Ni pan ni paz: krimi i heshtur i urisë në luftën në Ukrainë

Që nga shpërthimi i luftës midis Rusisë dhe Ukrainës në vitin 2022, komuniteti ndërkombëtar është dëshmitar i një serie të shkeljeve të rënda të së drejtës ndërkombëtare humanitare. Ndër to, një nga më shqetësuese dhe më pak të dukshme është përdorimi sistematik i urisë si një taktike lufte. Të burgosurit ukrainas dhe popullsia civile janë viktima të situatave ekstreme të kequshqyerjes, mungesës së aksesit në ushqime bazë dhe kushteve të jetesës që janë të papajtueshme me dinjitetin njerëzor.

Kjo situatë është pjesë e një strategjie kontrolli dhe shtypjeje që është përdorur historikisht në konflikte të armatosura dhe që në kontekstin ukrainas vazhdon të jetë aktuale.

Të burgosurit e luftës: uria, dënimi dhe tortura

Sipas një studimi të hulumtuesit danez Ergun Cakal, nga Universiteti i Kopenhagës, privimi nga ushqimi në kontekstet e paraburgimit nuk është vetëm një shkelje e të drejtës për shëndet, por mund të përbëjë torturë ose trajtim të egër, çnjerëzor ose degradues. Artikulli i tij i botuar në revistën Torture detajon se si cilësia dhe sasia e ushqimit të ofruar në qendrat e paraburgimit duhet të përmbushë standardet ndërkombëtare për të garantuar të drejtat e njeriut. Të njohura si Rregullat Mandela të Kombeve të Bashkuara, ato u miratuan në vitin 2015.

Ky rregullore përfshin rregulla mbi ushqimin e duhur, aksesin në kujdes shëndetësor, ndalimin e torturës dhe dënimeve të egra, dhe kushtet e higjienës, akomodimit dhe sigurisë. Ato përjashtojnë në mënyrë të qartë përdorimin e urisë, izolimit të zgjatur ose dhunës si masa disiplinore.

Megjithatë, raportet e Amnesty International ose të Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë të OKB-së për të Drejtat e Njeriut denoncojnë se, në rastin e të burgosurve ukrainas, Rregullat Mandela injorohen në mënyrë sistematike.

Një intervistë me avokaten ukrainase Lidiia Volkova, e publikuar në International Policy Digest, zbulon dëshmi të frikshme: të burgosur të detyruar të ndjekin dieta që përbëhen vetëm nga buka dhe uji, humbje ekstreme në peshë (deri në 40-50 kilogramë në disa raste), mungesë të kujdesit shëndetësor dhe ushqim që përdoret si mënyrë dënimi ose presioni psikologjik.

Siç përcaktohet në Ligjin Ndërkombëtar Humanitar (në nenin 26 të Konventës së Gjenevës të III), të burgosurit të luftës duhet të marrin sasi të mjaftueshme në sasi, cilësi dhe larmi për të ruajtur shëndetin e tyre dhe për të parandaluar kequshqyerjen. Në Ukrainë, shkelja e këtyre rregullave mund të cilësohet si krim lufte, dhe autoritetet përgjegjëse duhet të përballen me gjykata ndërkombëtare.

Nga stalla i Evropës te uria e përgjithshme

Situata nuk është më pak serioze për popullsinë civile. Ukraina është konsideruar historikisht si “stalla e Evropës” për shkak të prodhimit të lartë bujqësor, veçanërisht të grurit, misrit dhe lulediellit. Megjithatë, pushtimi rus ka shkaktuar shkatërrimin e tokave bujqësore, ndërprerjen e zinxhirëve të furnizimit, bllokimin e porteve si Odesa dhe sulme direkte në infrastrukturat kryesore logjistike. Si rezultat, miliona ukrainas përballen me mungesë të rrezikshme të ushqimit, veçanërisht në rajonet më të prekuara nga okupimi dhe bombardimet.

