Piratas të shekullit XXI: Një sfidë e lashtë që vazhdon në det

Këto kohët e fundit, një anije luksoze duhet të lëshojë një alarm sigurie për pasagjerët e saj, gjatë kalimit në një zonë me rrezik sulmi piratë. Episodi mund të duket i pabesueshëm për ditët e sotme, por nuk është një rast i veçantë. Edhe pse është i lidhur me hartat e thesareve dhe anijet me vela, pirateria vazhdon të jetë një realitet në disa rajone të botës, si një problem i ngutshëm gjeopolitik, ekonomik dhe social.

Që nga kalimi i shekullit XX në shekullin XXI, ka pasur një rritje të konsiderueshme në numrin e rasteve të piratërisë detare, veçanërisht në kontinentet afrikane dhe aziatike. Sipas të dhënave të Organizatës Ndërkombëtare Detare (IMO), në kulmin e saj, janë regjistruar 544 sulme vetëm në vitin 2011.

E konsideruar nga studiuesit si, ndoshta, një nga profesionet më të vjetra në botë, pirateria konsiderohet si krim ndërkombëtar i subjekt i juridiksionit universal. Kjo do të thotë se çdo vend mund ta gjykojë atë, pavarësisht nga kombësia e të përfshirëve ose vendndodhja e krimit.

Por, në fund të fundit, kush janë këta piratë? Si veprojnë dhe cilat janë qëllimet e tyre?

Imagjinata popullore e mbështetur në tregime të vjetra

Kur flitet për piraterinë, vetë praktika mund të gjendet në rrëfime të vjetra, të datuara nga periudhat e perandorive të mëdha evropiane. Në këtë kuadër, shumë ende evokojnë imazhe fantazmë nga filma, lojëra dhe libra, të bazuara në histori të vjetra dhe tregime fëmijësh: burra me sy të mbuluar me shami, shpatë dhe papagaj në shpatull, kriminelë deti që plaçkitnin anije dhe kërkonin thesare të varrosura në ishuj të largët.

Kur pyetemi nëse praktika është evoluar deri më sot, shumë përfundonin se piratët janë gjëra të së kaluarës bazuar në këtë imagjinatë. Fundja, nuk shohim anije të mëdha me vela me topa armësh që shfaqen në titujt e lajmeve në mbarë botën. Kjo përshtypje e gënjeshtërt përfundon duke e vështirësuar kuptimin e formave komplekse të piratërisë bashkëkohore. Ose, me fjalë të tjera, piratëria, dhe vetë piratët, kanë arritur të rezistojnë ndryshimeve teknologjike dhe mënyrave të ndryshme për t’u luftuar. Por, fundja, si ndikon kjo pamje në perceptimin aktual mbi piratërinë?

Piratëria somaleze, “Kapiteni Phillips” dhe lufta për mbijetesë

Në përpjekje për të sfiduar këtë imagjinatë, mund të kujtojmë një nga rastet më të shquara të piratërisë së fundit, që ndodhi në bregdetin e Somali, në mesin e vitit 2010. Sulmet në rajon fituan shumë vëmendje ndërkombëtare me rrëmbimin e anijes të mallrave Maersk Alabama, aq sa u portretizua në filmin Kapiteni Phillips (2013), me Tom Hanks në rolin kryesor.

Ky film është një dramatizim i sulmit, duke treguar piratë somalezë të dhunshëm dhe të armatosur rëndë me pushë AK-47, të cilët sulmojnë anijen në det të hapur, duke përdorur anije të vogla – por të fuqishme – prej druri.

Rasti i raportuar nga filmi ndodhte në një nga pikat kryesore të sulmeve në atë kohë: Golfo i Adem. Kjo ndodh për shkak të pozicionit të saj gjeografik strategjik, që lidh Evropën me Azinë pa pasur nevojë të rrethojë kontinentin afrikan. Duke qenë rruga e vetme detare që lidh Detin e Kuq me Detin Mesdhe, për rreth 20% të të gjithë tregtisë detare botërore kalon përmes saj, gjë që përfaqëson rreth 16 mijë anije në vit. Kjo koncentrim i trafikut e bën rajonin një objektiv shumë tërheqës për piratët.

Në skenarin e propozuar nga filmi, mund të vërejmë disa karakteristika të pranishme në piratërinë detare të shekullit XXI. Historia e paraqitur tregon se piratët nuk janë vetëm kriminelë të izoluar, por anëtarë të rrjeteve më të gjera, të udhëhequra nga shefat e organizatave kriminale lokale. Për më tepër, gjithashtu zbulohet se shumë prej këtyre individëve janë të papunë dhe janë të detyruar të rrezikojnë jetën e tyre në det të hapur për shkak të mungesës së alternativave, në mes të varfërisë ekstreme.

