Maroku: Zbulime të artit të shkëmbit dhe varreve që zbulojnë lidhje të vjetra me botën

Kur mendojmë për varret e lashta në Afrikën e Veriut, shpesh mendojmë për piramidat dhe monumentet egjiptiane. Por zbulime të fundit tregojnë se edhe Afrika Veriore-Jugore ka një të kaluar prehistorike të pasur dhe magjepsëse.

Penisula e Tangerit, në Marok, është veçanërisht interesante. Ajo ndodhet në fund të veriut të Afrikës, aty ku Deti Mesdhe takohet me Oqeanin Atlantik. Vetëm 14 kilometra larg Evropës, në anën tjetër të ngushticës së Gibraltarit, kjo rajon prej kohësh është një qarkullim natyror ndërmjet kontinenteve dhe kulturave.

Unë jam arkeolog dhe doktorant i specializuar në periudhat e fundit prehistorike të Afrikës së Veriut, midis vitit 3800 dhe 500 para Krishtit. Hulumtimet e mia fokusohen në mënyrën se si komunitetet e lashta reagonin ndaj ndryshimeve mjedisore, dhe si ato u zhvendosën dhe krijuan lidhje me komunitete të tjera nëpër rajone.

Derisa deri tani supozohej se península e Tangerit ishte e banuar dhe e izoluar në fund të periudhës prehistorike, në kuadër të tezës sime, kam dashur të verifikoj nëse kjo ishte e vërtetë ose nëse kjo rajon thjesht është anashkaluar nga gërmimet arkeologjike të mëparshme.

Faleminderit projekteve arkeologjike Kach Kouch dhe Tahadart, kemi studiuar zonat Atlantike dhe Mesdhetare të peninsulës.

Qëllimi ynë ishte të rivizitojmë rajonin duke përdorur metoda dhe teknologji moderne arkeologjike, përfshirë datimin me radiokarbon. Për të kuptuar se si kjo rajon mund të lidhej me pjesën tjetër të botës në periudhën prehistorike, kemi përdorur një softuer të sistemit të informacionit gjeografik për të modeluar rrugët e vjetra të komunikimit të mundshëm dhe kemi studiuar peizazhin duke përdorur imazhe satelitore dhe dronë. Pastaj, me një ekip arkeologësh të rinj maroken nga Instituti Kombëtar i Shkencave të Arkeologjisë dhe Trashëgimisë (INSAP), kemi kryer shënime terreni dhe gërmime.

Zbulimet tona kanë tejkaluar të gjitha pritshmëritë tona. Shumë larg nga bosh dhe e izoluar, península e Tangerit është e mbushur me gjurmë që dëshmojnë se aty kanë jetuar popullsi, kanë varrosur të vdekurit dhe kanë organizuar ritet gjatë mijëra vjetëve.

Zbulimet tona mund të ndryshojnë mënyrën tonë të shikimit mbi Afrikën e Veriut Perëndimore që ishte një qendër kulturore që lidhte rajone të ndryshme gjatë mijëra viteve. Ky rajon mund të përcaktojë sërish kuptimin tonë të parahistorisë së vonë në botët Atlantike dhe Mesdhetare.

Një peizazh ritual dhe funerali parahistorik

Studimi ynë, i publikuar në African Archaeological Review, paraqet zbulimin e dhjetëra sitesh të reja arkeologjike, përfshirë varre parahistorike, vende artesh rupestre dhe menhira.

Derisa deri tani kërkimet mbi artin rupestrik dhe varret në Afrikën e Veriut përqendroheshin në rajone të tilla si vëndi i Nilit, Sahara ose malet e Atlasit, zbulimet tona tregojnë se bregdeti verior i Marokut ishte një qendër kryesore kulturore në epokën e bronzit, para më shumë se 4,000 vjetësh.

Diversiteti i praktikave funerale, vendeve rituale, artit simbolik rupestrik dhe monumenteve megalitike unike dëshmon për një trashëgimi të pasur parahistorike që kalon kufijtë gjeografikë, politikë dhe kulturorë modernë. Ajo gjithashtu dëshmon se ky rajon ka qenë gjatë kohës në kontakt me Mesdheun, Atlantikun dhe Saharën.

