Jaws në 50 vjet: si dy nota muzikore trembën një brez të tërë

Përvoja jonë e botës shpesh përfshin dëgjimin e mjedisit tonë para se ta shohim atë. Qoftë zëri i diçkaje që lëviz në ujërat e afërta, ose zhurma e bimësisë, frika jonë nga e panjohura rrjedh nga instinktet tona të mbijetesës si specie.

Zëri dhe muzika në kinematografi shfrytëzojnë këto instinkte disi shqetësuese – dhe kjo është pikërisht ajo që regjisor Steven Spielberg dhe kompozitori John Williams arritën në thrillerin ikonë të vitit 1975, Jaws. Dizajni i zërit dhe shkrimi muzikor punojnë së bashku për t’i paraqitur publikun me një kafshë vrasëse misterioze.

Në atë që është padyshmërisht skena më ikonike e filmit, ku këmbët e notuesve në plazh lëvizin nën ujë, shpuqja mbetet kryesisht e padukshme – por zëri përcjell saktë kërcënimin në masë.

Krijimi i tensionit në një shkrim muzikor

Kompozitorët e filmit synojnë të krijojnë peisazhe zanore që do të ndikojnë thellësisht dhe do të lënë përshtypje tek audienca. Dhe ata shprehin këto qëllime përmes përdorimit të elementeve muzikore si ritmi, harmonia, shpejtësia, forma, dinamikat, melodia dhe tekstura.

Në Jaws, takimi fillestar me shpatullën hapet paqësisht me zërin e një bllokuje detare dhe tingullin e saj të zhurmshëm. Skena vendoset si muzikalisht ashtu edhe atmosferikisht për të nxjerrë në pah ndjenjën e izolimit për dy personazhet që shijojnë një not të vonë në një plazh të zbrazët.

Por sapo dëgjojmë vargjet e ulëta, të ndjekura nga motifi kryesor dy-notësh i luajtur në një tuba, e dimë se diçka e keqe është duke ndodhur.

Kjo teknikë kompozimi e alternimit midis dy notave me shpejtësi në rritje është përdorur prej kohësh nga kompozitorët, duke përfshirë edhe nga Antonín Dvořák në veprën e tij të vitit 1893 Simfonia e Botës së Re.

John Williams raportohet se përdori gjashtë baso, tetë violonçele, katër trombona dhe një tuba për të krijuar përzierjen e frekuencave të ulëta që do të përcaktonin të gjithë shkrimin muzikor të Jaws.

Instrumentet e basit theksojnë fundin e spektrit muzikor, duke evokuar një tingull të errët që përcjell thellësi, fuqi dhe intensitet. Luajtësit e violinës mund të përdorin teknika të ndryshme buzëzimi, si staccato dhe marcato, për të dhënë tonalitete të errëta dhe madje kërcënuese, veçanërisht në regjistrat e ulët.

Ndërkohë, mungesa e dukshme e tonaliteteve në notat E–F të përsëritura, luajtur me shpejtësi në tuba, sinjalizon rrezikun e afërt përpara se ta shohim atë – duke shfrytëzuar frikën instinktive nga e panjohura.

Përdorimi i motifi dy-notësh dhe orkestrimi i fundme karakterizon një stil kompozimi që synon të shqetësojë dhe të dekurajojë publikun. Një shembull tjetër i këtij stili mund të dëgjohet në skenën e aksidentit automobilistik në North by Northwest (1959) të Bernard Herrmann.

Po ashtu, në Simfoninë Skithiane të Sergei Prokofiev, hapja e pjesës së dytë (Valle e Perëndive Paganë) përdor një motif D#–E që alternon.

Fleksibiliteti i motifi të Williams lejon që dy notat të luajnë në instrumente të ndryshme gjatë gjithë shkrimit muzikor, duke eksploruar mundësi të ndryshme të teksturës për të shkaktuar një kaleidoskop frike, paniku dhe frike të thellë.

Psikologjia pas përgjigjes tonë

Çfarë e bën shkrimin muzikor të Jaws kaq psikologjikisht të konfrontueshëm, edhe pa pamjet? Studiuesit e muzikës kanë teori të ndryshme. Disa sugjerojnë se dy notat imitojnë zërin e frymëmarrjes njerëzore, ndërsa të tjerë propozojnë se tema ngjall rrahjen e zemrës së një shpatë.

Williams shpjegoi qasjen e tij në një intervistë për Los Angeles Times:

Unë luajta me idenë e krijimit të diçkaje shumë… pa tru. […] Do të thoshte diçka shumë e përsëritur, shumë e ndjerë, dhe të të kapte në stomak, jo në tru. […] Mund të ishte diçka që mund ta luaje shumë butësisht, duke treguar se shpatë është larg, kur gjithçka që sheh është uji. Muzikë pa tru që bëhet më e zëshme dhe më afër teje, diçka që do të të gllabëjë.

Williams luan me emocionet e audiencës gjatë gjithë shkrimit muzikor të filmit, duke kulmuar në skenën Njeriu kundër Kafshës – një festë e zhvillimit tematik dhe orkestrimit të rritur.

Shkrimi muzikor ikonik i filmit ka krijuar një trashëgimi që shkon përtej vizualit. Dhe kjo sugjeron se shkrimi muzikor nuk është vetëm një pasqyrë muzikore – por një personazh në vetvete.

Duke përdorur muzikën për të zbuluar atë që është e fshehur, Williams krijon një përvojë emocionale të fuqishme plot pritje dhe tension. Motivi dy-notësh i shkrimit muzikor tregon mjeshtërinë e tij – dhe shërben si një shkurtesë sonike që ka mbajtur një brez pas brezi të plazheve dhe brigjeve të çdo plazhi.