OPINION: Më shumë taksa nuk e mbyllë bilancin — dhe as nuk duhet

Qeveria federale u kthye së fundmi të luajë me një zgjidhje "të lehtë" për një problem kompleks: rritjen e taksave për të mbuluar pabarazitë fiskale. Përpjekja për të krijuar një tatim shtesë mbi operacionet e këmbimit valutor, e ndaluar nga Gjykata Supreme më 4 korrik, ilustron mirë këtë model të përsëritur. Sa herë që të ardhurat bien ose shpenzimet rriten, përgjigjja duket e njëjtë: takso më shumë.

Por kjo logjikë është e skaduar. Dhe, më keq, injoron rrënjën e problemit: modeli i shpenzimeve publike braziliane, i shënuar nga rigiditeti buxhetor, efikasiteti i ulët dhe dorëzimi i dobët social. Më e rëndësishmja është që kjo strategji nuk është e re — është provuar shumë herë, me rezultate të kufizuara. Nëse rritja e taksave do të ishte e mjaftueshme për të zgjidhur pabarazinë fiskale, problemi tashmë do të ishte zgjidhur. Por ai vazhdon. Është gjithnjë e më e dukshme se ngritja e barrës tatimore, vetëm për vete, nuk zgjidh çështjen — vetëm e shtyn vendimmarrjen e vështirë dhe thellon dyshimin e shoqërisë.

Brazilja tashmë mbledh shumë: më shumë se 30% e PBB-së në vitin 2023, sipas të dhënave të Thesarit Kombëtar. Ky nivel është i ngjashëm me atë të vendeve të OECD-së si Portugalia dhe Spanja. Megjithatë, kthimi në shërbimet publike është dukshëm më i ulët. Në renditjet e efikasitetit qeveritar, si ajo e Forumit Ekonomik Botëror, Brazili pozicionohet shumë poshtë vendeve me barrë më të ulët dhe strukturë më të thjeshtë.

Rrënja e problemit është mënyra sesi shpenzojmë. Më shumë se 90% e shpenzimeve primare federale janë të detyrueshme, ose thënë ndryshe, jashtë kontrollit të shpejtë të rregullimeve. Për më tepër, ekziston pak ose aspak vlerësim sistematik i ndikimit ose efikasitetit të shumicës së programeve qeveritare. Përfitimet fiskale, subvencionet, paga dhe pensionet grumbullohen në bilancet publike pa një strategji të qartë prioritizimi.

Shembulli më i shquar është shpenzimi për personel. Sipas Bankës Botërore, Brazili shpenzon më shumë se 13% të PBB-së për paga dhe pensione në sektorin publik — shumë më tepër se mesatarja e Amerikës Latine (9%) dhe madje edhe vende evropiane si Gjermania (10%). Kjo lë pak hapësirë për të investuar në infrastrukturë, arsimin bazë dhe inovacionin: shtyllat e rritjes së qëndrueshme.

Injorimi i këtij skenari dhe insisti në më shumë taksa është jo vetëm joproduktiv — është një zgjedhje e rrezikshme. Së pari, sepse ndeshet në një kufi ekonomik: aftësinë për të nxjerrë më shumë të ardhura nga kontribuuesit dhe kompanitë që tashmë përballen me barrë të lartë tatimore. Së dyti, sepse ka efekt negativ mbi investimet, besimin dhe vetë dinamikën e ekonomisë. Në vend që të stimulojë rritjen dhe të zgjerojë bazën e të ardhurave, rritja e taksave mund të tërheqë edhe më shumë aktivitet, duke penguar dhe dekurajuar sektorin prodhues.

Reforma edhe e shpenzimeve publike

Reforma tatimore në zhvillim është e nevojshme, pa dyshim. Por do të jetë e pamjaftueshme nëse nuk shoqërohet me një reformë të shpenzimeve publike. Masat e veçanta për rritjen e të ardhurave, si përpjekja e fundit për të rritur IOF-in, janë afatshkurtër që nuk zgjidhin pabarazinë strukturore të bilanceve publike. Insistimi në këtë lloj zgjidhjeje tregon një rezistencë politike për t’u përballur me thelbin: një shtet i shtrenjtë, jo shumë efikas dhe tepër i ngurtë.

Pa përballuar shpenzimet, çdo avancim në të ardhura do të jetë i kufizuar, i përkohshëm dhe i pamjaftueshëm për të siguruar ekuilibrin fiskal në mënyrë të qëndrueshme. Një kombinim i të ardhurave më të arsyeshme me shpenzime më efikase duket të jetë zgjidhja e vetme për të siguruar ekuilibrin fiskal pa i rënduar më shumë taksapaguesit.

Është e kuptueshme që diskutimi për uljen e shpenzimeve është politikisht i ndjeshëm. Përfshin përballjen me interesa të organizuara, rivlerësimin e privilegjeve dhe marrjen e vendimeve të vështira. Por një vend që shmang këto vendime përfundon i burgosur në zgjidhje të improvizuara — si rritja e papritur e taksave që nuk është gjithmonë efektive dhe, edhe kur është, ka tendencë të jetë e padobishme.

Shteti brazilian është i shtrenjtë dhe ofron pak. Kontribuuesit ndjejnë në xhep, por nuk shohin kthim. Rritja e taksave në këtë kontekst është të kërkosh më shumë nga ata që tashmë kanë dhënë shumë, pa shumë zgjedhje — dhe pa zgjidhur atë që është thelbësore. Ulja e shpenzimeve nuk do të thotë të shkosh në drejtim të të drejtave, por të bësh zgjedhje më të mira, me më shumë fokus, vlerësim dhe përgjegjësi. Këtu qëndron nevoja jonë: më pak improvizim, më shumë strategji.