Disa raporte nga organizata ndërkombëtare si FAO, Programi Botëror i Ushqimit dhe Bashkimi Evropian bien dakord duke theksuar se konflikti ka destabilizuar jo vetëm qasjen në ushqim brenda vendit, por edhe sistemin ushqimor global. Lufta ka shkaktuar ndërprerje në eksportet bujqësore, rritje të vazhdueshme të çmimeve të ushqimit, inflacion dhe kufizime tregtare, të gjitha këto kanë rritur nivelet e kequshqyerjes. Dhe veçanërisht mes sektorëve më të cenueshëm: fëmijëve, të moshuarve dhe të zhvendosurve të brendshëm.

Gjithashtu, rreziku i urisë ka intensifikuar në disa vende të globit jugor shumë të varura nga drithërat dhe plehrat ukrane. Përveç përkeqësimit të sigurisë ushqimore, kjo situatë shumëfishon ndikimin humanitar të konfliktit përtej Evropës Lindore.

Një mjet historik i dominimit

Përdorimi i urisë si metodë lufte nuk është i ri. Siç vëren Joaquín David Rodríguez Álvarez, profesor në Universitetin Autonom të Barcelonës, kontrolli ose privimi i ushqimit ka qenë një mjet i përsëritur në historinë e konflikteve. Nga rrethimet e lashta deri te luftërat moderne, uria është përdorur jo vetëm për të dobësuar armikun, por edhe për të nënshtruar dhe dënuar popullata të tëra.

Rodríguez vëren thellësisht dimensionin etik të kësaj taktike, e cila e kthen një burim jetik në armë lufte. Autori thekson se evolucioni i së drejtës ndërkombëtare ka kërkuar të kufizojë këtë lloj praktikash përmes konventave dhe protokolleve, por zbatimi i saj efektiv ende është i pamjaftueshëm.

Në Ukrainë, ky model historik përsëritet, dhe projektohet mbi një sfond veçanërisht të ndjeshëm: kujtimi i Holodomorit, uria e madhe e shkaktuar nga regjimi stalinist midis viteve 1932 dhe 1933. Shkaktari i vdekjes së midis 3,5 dhe 5 milionë ukrainasve, është njohur nga Kuvendi ukrainas dhe vendet e tjera si një akt genocidi.

Sipas Jakov Kandido, nga Universiteti i Zagrebit, ky ngjarje përbën një nga shembujt më të qartë të urisë së induktuar si krim ndërkombëtar.

Thirrje për veprim

Përballë këtij skenari, është urgjente që komuniteti ndërkombëtar të veprojë. Agjencitë humanitare duhet të dyfishojnë përpjekjet e tyre për të siguruar furnizimin me ushqim dhe ndihmë ushqimore si për të burgosurit ashtu edhe për civilët. Po ashtu, organizata si Gjykata Penale Ndërkombëtare duhet të hetojë mundësitë për krime lufte të lidhura me përdorimin e urisë si armë.

Jelena Pejic, këshilltare juridike e Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq, tregon se rëndësia e garantimit të të drejtës për ushqim gjatë konflikteve të armatosura nuk është një çështje bamirësie, por një detyrim ligjor dhe moral. Uria nuk mund të normalizohet si dëmtim anësor i luftës; është një shkelje strukturore dhe e thellë që duhet të bëhet e dukshme dhe të sanksionohet.

Për të gjitha këto, kequshqyerja e vuajtur nga të burgosurit e luftës dhe popullsia civile ukrainase nuk është një aksident i konfliktit, por një shfaqje e qartë e përdorimit të urisë si armë të nënshtrimit.

Përballë kësaj realiteti, mbrojtja e të drejtës për ushqim duhet të jetë një shtyllë qendrore e çdo përgjigje humanitare dhe ligjore. Njohja, dokumentimi dhe sanksionimi i këtyre praktikave është hapi i parë për të shmangur përdorimin e urisë si mjet pushteti.