndë pasi më shumë se gjysma e vendit përballet me mungesë të rënda ushqimore.

OKB thotë se vendi mund të arrijë pikën pa kthim dhe rrezikon të bjerë në “kaos total.”

Shokët haitianë më tregojnë se gjithë vendi i tyre ndihet i bllokuar si rrugët e bllokuara dhe pikat e bllokuara të përdorura nga bandat për të kontrolluar kryeqytetin.

Një krizë sigurie që paralizon gjithçka

Bllokimi është padyshje i formuar nga dhuna e thellë e bandave. Grupi të armatosur janë përdorur nga aktorët politikë për qëllime politike në Haiti për dekada.

Por tani, janë shfaqur banda të reja të organizuara mirë si entitete politike në të vetat.

Për shembull, Aleanca G9, banda më e njohur — në fakt një federatë bandash — është e udhëhequr nga ish-oficeri i policisë Jimmy “Barbecue” Chérizier.

Chérizier prezantohet në rrjetet sociale si një figurë revolucionare që lufton elitën, por në rrugët e Port-au-Prince shumica, e shohin atë si një kriminel të dhunshëm.

Vitin e kaluar, G9 u bashkua me rivalët për të formuar një koalicion të quajtur Viv Ansamn (Jeto së Bashku). I udhëhequr nga Chérizier dhe të tjerë, grupi detyroi Kryeministrin Ariel Henry të largohej nga pushteti. Henry u bë kryeministër pas vrasjes së kreut të fundit të zgjedhur të Haitit, Presidentit Jovenel Moïse, në korrik 2021, pavarësisht se u përfshi në vrasje.

Të dy, Henry dhe Moïse, ishin akuzuar për pagimin e bandave për të mbajtur kontrollin.

Marrëveshja e Viv Ansamn për të marrë kryeqytetin konfirmon se bandat janë bërë një forcë politike autonome. Ata që nga atëherë kanë zgjeruar fuqinë e tyre përmes kontrollit të furnizimeve me karburant, infrastrukturës kritike dhe pikat kryesore të bllokimit.

Tregon se bandat janë bërë kaq të fuqishme pavarësisht pranisë së një misioni të miratuar nga OKB, të drejtuar nga Kenia Mbështetja Ndërkombëtare e Sigurisë (MSS). Misioni është në Haiti që nga pak kohë pas detyrrimit të Henry-t të largohet nga pushteti.

Por me një gamë të kufizuar dhe financim nga vendet donatore, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara, Kanadan dhe Ekuadorin, misioni nuk ka arritur asnjë sukses të madh. Në fakt, sipas vlerësimeve të OKB-së, dhuna e bandave vazhdon të ketë një “ndikim shkatërrues” mbi popullsinë, pavarësisht pranisë së misionit.

Muajin e kaluar, qeveria e SHBA-ve caktoi Viv Ansamn dhe Gran Grif, dy bandat më të fuqishme të armatosura të Haitit, si organizata terroriste. Kanadaja dhe vendet e tjera gjithashtu kanë vendosur sanksione ndaj politikanëve dhe udhëheqësve të bandave, dhe ndoshta kjo mund të çojë në më shumë sanksione ndaj atyre që përfitojnë më shumë nga kriza. Por për banorët e Port-au-Prince, pak gjëra kanë ndryshuar në terren, ku shumë ndjejnë se bandat po mbajnë vendin peng.

Vakumi demokratik pa një rrugë të qartë përpara

Një shprehje e zakonshme në Haiti është: peyi’m pa gen leta, vendi im nuk ka shtet. Dikur një kritike ndaj një qeverie të veçantë, tani ndihet si e vërtetë. Haiti nuk ka zyrtarë kombëtarë të zgjedhur.

CPT u krijua nga Organizata e Shteteve Amerikane pas rrëzimit të Henry-t, por ka bërë pak për të rivendosur demokracinë. Zgjedhjet janë të pamundura nën kushtet aktuale të sigurisë.

