Politika e re për vizitën në parqet natyrore forcon urgjencën e monitorimit të ndikimeve dhe përfshirjes së komuniteteve lokale

Sapohet miratimi Ligji nr. 15.180/2025, i cili përcakton Politikat Kombëtare për Inkurajimin e Vizitës në Njësitë e Konservimit. Një nga instrumentet e parashikuara është vendosja e modaliteteve të ndryshme të partneriteteve me autoritete publike dhe entitete private për të mbështetur turizmin në zonat e mbrojtura.

Legjislacioni i ri gjithashtu autorizon krijimin e fondeve private për financimin e argëtimit dhe turizmit, gjë që mund të zgjasë investimet në njësitë e konservimit. Megjithatë, efikasiteti i tij do të varet nga rregullimi dhe strukturimi i organeve menaxhuese, pasi këto financime kërkojnë monitorim të vazhdueshëm, transparencë, pjesëmarrje shoqërore dhe vlerësim të ndikimeve.

Sipas Regjistrit Kombëtar të Njësive të Konservimit, Brazili zotëron më shumë se 2,6 milionë kilometra katrorë zona të mbrojtura federale (34,2%), shtetërore (41,3%) dhe komunale (24,4%). Ato përfshijnë shtatë bioma tokësore braziliane, përveç atyre detare. Megjithatë, shumica nuk kanë këshill menaxhues (67%) as plan menaxhimi (77%).

Njësitë e konservimit janë pasuri publike me përdorim të veçantë. Duhet të sigurohet që vizitat të sjellin përfitime për komunitetet lokale, të forcojnë konservimin dhe të respektojnë vlerat shoqërore, kulturore dhe emocionale që lidhen me to. Njohja e kërkimit shkencor si një nga instrumentet e politikës së vizitës, e parashikuar në ligjin e ri, është një hap i rëndësishëm në këtë drejtim.

Ky është fokusi i punës që zhvillojmë së bashku me Observatorin e Partneriteteve në Zonat e Mbrojtura (OPAP), i cili përmbledh studiues nga institucione të ndryshme braziliane. Plani i punës dhe ekipet e përfshira janë në dispozicion në www.opap.com.br.

Partneritete në rritje, vlerësim ende fillestar

Partneritetet midis pushtetit publik dhe iniciativës private kanë avancuar në menaxhimin e njësive të ruajtjes në Brazil. Koncesionet mund të përfshijnë investime të konsiderueshme, si në rastin e Parkut Kombëtar të Iguaçut, me kontratë të nënshkruar në vitin 2021, duke parashikuar R$375 milionë në dhënie të të drejtave dhe një periudhë prej 30 vjetësh.

Forma të tjera, si autorizimet, favorizojnë bizneset e vogla lokale, të cilat ofrojnë shërbime si transporti, ushqimi dhe udhëzimi i vizitorëve. Studimet tregojnë se ky model ka potencial për gjenerimin e të ardhurave, forcimin e turizmit lokal dhe përmirësimin e përvojës së vizitorëve.

Në vitin 2025, ICMBio (Instituti Chico Mendes për Konservimin e Biodiversitetit) regjistroi më shumë se 2.400 ofrues të shërbimeve të autorizuara në 43 njësi të ruajtjes federale. Kjo formalizim është ndjekur nga iniciativa për vendosjen e rregullave dhe procedurave që forcojnë cilësinë e vizitës dhe mbrojtjen e burimeve mjedisore.

Gjithsesi, mungojnë mjetet efektive për të monitoruar efektet e partneriteteve mbi ekosistemet, qeverisjen dhe komunitetet lokale. Vlerësimi i këtyre ndikimeve me rigor shkencor dhe pjesëmarrje sociale është një sfidë e ngutshme.

