Marshimet e Krenarisë sfidojnë homofobinë e përhapur në Ballkan

Siguria dhe impuniteti për dhunën kundër njerëzve LGBTQ+ mbeten shqetësime të ngutshme

Origjinalisht publikuar në Global Voices

Marcha e Pride në Shkup 2023, 24 qershor 2023. Foto nga Global Voices, CC-BY-3.0.

Qindra njerëz marshuan nëpër rrugët e Shkupit dhe mijëra të tjerë në Sarajevë gjatë ngjarjeve vjetore të Pride të shtunën, më datë 24 qershor. Në dy javët para kësaj, marshimet Pride u zhvilluan në Zagreb, Prishtinë, Athinë dhe Sofje, ndërsa Dita Ndërkombëtare Kundër Homofobisë, Bifobisë dhe Transfobisë (IDAHOT) u festua në Tiranë më 17 maj.

Dhe ndërsa vetëm Pride në Stamboll u përball me kufizime zyrtare qeveritare, këto festime gjithashtu erdhën me kërkesa të ngjashme në të gjitha kryeqytetet ballkanike: ndalimin e gjuhës së urrejtjes dhe krimeve të urrejtjes të nxitura nga homofobia dhe transfobia e përhapur.

Një rajon ‘mbështetës’ i homofobisë në Evropë

Në mars 2023, Instituti i Kërkimeve Shoqërore, Politike dhe Juridike (ISPPI), i cili është pjesë e Universitetit Sts. Cyril dhe Methodious në Shkup, zbuloi rezultatet e Anketës Sociale Evropiane (ESS) në lidhje me homofobinë, xenofobinë dhe ndjeshmërinë ndaj teorive konspirative. Duke filluar nga viti 2002, anketa është mbajtur çdo dy vjet në deri në 35 vende evropiane, dhe runda më e fundit përfshiu për herë të parë Maqedoninë e Veriut.

Vendet e Ballkanit të shënuara në të kuqe: Përgjigjet ndaj pyetjes “Nëse një anëtar i afërt i familjes ishte një homoseksual ose lesbike, do të ndjehesha turp.” Burimi: Të Dhënat e Rounds 10 të Anketës Sociale Evropiane. Edicioni i skedarit të të dhënave 3.0. Sikt – Agjencia Norvegjeze për Shërbime të Përbashkëta në Arsimin dhe Kërkimin, Norvegji – Arkivi i të Dhënave dhe shpërndarësi i të dhënave të ESS për ESS ERIC, licencuar nën CC BY-NC-SA 4.0.

Rezultatet e sondazhit zbuluan se qytetarët e Maqedonisë së Veriut janë ndër më homofobët dhe më shumë xhenofobët në Evropë, si dhe e deklarojnë veten ndër më të devotshmit. Ata kanë tendenca të forta autoritare, nuk besojnë institucionet shtetërore, dhe janë të pakënaqur me pjesëmarrjen në proceset demokratike që do të çonin në ndryshime shoqërore. Janë të ndjeshëm ndaj teori të konspiracionit, dyshojnë shkencën, dhe fajësojnë shtetin e tyre për cilësinë e ulët të arsimit, ekonomisë dhe politikës.

Përgjigjet nga mostra përfaqësuese prej 1429 të përgjigjësve vendosën Maqedoninë e Veriut si një rast të veçantë ndërmjet 24 vendeve të përfshira në sondazh të kryer gjatë vitit 2022, por shumica e vendeve të tjera ballkanike kishin rezultate të ngjashme.

Për shembull, ndërsa 61 përqind e të përgjigjësve nga Maqedonia e Veriut konfirmuan se do të “ndjeheshin të turpëruar” “nëse një anëtar i afërt i familjes së tyre është një homoseksual,” një përqindje e konsiderueshme e të përgjigjësve në vendet fqinjë gjithashtu u pajtuan: 39 përqind në Mal të Zi, 37 përqind në Bullgari, 30 përqind në Kroaci, dhe 29 përqind në Serbi.

Rezultatet e ESS gjithashtu treguan se vetëm 24 përqind e të përgjigjësve në Maqedoninë e Veriut u pajtuan se “Homoseksualët dhe lesbianët duhet të jenë të lirë të jetojnë jetën e tyre siç dëshirojnë.” Vendet e tjera evropiane ku njerëzit e tillë tolerantë janë në minorancë përfshijnë Mal të Zi (30 përqind), Serbi (41 përqind), Lituani (41 përqind), Bullgari (48 përqind) dhe Hungari (48 përqind).

“Shkupi nuk ka vend për homofobë,” një banderolë në Skopje Pride 2023, 24 qershor 2023. Foto nga Global Voices, CC-BY-3.0.

Në një deklaratë për Radio MOF, koordinatorja kombëtare e ESS për Maqedoninë e Veriut, Profesoresha Aneta Cekic, vuri në dukje nivele të larta të konservatorizmit shoqëror në shoqërinë maqedonase si shkakun e kësaj situate.

