Në të gjitha skenarët klimatike të mundshëm, habitatet e zogjve dhe primatëve në Amazonë janë të kërcënuara

O The Conversation Brasil fillon sotë të publikojë artikuj në bashkëpunim me studiues nga Lëvizja Shkenca dhe Zërat e Amazonës në COP 30, një nismë nga Universiteti Federal i Pará (UFPA), e përkushtuar për të promovuar protagonizmin e zërave amazonas në kontekstin e ndryshimeve klimatike, përmes dialogut midis akademisë dhe grupeve të ndryshme shoqërore, lëvizjeve popullore dhe institucioneve të rajonit, duke theksuar veçoritë lokale në zgjidhjet që do të diskutohen gjatë COP.

Në 50 vitet e fundit, Amazonë ka pësuar një humbje të zonave natyrore prej gati 17%, prej të cilave 14% janë rezultat i konvertimit në toka bujqësore. Kjo humbje kërcënon biodiversitetin dhe rezistencën e ekosistemeve natyrore, duke ulur cilësinë e habitatit për speciet, duke ndryshuar ndërveprimet ekologjike dhe, rrjedhimisht, duke ndikuar negativisht në shërbimet ekologjike.

Ndryshimet klimatike dhe humbja e habitatit mund të ndikojnë në strukturën, dinamikën dhe funksionimin e ekosistemeve, duke ndryshuar shpërndarjen e specieve. Këto rreziqe janë edhe më të theksuara për grupe më të ndjeshme, si zogjtë dhe primatët, të cilët njihen si modele biologjike dhe bioindikatorë të cilësisë së habitatit.

Përveç rëndësisë së tyre në ofrimin e shërbimeve ekologjike (si shpërndarja e farërave dhe polenizimi), këta kafshë kanë një diversitet të lartë të specieve. Ky diversitet përfshin si speciet e përgjithshme dhe tolerantë ndaj aktiviteteve njerëzore ashtu edhe speciet me veçori të veçanta të niçit dhe të kufizuara në kushte të caktuara të mjedisit (zakonisht të lidhura me zonat më të pyllëzuara dhe me ndryshime të pakta antropogjene).

Për shkak të këtij grupi karakteristikash, këto specieve më të ndjeshme ndaj ndikimeve kanë pësuar ulje në zonat e shpërndarjes së tyre për shkak të fragmentimit, humbjes së habitatit dhe ekspozimit ndaj anomaliive klimatike që, në shumicën e rasteve, rezultojnë në një klimë më të ngrohtë dhe me reshje më të pakta.

Me zhdukjen e këtyre specieve, shërbimet ekologjike që ofronin ato do të zhduken, duke rrezikuar shumë më shumë specieve dhe madje edhe mbijetesën njerëzore.

Skenare të ardhshme për jetën e zogjve dhe primatëve

Për të kuptuar se si ndryshimet klimatike mund të ndikojnë në zogjtë dhe primatët e Amazonës, studimet tona parashikojnë ku mund të jetojnë këto specie në të ardhmen. Ne përdorim një metodologji të quajtur modelimi i shpërndarjes së specieve, e cila funksionon si një hartë inteligjente që kombinon informacionin rreth vendndodhjes së këtyre specieve sot me të dhëna mbi klimën aktuale, duke përdorur metrika si temperatura dhe intensiteti i shiut. Me këto informacione, identifikohen zonat që janë të përshtatshme për mbijetesën e tyre.

Nga të dhënat, krijojmë skenarë për situatën aktuale dhe për një skenar të ardhshëm, duke marrë parasysh dy kushte për ndryshimet klimatike të parashikuara për dekadat e ardhshme. Ne përdorim skenarët e ardhshëm të krijuar në Raporti i Pestë i Vlerësimit të Panelit Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike (IPCC).

Skenari i parë është më optimist dhe konsideron një emision më të kontrolluar të gazeve serrë, duke supozuar një zhvillim të qëndrueshëm të ekuilibruar, me zbatimin gradual të politikave për uljen e emetimeve. Është skenari SSP245 i IPCC. Skenari i dytë (SSP585) është më pesimist dhe konsideron një emision të pa kontrolluar të gazeve serrë, me temperaturën globale që arrin nivele kritike deri në fund të shekullit.

Ne përdorim informacione biologjike mbi shpërndarjen e 43 taksonëve (grupe organizmash me karakteristika të përbashkëta) të zogjve endemikë dhe të kërcënuar nga zhdukjeja në Amazonë dhe 35 taksonë të primatëve brazilianë të kërcënuar me zhdukje. Për fat të keq, modelet dhe parashikimet që kemi gjetur janë jashtëzakonisht shqetësuese dhe mbijetesë dhe vazhdimësia e këtyre specieve janë shumë të kërcënuara.

