Malnutrizione: përdorimi i mbetjeve organike për luftën kundër 'urisë së fshehtë'

Në botë, 1,6 miliardë njerëz vuajnë nga mungesa e mikronutrienteve. Kjo „urdhër e fshehtë” prek kryesisht fëmijët, adoleshentët dhe gratë në moshë riprodhimi. Për ta luftuar atë, mbeturinat organike, së bashku me mikroorganizma lokalë, mund të mobilizohen për të përmirësuar cilësinë ushqyese të produkteve të korrjes.

---

Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), mungesa e ushqimit tregon për ekuilibrat e pasakta në ushqim. Ndërsa zakonisht mendohet, kjo nuk është vetëm mungesë, por edhe tepricë e lëndëve ushqyese.

Ekzistojnë dy forma të mungesës së ushqimit, shumë të ndryshme nga njëra-tjetra: dehidratimi (që përfshin vonesën në rritje, emaciation - humbje e tepërt e peshës - dhe mungesat e mikronutrienteve) dhe mbipesha ose obeziteti (që rrjedh nga teprica e yndyrnave trupore).

Në vitin 2022, 881 milionë të rritur vuajtën nga obeziteti, dhe më shumë se 148 milionë fëmijë nën moshën 5 vjeç vuajtën nga vonesa në rritje, ndërsa 45 milionë ishin prekur nga emaciation.

Gjithashtu, vlerësohet se, në planet, 1,6 miliardë njerëz vuajnë nga mungesa e mikronutrienteve. Këto mund të kenë pasoja të rënda për shëndetin.

Për të luftuar këto mungesa, një zgjidhje mund të jetë ripërdorimi i mbeturinave organike. Shpjegime.

„Urdhri i fshehtë”, mungesat me pasoja të rënda

Në shumë zona rurale, veçanërisht në Afrikën Sub-Sahariane, nëna dhe fëmijët e tyre shpesh vuajnë nga mungesa e mikronutrienteve thelbësore, si vitamina A, hekuri dhe zinku, të cilat janë jetike për shëndet optimal. Këto mungesa shpesh lidhen me regjime ushqimore të dominuara nga drithërat, pak të ndryshme, të varfra në fruta, perime dhe proteina shtazore.

Ato mund të kenë pasoja të rënda për shëndetin. Vitamina A, për shembull, është e domosdoshme për shikimin. Ajo është gjithashtu e rëndësishme për sistemin imunitar dhe shëndetin e lëkurës. Një mungesë e rëndë mund të shkaktojë verbëri, infeksione dhe vdekje (por edhe teprica është toksike).

Mungesa e hekurit është një shkak i zakonshëm i anemisë (përmbajtje shumë e ulët e hemoglobinës në gjak), e cila shfaqet me ngjyrë të zbehtë, lodhje dhe frymëmarrje të shpejtë. Anemia mund të përkeqësojë çrregullimet kardiake. Një mungesë e rëndë e hekurit gjithashtu mund të çojë në dështime kognitive („mjegull në tru“, ulje e vëmendjes, ndryshime të humorit) dhe në « pica », një dëshirë e pashuar për të ngrënë produkte jo ushqimore (si toka, akulli, miell, etj.). Dëmtimet e thonjve (thonj në formë luge) dhe sindroma e këmbëve pa pushim gjithashtu mund të jenë rezultat i saj.

Mungesat në zink gjithashtu kanë pasoja të rënda, sepse ky metal është elementi i dytë më i bollshëm në trupin tonë, pas hekurit. Ai është thelbësor për efektet e tij anti-inflamatore dhe antioksiduese. Ai mbështet imunitetin. Një mungesë në zink shkakton humbje të oreksit, çrregullime të lëkurës dhe të imunitetit, dhe mund të shkaktojë vonesa në rritje dhe zhvillim tek foshnjat dhe fëmijët.

Në kontinentin afrikan, këto mungesa jo vetëm rëndojnë shëndetin e banorëve, por edhe arsimin dhe produktivitetin. Sipas vlerësimeve, nënushqyerja do të shkaktonte për kontinentin një humbje prej 2 % deri në 16 % të PBB-së së tij.