Gjithashtu kemi një qëndrim shumë negativ edhe ndaj abortit, për shembull, dhe në disa kategori të të anketuarve kemi gjetur qëndrime relativisht negative ndaj grave, por është fakt që qëndrim më ekstrem ose më negativ është i drejtuar kundër kësaj (LGBTI) popullate, që mund të them edhe tradicionalisht tashmë.

Ne gjithashtu kemi zbuluar pozicione shumë negative rreth abortit, për shembull, dhe në disa kategori të të anketuarve kemi gjetur qëndrime relativisht negative ndaj grave. Megjithatë, është një fakt që qëndrim më ekstrem ose më negativ janë kundër popullatës LGBTQ+, të cilën mund ta them tashmë ka bërë traditë.

Maqedonia e Veriut u rendit më poshtë në Evropë në përgjigje nëse është e mirë apo e keqe për ekonominë “të lejojë njerëz nga vende të tjera të jetojnë këtu.” Këto mendime negative mbi migrimin, me 41 përqind që refuzojnë të lejojnë njerëz të racës ose grupit etnik tjetër të jetojnë në vendin e tyre, e vendosën Maqedoninë e Veriut në një grup të ngjashëm me Hungarinë, Çekinë, Greqinë dhe Sllovakinë. Cekic shpjegoi për Radio MOF se faktorët që kontribuojnë në xenofobi dhe tendenca autoritare përfshijnë varfërinë relativisht të lartë, si dhe “paqëndrueshmërinë politike, nivelin e lartë të konfliktit, korrupsionin dhe problemet në shoqëri.”

Në Ballkanin Perëndimor, homofobia ka qenë veçanërisht e dëmshme si një armë e ndikimit gjeopolitik, pasi të dyja forcat vendore dhe të huaja anti-demokratike e përdorin atë për të rekrutuar mbështetje mes segmenteve konservatore të popullsisë.

Kërkesat për siguri bazë

Në Bosnjë, ndërsa po përgatiteshin për Pavarësinë, përfaqësuesit e komunitetit LGBTQ+ kërkuan më pak siguri sesa në vitet e mëparshme dhe ndanë një ndjenjë se “ka arritur progres.” Disa ngjarje publike synuan të rrisnin mbështetjen publike për njerëzit LGBTQ+, sesa tolerancën deklarative nën kushtin që ata të mbeten brenda “mureve të tyre të katërta.”

Rrjeti i Raportimit Investigativ të Ballkanit (BIRN) raportoi se mbështetja publike po bëhet më e zëshme, dhe më e dukshme, pas dy sulmeve hooligan ndaj anëtarëve të komunitetit LGBTQ+ në Banja Luka, kryeqyteti i entitetit serb Republika Srpska, ku policia lokale ndaloi një ngjarje publike përgatitore në mars.

SARAJEVO PRIDE 2023.

Rreth 3.000 njerëz u mblodhën në këtë vit @BHpovorkaponosa që zgjati nën moton “Përballë krenarisë së përbashkët”.
(video nga @sanjinbuzo)#bhpovorkaponosa #sarajevopride pic.twitter.com/2tOlvR8z1P

— valter.portal (@ValterPortal) 24 qershor 2023

SARAJEVO PRIDE 2023.

Rreth 3,000 persona u mblodhën për marshin e krenarisë të këtij viti që vazhdon nën moton “Krenar së bashku.”
(video nga @sanjinbuzo) #bhpridemarch #sarajevopride

BIRN gjithashtu raportoi për një kundër-protestë në Sarajevë, të marrë pjesë nga disa dhjetëra konservatorë myslimanë, të cilët mbajtën pankarta me shkrime “Njerëzit nuk të duan,” “Ke vjedhur ylberin,” dhe “Ne e duam Profetin Muhamed.”

Skopje Pride 2023, 24 Shkurt 2023. Foto nga Global Voices, CC-BY-3.0.

Mesazhet kryesore nga Skopje Pride 2023 përfshihen në thirrje për gjithë shoqërinë për të ndihmuar në zgjidhjen e çështjeve të sigurisë bazike për njerëzit LGBTQ+, si autonomi e trupit të shkelur, gjuhë urrejtjeje dhe përjashtim social. Pjesëmarrësit iu drejtuan autoriteteve veçanërisht me kërkesa për të ndalur imunitetin për diskriminimin dhe krimet e urrejtjes, dhe për të siguruar mbrojtjen e të drejtave themelore të njeriut për të gjithë në Maqedoninë e Veriut.

Lila Milić, një person transgender, mbajti një fjalim kryesor në fillim të marshit, duke përmendur shqetësimet kryesore, si mungesa e reagimit nga ana e policisë dhe Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm ndaj raporteve të rasteve të dokumentuara të gjuhës së urrejtjes dhe kërcënimeve për sigurinë fizike të njerëzve LGBTQ+.