Kjo pamje ndryshon në mënyrë thelbësore nga historitë romantike të piratëve në kërkim të pasurisë dhe aventurës, siç tregohet në serinë e filmave të Disney-t, Piratë e Karaibeve. Edhe pse nuk është e pamundur që piratët aktualë të kenë qëllime të ngjashme, shumë prej tyre i drejtojnë aktivitetit si një mënyrë e dëshpëruar e mbijetesës.

Operacioni Atalanta dhe lufta ndërkombëtare

Brenda spektrit politik ndërkombëtar, ky përshkrim imagjinar mbi temën tregon se piratëria gjithmonë është ndërtuar si një kërcënim jo vetëm ndaj ekonomisë globale, por edhe ndaj njerëzimit. Që nga Perandoria Romake, piratët janë identifikuar si shkelës të rendit të civilizuar. Kjo pamje ka ndihmuar që perandoritë dhe shtetet të ndërtojnë identitetin e tyre duke u bazuar në kundërshtimin ndaj këtyre “armiqve të plotë”, të cilët veprojnë si të huaj të rrezikshëm, jashtë ligjit dhe juridiksionit të të gjitha vendeve sovrane.

Kjo naracion u trashëgua nga shtetet moderne, gjë që e legjitimon çdo veprim, motivim ose perspektivë të këtyre njerëzve. Kjo forcon idenë se zgjidhja e vetme e mundshme është eliminimi i tyre nga bota, duke forcuar shtypjen pa hapësirë për të kuptuar në thellësi problemin.

Kjo pikëpamje mund të gjendet në veprime ndërkombëtare kundër piratërisë, siç është Operacioni Atalanta, i promovuar nga Bashkimi Evropian, në nëntor të vitit 2008, në Gullfën e Adem. Operacioni përbëhet nga një forcë detare që patrullon rajonin, të legjitimuar nga përpjekja për të siguruar paqe, stabilitet dhe siguri detare për një pikë kyçe të tregtisë ndërkombëtare detare.

Ajo që e bën këtë të rëndësishme kur e krahasojmë praktikën e piratërisë gjatë shekujve është se: që nga Perandoria Romake, i njëjti argument tashmë përdorej për justifikimin e ndërhyrjeve ushtarake dhe okupimeve territoriale në rajon.

Arsyet e tjera për Operacionin Atalanta ishin nevoja për të mbrojtur popullsinë kundër kriminelëve të rrezikshëm, përveç shqetësimit, nga ana e vendeve evropiane, për të siguruar që ndihma humanitare e dërguar nga OKB të arrinte në Somali, e cila në atë kohë po kalonte një luftë civile të dhunshme. Megjithatë, kjo arsye humanitare mund të sfidohet, pasi, historikisht, veprimet evropiane në Afrikë mund të lidhen vazhdimisht me interesa të tjera tregtare dhe politike, gjë që rrit dyshimet mbi qëndrimet neo koloniale.

Perspektiva të tjera

Pra, çështja e papërfunduar mbi këtë temë formulohet në mënyrë kontroverse. Në çfarë shkalle piratët do të kishin legjitimitet në veprimet e tyre? Edhe duke vuajtur nga pabarazi të shumta shoqërore, piratët vazhdojnë të ndërtohen si një “përjashtim ndërkombëtar”, duke justifikuar kështu përgjigjen e jashtëzakonshme të rendit dhe sigurisë detare ndërkombëtare.

Megjithatë, edhe duke pasur këtë rëndësi, është ende e mundur të diskutohet një pikë tjetër: a mund të themi se operacionet funksionojnë, edhe pa arritur të zhdukin plotësisht piratërinë?

Janë çështje të tilla që na bëjnë të pyesim vetveten për logjikën vetë të zgjidhjes së problemeve ndërkombëtare. Fundja, nëse për shekuj lufta kundër praktikës qëndronte e ngjashme, diçka në këtë strategji duket se nuk po funksionon.

Ndoshta një mënyrë alternative dhe më kritike për të rifikuar problemin është të pyesim se si pabarazitë globale dhe forcat sistemike, gjeopolitike dhe socioekonomike (ri)formojnë marrëdhëniet imperiale bashkëkohore. Ato janë ndoshta disa nga faktorët që bëjnë piratërinë të vazhdojë të ekzistojë?

Në fund të fundit, ndoshta pyetja më e rëndësishme nuk është “si të përfundojë me piratët?”, por “çfarë i bën njerëzit të vazhdojnë të praktikojnë piratërinë?”. Të përballesh me këtë çështje historike në mënyrë kritike mund të jetë hapi i parë drejt perspektivave më të drejta dhe veprimeve më efektive.