Në vend të kësaj, CPT është bërë një tjetër pengesë për zgjidhjen. I përfshirë në konflikt të brendshëm, disa anëtarë janë akuzuar për ryshfet. Pa një kornizë për kompromis politik, këshilli pasqyron një sistem ku disa aktorë kyç përfitojnë në fakt nga ngërçi politik.

Struktura qeverisëse që nuk mund të qeverisë

Haiti tani është në territore të panjohura. CPT operon në një vakum ligjor, duke marrë vendime pa një mandat ose autoritet të qartë.

Megjithatë, këshilli po vazhdon me planin kontrovers për të shkruar përsëri kushtetutën haitiane. Ndryshimet e propozuara do të ndryshojnë në mënyrë thelbësore strukturën qeverisëse të Haitit, duke përfshirë shfuqizimin e senatit dhe kryeministrit, duke lejuar presidentët të mbajnë mandate të vazhdueshme, duke ndryshuar procedurat zgjedhore dhe duke lejuar qytetarë me dy shtetësi dhe haitianë që jetojnë jashtë vendit të kandidojnë për poste.

Ky reformë kushtetuese thekson paradoksin në zemër të krizës së Haitit: një institucion me legjitimitet të dyshimtë po përpiqet të rindërtojë vetë kornizën që do të përcaktonte autoritetin e tij.

Këto nuk janë thjesht probleme procedurale: ato përfaqësojnë pyetje themelore rreth asaj kush ka autoritet për të qeverisur dhe si merren vendimet në një vend ku institucionet demokratike gjithmonë kanë qenë të brishta.

Reagimet ndërkombëtare nuk arrijnë qëllimin

Grupet ndërkombëtare, përfshirë OKB-në, Organizatën e Shteteve Amerikane dhe Grupin Kryesor që përfshin Shtetet e Bashkuara, Kanadanë dhe Francën, kanë mbikëqyrur politikën e Haitit për dekada. Por ndikimi i tyre shpesh është kthyer kundër tyre. Shumë në Haitë e shohin komunitetin ndërkombëtar si përgjegjës direkt për krizën aktuale.

Çfarëdo probleme të brendshme që kanë shkaktuar krizën aktuale, roli i luajtur nga komuniteti ndërkombëtar në Haitë pa dyshim ka kontribuar në ngërç.

Misioni MSS është më së shumti një ndalesë e përkohshme dhe një barrë në rastin më të keq. Nuk është i mjaftueshëm për shkallën e krizës.

Disa vëzhgues kanë kërkuar një mision të plotë paqeje të OKB-së, por ka pak mbështetje për të dhe një mision i tillë me shumë gjasa do të përballej me rezistencë brenda Haitit duke pasur parasysh historinë e tensionuar të vendit me ndërhyrjet ndërkombëtare.

A mundet komuniteti ndërkombëtar të anulojë dëmin që tashmë ka shkaktuar? Dhe a mundet Haiti të kalojë përmes bllokadës pa ndihmën e komunitetit ndërkombëtar?

Përtej bllokadës: Çfarë duhet të ndryshojë

Nuk ka zgjidhje të lehta. Trajtimi i dhunës së bandave pa institucione legjitime qeverisëse nuk do të krijojë stabilitet afatgjatë. Megjithatë, rruga drejt një qeverie legjitime mbetet e paqartë pasi organizimi i zgjedhjeve pa siguri bazë është joreale.

Komuniteti ndërkombëtar duhet të ndalojë ta trajtojë Haitin si një seri krizash të veçanta që kërkojnë përgjigje të veçanta. Qasja aktuale e copëtuar trajton simptomat ndërsa injoron shkaqet themelore që pengojnë zgjidhjet politike.

Për haitianët, interesat nuk mund të jenë më të larta. Pyetja nuk është nëse është e nevojshme ndryshim, por nëse komuniteti ndërkombëtar dhe udhëheqësit haitianë mund të kalojnë përtej bllokadës para se situata të përkeqësohet edhe më shumë.