Edhe pse kemi paraqitur shumë herë raste të dokumentuara të gjuhës së urrejtjes te policia dhe prokuroria publike, ende nuk kemi asnjë rast të dënuar të një individi ose grupi. Unë personalisht kam qenë viktimë e gjuhës së urrejtjes, veçanërisht nga organizata të formuara me një qëllim të vetëm — për të mohuar të drejtat e komunitetit LGBTQ+ dhe për të parandaluar barazinë gjinore. Më quajnë të sëmurë, të papërgjegjshëm, shprehin dëshirë që të më rrahin, të më përdhunojnë ose të më vrasin, nuk e njohin identitetin tim gjinor dhe vazhdimisht më kërcënojnë ose më bëjnë shaka. Kam bërë shumë herë kallëzime penale, duke kërkuar mbrojtje, por Zyra e Prokurorit dhe policia nuk kanë ndërmarrë asgjë. Mesazhi nga këto institucione për mua është i qartë: jeta ime dhe jeta e personave transgender nuk janë të barabarta për mbrojtje

Këto situata i shtojnë zë liderët fetarë që thërrasin zëshëm që të mos miratohet ligji për barazinë gjinore dhe ligji për regjistrimin civil në pjesën e njohjes ligjore të gjinisë. Po, liderët fetarë, ata që gëzojnë fuqinë dhe statusin, ata për të cilët shteti bën përjashtim nga (ligji për) anti-diskriminimin dhe u lejon të diskriminojnë ligjërisht gratë gjatë punësimit, të mos paguajnë taksa, dhe të kërkojnë për mallra dhe shërbime. Ata që ndërtojnë kullat në kundërshtim me interesin publik dhe mbi shpinën e popullit që varfërohet. Ata moralizojnë për atë që është gruaja dhe si duhet të sillet dhe të duket gruaja. Ata e marrin të drejtën për të përhapur urrejtje dhe për të nxitur dhunë ndaj njerëzve LGBTQ+ dhe e quajnë këtë moral. Nëse kjo është morali, dhe lufta jonë për të mos u rrahur, për të mos u shqetësuar, për të punësuar dhe për të pasur mundësi të barabarta për arsim është e papërgjegjshme, atëherë duhet të pyesim nëse vërtetë duam të jemi demokraci apo teokraci.

Edhe pse kemi paraqitur raporte për raste të dokumentuara të gjuhës së urrejtjes te policia dhe prokurorët publikë shumë herë, ende nuk ka asnjë rast të dënuar të një individi ose grupi autorësh. Unë personalisht kam qenë viktimë e gjuhës së urrejtjes, veçanërisht nga organizata të formuara me një qëllim të vetëm — për të mohuar të drejtat e komunitetit LGBTQ+ dhe për të parandaluar barazinë gjinore. Ata më quajnë të sëmurë, të papërgjegjshëm, shprehin dëshirë që të më rrahin, të më përdhunojnë ose të më vrasin, nuk e njohin identitetin tim gjinor dhe vazhdimisht më kërcënojnë ose më bëjnë shaka. Kam bërë shumë herë kallëzime penale, duke kërkuar mbrojtje, por Zyra e Prokurorit dhe policia nuk kanë ndërmarrë asgjë. Mesazhi nga këto institucione për mua është i qartë: jeta ime dhe jeta e personave transgender nuk janë të barabarta për mbrojtje.

Kjo situatë përkeqësohet edhe më shumë nga udhëheqësit fetarë që avokojnë me zë të lartë kundër ligjeve për barazinë gjinore dhe njohjen e gjinisë në regjistrin publik. Po, udhëheqësit fetarë, të cilët gëzojnë pushtet dhe status, ata të përjashtuar nga shteti nga ligji kundër diskriminimit, duke u mundësuar atyre të diskriminojnë ligjërisht në punësim të grave, ata që janë të përjashtuar nga pagesa e taksave, ndërsa ngarkojnë për mallra dhe shërbime. Ata që ndërtojnë kulla të larta pranë Holiday Inn kundër interesit publik dhe në kurriz të njerëzve që bëhen më të varfër. Ata moralizojnë për atë se çfarë duhet të jetë një grua dhe si duhet të veprojë dhe të duket një grua. Ata guxojnë të përhapin urrejtje dhe të nxisin dhunë ndaj njerëzve LGBTQ+, dhe e quajnë këtë moralitet. Nëse kjo është moralitet, ndërsa lufta jonë për të mos vuajtur dhunë dhe ngacmim, për të pasur mundësi të punësohemi dhe të kemi barazi në arsim është amoral, atëherë të gjithë duhet të pyesim veten nëse vërtetë duam që kjo vend të jetë një demokraci, apo një teokraci.

Marchimet e krenarisë në kryeqytetet e tjera ballkanike zakonisht mbahen gjatë gjysmës së dytë të vitit. Tradicionalisht Përmeti i Beogradit është planifikuar për shtator, ndërsa Përmeti i Malit të Zi do të mbahet në Podgoricë në tetor.

Sipas orarit të publikuar, ngjarja e ardhshme e tillë në Ballkan është Përmeti i Bukureshtit, i planifikuar për më 29 korrik.