Një nga sitet më të veçanta që kemi gërmuar ndodhet në Daroua Zaydan, pranë qytetit aktual të Tangerit. Atje kemi zbuluar një varr të quajtur kiste: një dhomë e vogël funerale e bërë nga katër pllaka guri të ngritura, e mbuluar nga një pllaka më e gjerë. Një renditje e gurëve në formë të gjysmërrethit ndoshta shënonte hyrjen në dhomën funerale.

Edhe pse varri është plaçkitur në të kaluarën, ne kemi gjetur disa eshtra njerëzore jashtë kistes. Njëri prej tyre është datuar me radiokarbon midis 2118 dhe 1890 para Krishtit. Kjo datë përkon me tradita të ngjashme funerale në anën tjetër të ngushticës së Gibraltarit, në Iberi, si dhe me aktivitetet e popullimit të fillimit të epokës së bronzit në Kach Kouch, rreth 65 km në jug-lindje të Daroua Zaydan.

Varre me kiste kishin qenë të dokumentuara tashmë në rajon, por shumica e tyre ishin gërmuar në fillim dhe në mes të shekullit të njëzetë. Në atë kohë, metodat shkencore nuk lejonin të mësonin më shumë rreth ndërtimit ose datimit të tyre. Daroua Zaydan është varri i parë me kiste të datuar me radiokarbon në Afrikën e Veriut Perëndimore.

Monumentet, depozitat ritual dhe lidhjet atlantike

Zbulimet tona sugjerojnë ekzistencën e një peizazhi ritual prejardhjeje parahistorike të ndërlikuar në gadishullin e Tangerit. Ky peizazh ishte ndoshta i lidhur me rajone të tjera të Atlantikut dhe Mesdheut përmes një « gjuhe » rituale dhe simbolike të përbashkët.

Një tregues i rëndësishëm vjen nga një shpatë e epokës së bronzit që u gjet në vitet 1920 në fund të lumit Loukkos. Ajo me shumë gjasa është prodhuar në Mbretërinë e Bashkuar ose Irlandë, dhe ka arritur në Marok falë shkëmbimeve nëpër lumenjtë e Evropës Atlantike. Ajo pa dyshim është hedhur me vullnet në lumin, një veprim ritual i dokumentuar mirë në Evropën Atlantike të parahistorisë. Kjo tregon se komunitetet e veriperëndimit të Marokut ishin pjesë e një bote kulturore dhe simbolike të përbashkët me pjesën tjetër të Atlantikut.

Një shembull tjetër është rrethi i gurëve të Mzoura, i përbërë nga 176 menhira. Ky vend, i zbuluar në vitet 1930, është unik në Afrikën e Veriut. Por ai i ngjan shumë rretheve të tjera të gurëve në Evropën Atlantike, si Stonehenge. Gjatë punimeve tona në terren, kemi zbuluar gjithashtu menhira të rinj dhe piktura rupestre, të vendosura përgjatë rrugëve të vjetra të komunikimit. Kjo sugjeron se ato mund të kishin shërbyer si referenca territoriale ose vende rituale.

Para kërkimeve tona, vetëm një strehë nën shkëmb, ajo e Magara Sanar, ishte e njohur në veriperëndim të Marokut. Tani kemi regjistruar 17 strehë nën shkëmb të pikturuara dhe 5 të gravuara.

Larmia e simboleve dhe skenave përfshin motive të pikëzuara, linja gjeometrike dhe figura njerëzore. Ato sugjerojnë lidhje të ngushta me artin parahistorik iberik, atlantik dhe saharian.

Pse është e rëndësishme?

Kërkimet tona nuk mjaftojnë vetëm për të mbushur një boshllëk në hartën arkeologjike. Ato hapin perspektiva të reja për eksplorimin arkeologjik në rajon. Gadishulli i Tangerit strehon një trashëgimi parahistorike të vonë të pasur dhe të gjerë, e cila është shumë e panjohur. Ajo meriton më shumë vëmendje nga studiuesit, vendimmarrësit politikë dhe publiku i gjerë.

Janë të nevojshme masa shtesë mbrojtëse, pasi rajoni po përjeton një zhvillim të shpejtë urban. Turizmi po rritet dhe plaçkitjet janë të shumta. Shpresojmë që punimet tona të çojnë në gërmime të reja arkeologjike, veçanërisht në vendndodhje kyçe, dhe në datimin me radiokarbon.