Zogj në rrezik

Në skenarin më optimist, 29 specie zogjsh mund të humbasin më shumë se 80% të zonave të tyre të përshtatshme, dhe 20 prej tyre do të mbeten pa vend të përshtatshëm në të ardhmen. Në skenarin më pesimist, situata përkeqësohet: 40 specie do të humbasin më shumë se 80% të zonave të tyre, dhe 36 nuk do të kenë mjedis të përshtatshëm për të jetuar.

Speciet e rrezikuara tashmë, si Jacamim-de- costas-escuras (Psophia obscura) dhe Mutum-de-penacho (Crax fasciolata pinima), të cilat popullatat tashmë janë të vogla dhe me shpërndarje gjeografike të kufizuar, janë më të cenueshme. Nëse parashikimet për ndryshimet klimatike konfirmohen, këto zogj mund të përjetojnë humbje dramatike në zonat e tyre të përshtatshme, duke arritur të humbasin pothuajse të gjithë habitatin e tyre.

Figura 1

Madje edhe më shqetësuese është ndikimi që humbja e këtyre zogjve do të ketë mbi pyllin si një tërë. Shumë prej këtyre specieve kanë një role thelbësor në shpërndarjen e farërave, duke ndihmuar në rigjenerimin e vegjetacionit dhe në ruajtjen e diversitetit të bimëve. Humbja e zogjve frugivorë (që ushqehen me fruta), si ararajuba (Guaruba guarouba), mund të dëmtojë rigjenerimin e pyjeve, duke ndikuar në biodiversitetin bimore dhe ekuilibrin ekologjik.

Diversiteti i bimëve është thelbësor për ruajtjen e shumë shërbimeve të tjera ekologjike, si kontrolli i karbonit, rregullimi i ciklit të ujit dhe sigurimi i ushqimit dhe burimeve për speciet e tjera të pyllit. Humbja e këtij diversiteti mund të kontribuojë në kolapsin e sistemeve të tjera ekologjike ose edhe në modelet aktuale të zhvillimit të bioekonomisë.

Primatet pa habitat

Për primatet, situata nuk është shumë ndryshe: rezultatet janë shumë shqetësuese. Dy skenarët (si pesimist ashtu edhe optimist) mund të ndikojnë në shpërndarjen e 35 specieve të rrezikuara të zhdukjes që gjenden në Brazil dhe në efikasitetin e zonave të mbrojtura për ruajtjen e tyre.

Shumica e taksonëve të primateve do të përjetonin një humbje të konsiderueshme të zonave të përshtatshme (më shumë se 90%), në skenarët pesimist dhe optimist. Kjo do të thotë që këta kafshë, tashmë të rrezikuara nga deforestimi, do të vuajnë edhe më shumë nga kombinimi i rritjes së temperaturës dhe ndryshimeve në modelet e shiut, të cilat mund ta vështirësojnë mbijetesën e tyre.

Para dyer specie endemike të Amazonës braziliane dhe të klasifikuara si kritikisht të rrezikuara, pasojat janë edhe më të rënda. Sauim-de-coleira (Saguinus bicolor) do të humbasë 98% të habitatit të tij të përshtatshëm, ndërsa caiarara (Cebus kaapori) mund të humbasë 100%, veçanërisht për shkak të kombinimit të ndikimeve të ndryshimeve klimatike dhe të deforestimit.

Zona (pa)mbrojtura

Pavarësisht se Brazili ka një nga sistemet më të mëdha të zonave të mbrojtura (ZM) në botë, këto zona janë joefikase për mbrojtjen e primatëve, si tani ashtu edhe në të ardhmen. Përveç shpërndarjes së pabarabartë të ZM-ve midis biomave dhe lidhjes së ulët midis këtyre zonave, ekziston gjithashtu degradimi brenda vetë zonave të mbrojtura. Në vitin 2021, për shembull, 91% e deforestimit të regjistruar brenda këtyre njësive ndodhi në zona të qëndrueshme mbrojtëse.

Ndër zonat e mbrojtura, Territoret Indigjene janë treguar thelbësore në mbrojtjen e pyjeve dhe biodiversitetit, duke funksionuar si mburoja të vërteta kundër deforestimit. Megjithatë, këto zona janë në presion në rritje për shkak të aktiviteteve të paligjshme si miniera, gjuetia dhe nxjerrja e drurit. Ndër 2013 dhe 2021, deforestimi brenda Territoreve Indigjene u rrit me 129%, duke e vënë në rrezik si komunitetet që varen nga këto territore, ashtu edhe faunën që ato përmbajnë.

Nëse nuk ndërmerren veprime urgjente për të mbrojtur habitatet natyrore dhe për të zbutur efektet e ndryshimeve klimatike, shumë prej këtyre specieve mund të zhduken. Kjo tregon rëndësinë e politikave efektive të ruajtjes, të cilat përfshijnë jo vetëm zonat e mbrojtura, por edhe përfshijnë komunitetet lokale në krijimin e strategjive për të reduktuar ndikimet mjedisore.