Çfarë tregojnë dëshmitë shkencore

Për të kuptuar më mirë efektet e vizitës dhe për të propozuar rrugë vlerësimi, kryem një kërkim në bashkëpunim midis Programit të Studimeve të Mëdha në Mjedisi të UERJ dhe në Shkencat e Inxhinierisë së Mjedisit të USP të São Carlos, e publikuar në revistën Environment, Development and Sustainability. Përveç kësaj, ekipet e OPAP kanë thelluar analizat e ndikimeve mjedisore, socio-ekonomike, kulturore dhe politike-institucionale të partneriteteve në zonat e mbrojtura. Partneritetet e studiuara përfshijnë modele të ndryshme, me kompani, organizata të shoqërisë civile, kooperativa, shoqata, me dhe pa qëllime fitimi, përveç partneriteteve midis entiteteve publike.

Duke u bazuar në rishikime të literaturës shkencore, analizojmë se në çfarë mënyrash vlerësimi i ndikimit mjedisor mund të mbështesë vendimmarrjen më të informuar mbi përdorimin publik të zonave të mbrojtura. Vërejmë se turizmi në këto zona po rritet dhe ka potencial për të mobilizuar mbështetjen publike për ruajtjen e biodiversitetit. Ndër efektet pozitive më të shpeshta, përmenden forcimi i infrastrukturës, diversifikimi i ofertës turistike, gjenerimi i vendeve të punës dhe mbështetja e projekteve lokale, si veprime të edukimit mjedisor dhe ruajtjes së faunës.

Megjithatë, gjithashtu vërejmë një sërë ndikimesh negative: degradim mjedisor për shkak të numrit të madh të vizitorëve, ndotje akustike dhe vizuale, presion mbi habitatet e ndjeshme, konflikte territoriale, përjashtim i komuniteteve lokale dhe pabarazi në shpërndarjen e përfitimeve.

Këto gjetje forcojnë rëndësinë e zbatimit të mjeteve të veçanta që lejojnë planifikimin dhe monitorimin e intensitetit të këtyre ndikimeve, vendosjen e lidhjeve të mundshme shkak-pasojë të vizitës dhe dëmeve të mundshme mjedisore, dhe përshtatjen e vazhdueshme të modeleve të partneriteteve. Gjithashtu, është thelbësore të vlerësohet nëse strategjitë e vizitës përqendrohen vetëm në rritje, ose nëse në të vërtetë kontribuojnë për qëllimet e ruajtjes së përcaktuara për zonat e mbrojtura.

Shkenca qytetare: angazhimi dhe monitorimi

Po ashtu, hulumtojmë se si praktikat e shkencës qytetare mund të mbështesin menaxhimin e zonave të mbrojtura. Në këtë qasje, qytetarët marrin pjesë në faza të ndryshme të prodhimit të njohurive – nga pyetjet e kërkimit deri te mbledhja dhe shpërndarja e të dhënave – duke kontribuar me informacione të dobishme dhe angazhim shoqëror.

Si praktikat e mira të modelit përfshijnë protokolle të thjeshta për mbledhjen e të dhënave, ndarjen e rezultateve me pjesëmarrësit, vlerësimin e njohurive lokale dhe inkurajimin e vazhdimësisë së veprimeve në afat të gjatë. Në kontekste të kufizimeve buxhetore dhe mungesës së ekipeve teknike, si në shumë njësi braziliane, shkenca qytetare është treguar veçanërisht premtuese. Përveç mbështetjes së monitorimit të ndikimeve, kjo qasje zgjeron lidhjen emocionale të vizitorëve me zonat e mbrojtura, duke i kthyer ata nga kërcënime potenciale në aleatë në ruajtje.

Aplikimi në Parkun Shtetëror të Ishullit Anchieta

Bazuar në këto parime, propozojmë një model vlerësimi të aktiviteteve turistike dhe rekreative, të testuar si një iniciativë pilot në Parkun Shtetëror të Ishullit Anchieta (SP), një nga njësitë më të vizituara të shtetit. Hulumtimi përfshiu shumë aktorë të ndryshëm, si menaxherë, kërkues, monitorues mjedisorë, vullnetarë të lidhur me Programin e Vullnetarisë së parkut, ndër të tjerë. Ne përdorëm pyetësorë të aplikuar ndaj ekspertëve dhe jo-ekspertëve dhe organizuam punëtori pjesëmarrëse.

