Lufta për gjalpin: 'asgjë nuk shëron çmimet e larta si çmimet e larta' – por a do të mjaftojnë forcat e tregut?

Rritja alarmante e çmimeve të margarit është bërë një burim i vërtetë frustrimi për konsumatorët e Zelandës së Re, si dhe një temë e kthimit politik. Çështja është bërë aq serioze sa që Miles Hurrell, drejtori ekzekutiv i kooperativës së qumështit Fonterra, u thirr për takime me qeverinë dhe partitë opozitare këtë javë.

Pas takimit me Hurrell, Ministrja e Financave Nicola Willis doli duke fajësuar disa nga përgjegjësit për çmimin e lartë të margarit tek supermarketet në vend të kompanisë së qumështit.

Sipas Stats NZ, çmimet e margarit u rritën me 46.5% në vitin deri në qershor dhe tani janë 120% më të larta se një dekadë më parë. Çmimi mesatar për një bllok prej 500g është 8.60 NZ$, me disa marka lokale që kushtojnë mbi 10 dollarë.

Por zgjidhja e problemit nuk është një çështje e valëvitjes së një magjie ekonomike. Disa faktorë ndikojnë në çmimet e margarit, prej të cilëve disa nuk mund të ndryshohen drejtpërdrejt nga politika qeveritare.

Dhe pyetja mbetet – a do të donim ne? Propozime të tilla si reduktimi i eksporteve për të rritur furnizimin vendas, ose ulja e taksës së mallrave dhe shërbimeve (GST) për produktet e qumështit, të gjitha kanë pasoja.

Një faktor kyç që ndikon në çmimet e gjalpit në Zelanda e Re është se 95% e prodhimit të qumështit të vendit eksportohen.

Ofrimi i kufizuar vendas dhe kërkesa e fortë globale kanë shtyrë në rritje çmimet për një gamë të gjerë mallrash – jo vetëm qumësht, por edhe mish viçi. Këto rritje reflektohen në çmimet lokale me pakicë.

Një faktor tjetër kontribuues është rritja e kostove përgjatë zinxhirit të furnizimit. Në nivelin e fermës, prodhuesit po marrin çmime rekord për qumështin. Por kjo vjen në një kohë kur kostot e inputeve janë rritur gjithashtu ndjeshëm. Nuk është vetëm përfitim i pastër.

Vlerësimi i opsioneve

Para se të ndryshojnë rregullat rreth eksporteve të qumështit, qeveria duhet të vlerësojë pasojat më të gjera.

Nga njëra anë, çmimet e larta të qumështit përfitojnë nga “NZ Inc”. Sektori i qumështit përbën 25% të eksporteve dhe punëson 55,000 shqiptarë të Zelanda e Re. Kur fermerët bëjnë mirë, përfiton ekonomia e gjerë rurale – me efekte rrjedhëse për vendin në përgjithësi.

Nga ana tjetër, ekziston sfida e vazhdueshme e sigurisë ushqimore vendase. Shumë njerëz nuk mund të përballojnë ushqimet bazë dhe përdorimi i bankave të ushqimit po rritet.

Pra, si mund të ruajë Zelanda e Re një sistem ushqimor që përfiton nga eksportet ndërkohë që mbështet edhe konsumatorët vendas në vështirësi?

Një opsion është heqja e TVSH-së nga ushqimet. Shtetet e tjera përjashtojnë produktet e qumështit nga taksat e tilla në përpjekje për ta bërë bazën ushqimore më të përballueshme.

Kjo ide është rishikuar dhe refuzuar në mënyrë të përsëritur – duke përfshirë edhe nga Grupi i Punës për Tatimet e vitit 2018. Në vitin 2024, u vlerësua se heqja e TVSH-së mund të kushtojë qeverisë midis 3.3 miliardë dhe 3.9 miliardë dollarë, me përfitime të moderuara për familjen mesatare.

Fonterra apo supermarkete?

Një rrugë tjetër do të ishte të shqyrtohej dominimi i Fonterra në zinxhirin e furnizimit. Ka avantazhe në pasjen e një lojtari të fuqishëm global. Dhe nuk është në interesin kombëtar që kompania të pësojë humbje në shitjet vendase.

Megjithatë, struktura e tregut mund të kërkojë shqyrtim. Për një kohë të gjatë kishte vetëm dy furnizues kryesorë të produkteve të përpunuara të qumështit – Fonterra dhe Goodman Fielder – dhe dy shitës kryesorë – Foodstuffs dhe Woolworths. Kjo konfigurim ka ulur nevojën për të konkurruar në çmime.

Ndërsa ka argumente se tani ka më shumë konkurrencë në sektorin e prodhimit, supermarketet janë ende nën shqyrtim dhe kanë gjatë kohës janë përballur me kritika për mungesë konkurrencë.

Natyrshmëria e paqartë e marzhave të fitimit në të gjithë zinxhirin e furnizimit gjithashtu nxit dyshime. Konsumatorët dinë çfarë paguajnë në kasë dhe çfarë marrin fermerët. Por pjesa tjetër është më pak e qartë. Kjo mungesë transparence fton spekulime rreth atyre që përfitojnë nga çmimet në rritje të çmimit.

Në fund, megjithatë, qeveria mund të mos ketë nevojë të veprojë fare.

Siç pëlqejnë të thonë ekonomistët: “Asgjë nuk shëron çmimet e larta si çmimet e larta.” Ndërsa kërkesa për gjalpë është relativisht inelastike, vjen një moment kur konsumatorët zvogëlojnë blerjet e tyre ose kërkojnë alternativa. Blerësit ndërkombëtarë gjithashtu do të kundërshtojnë – dhe kërkesa në rënie globale mund të riorganizojë më shumë furnizim në tregjet vendase.

Çmimet e larta gjithashtu veprojnë si një sinjal për prodhuesit në mbarë botën për të rritur prodhimin, gjë që mund të ndodhë relativisht shpejt nëse ka kushte klimatike dhe të tjera të favorshme.

Na duhet vetëm të kthehemi prapa në vitin 2014, kur cmimi i qumështit ra me 48% gjatë 12 muajve për shkak të kërkesës të ulur dhe furnizimit të rritur, për të parë se sa shpejt mund të ndryshojë situata.