Procesi lejojë identifikimin e atraksioneve më të ndjeshme ndaj ndikimeve të vizitës dhe përcaktimin e shkallëve të prioritetit për monitorimin e tyre. Gjithashtu zbuluam interes të fortë nga komuniteti për të kontribuar në ruajtje dhe planifikim turistik. Modeli tregoi të jetë i mundur, i përsëritshëm dhe me kosto të ulët, bazuar në protokolle tashmë ekzistuese, të përshtatura me parimin e shkencës qytetare, transparencës dhe menaxhimit të bazuar në prova.

Një sistem kombëtar monitorimi

Ky hulumtim përfshin veprime më të gjera të OPAP, e cila koordinon zbatimin e një sistemi kombëtar monitorimi të partneriteteve të orientuara drejt vizitave në njësitë e ruajtjes. Me mbështetjen e Thesarit Universal të Këshillit Kombëtar të Zhvillimit Shkencor dhe Teknologjik (CNPq), iniciativa po zhvillohet fillimisht në 14 njësi të shpërndara në shtatë shtete.

Siç përfshihen njësitë përfshijnë Parket Kombëtare të Anavilhanas (AM), Fernando de Noronha (PE), Serra dos Órgãos (RJ), Tijuca (RJ), Iguaçu (PR), Aparados da Serra (SC/RS), Serra Geral (SC/RS); dhe Parket Shtetërore të Biribiri (MG), Ibitipoca (MG), Três Picos (RJ), Vila Velha (PR), Ilha de Anchieta (SP), Cantareira (SP) dhe Alberto Löfgren (SP).

Ndër iniciativat e monitoruara përfaqësojnë faza të ndryshme të partneriteteve, nga planifikimi deri te zbatimi. Në njësitë ku po planifikohen partneritetet, mbledhja e të dhënave lejon krijimin e një linje të rëndësishme bazë, duke u bazuar në prova shkencore.

Projekti zhvilloi Matricën e Indikatorëve dhe Aspektet për Mbështetjen e Monitorimit të Partneriteteve për Vizitën në Njësitë e Konservimit, e disponueshme në faqen e OPAP. Ajo organizon indikatorët në pesë dimensione: institucionale, mjedisore, historiko-kulturore, socio-ekonomike dhe përvojën e vizitorit, përveç aspekteve shtesë për vlerësim dhe marrje vendimesh.

Kjo matrice, në version paraprak, po zbatohet dhe përmirësohet në mënyrë participative nga ekipe të ndryshme lokale të trajnuara, me mbledhje të të dhënave në terren, mbështetje nga mjete të standardizuara dhe takime me drejtues, institucione partnerë dhe këshilla drejtues. Informacionet do të ruhen në një bazë të integruar me Hartimin e Partneriteteve në Zonat e Mbrojtura (MAPAP), me qasje publike dhe gjuhë të kuptueshme.

Qëllimi ynë është ta bëjmë këtë sistem një referencë të riprodhueshme për menaxhimin e përdorimit publik në zonat e mbrojtura dhe një mjet për forcimin e kontrollit shoqëror. Dëshirojmë të lejojmë shoqërinë të ndjekë rezultatet e partneriteteve, duke kontribuar në konservimin e biodiversitetit, cilësinë e përvojës së vizitorit dhe zhvillimin socio-ekonomik.

Rrugët për të ardhmen

Politika e re kombëtare e vizitimit përfaqëson një mundësi për të forcuar turizmin dhe rekreacionin si instrumente të konservimit, vlerësimit kulturor dhe zhvillimit. Por, për të realizuar këtë potencial, është e nevojshme të respektohen kufijtë e ekosistemeve, të promovojmë drejtësi socio-mjedisore dhe të sigurohemi që politikat publike të jenë mirë të strukturuara dhe të monitoruara me pjesëmarrje të gjerë shoqërore.

Vizitimi mund të jetë një aleat i konservimit kur planifikohet në mënyrë participative, kryhet me transparencë dhe monitorohet në mënyrë të duhur. Duke integruar shkencën, politikat publike dhe angazhimin shoqëror, zgjerojmë njohuritë dhe aftësinë për të mbrojtur trashëgiminë tonë natyrore.

Shpërndarja e këtij artikulli mbështetet nga Kordinata e Përmirësimit të Personelit të Nivelit të Lartë (Capes).