Shumë vende të prekura

Në vitin 2022, Grupi botëror i kërkimit për mungesat në mikronutrientë publikoi në revistën The Lancet rezultatet e një analize mbi mungesat në mikronutrientë tek fëmijët në moshë parashkollore dhe gratë në moshë riprodhuese në të gjithë botën.

Këto punime zbuluan se më shumë se gjysma e fëmijëve në moshë parashkollore dhe grave në moshë riprodhuese në botë vuajnë nga mungesa e hekurit, zinkut ose vitaminës A.

Këto mungesa veçanërisht prekin Afrikën subsahariane, Azinë Jugore, Azinë Lindore dhe Paqësorin, ku jeton shumica e personave të prekur.

Megjithatë, kjo studim gjithashtu tregoi se, edhe në vendet me të ardhura të larta, si Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e Bashkuar, këto mungesa mbeten të zakonshme tek të rinjtë dhe fëmijët.

Si të luftojmë kundër kequshqyerjes?

Për të luftuar kequshqyerjen, janë të mundura katër strategji plotësuese.

E para përfshin zgjidhjen e një mungese të identifikuar duke ofruar lëndë ushqyese specifike përveç ushqimit në formë kapsulash, ampulash… Atëherë flitet për « shtesë funksionale ». Për shembull, në rast lodhjeje të lidhur me mungesën e magnezit, ky mineral mund të përshkruhet në formë tabletash, pluhuri ose zgjidhje për t’u pirë.

Një strategji e dytë përfshin përmirësimin e cilësisë ushqyese të ushqimeve duke pasuruar micronutrientët thelbësorë gjatë përpunimit industrial. Kjo « fortifikim i ushqimeve » zbatohet për të prodhuar kripë të kripëzuar me jod ose qumësht « të pasuruar me vitaminë D ».

Strategjia e tretë, e quajtur diversifikimi ushqimor, inkurajon përdorimin e një ushqimi të ekuilibruar, falë konsumit të produkteve që i përkasin grupeve të ndryshme ushqimore. Ajo është thelbësore për një zhvillim të shëndetshëm, veçanërisht të fëmijëve të vegjël.

Së fundi, strategjia e katërt është biofortifikimi. Ajo synon të përmirësojë cilësinë ushqyese të ushqimeve direkt « në fushë », falë praktikave bujqësore tradicionale ose përdorimit të bioteknologjisë.

Biofortifikimi bujqësor

Ndërsa fortifikimi bëhet gjatë përpunimit të produkteve, biofortifikimi ndodh gjatë rritjes së bimës, dhe jo gjatë përpunimit të produkteve. Ky biofortifikim mund të zbatohet përmes tre qasjeve: tradicionale, gjenetike ose bujqësore.

• Biofortifikimi tradicional përdor metoda të seleksionimit bimore për të identifikuar dhe kryer kryqëzime të llojeve të bimëve për të përmirësuar tiparin gjenetik të përmbajtjes së një micronutrienti (p.sh., zinku i një lloji të caktuar orizi, për shembull).

• Biofortifikimi me anë të inxhinierisë gjenetike përfshin futjen artificiale të një gjenit në kodin gjenetik të një kulture për të arritur një organizëm të modifikuar gjenetikisht që do të shprehë një mikronutrient të caktuar. Një shembull i shquar i kësaj qasjeje është orizi i artë, më i pasur me provitaminë A sesa orizi të tjerë.

• Së fundi, qasja e tretë e biofortifikimit, që quhet agrounike, bazohet në potencialin e një bime për të mobilizuar dhe për të përdorur mikronutrientët që i jepen, për të rritur përmbajtjen e mikronutrientëve në pjesët e saj të konsumueshme. Në mënyrë tradicionale, bëhet fjalë për aplikimin e plehrave sintetike (që zakonisht përmbajnë një mikronutrient) mbi gjethe ose mbi tokë.

Megjithatë, një burim tjetër i mikronutrientëve mund të vijë nga mbeturinat tona organike, me ndihmën e mikroorganizmave.

Përdorimi i mbeturinave për të luftuar mungesat

Mbeturinat organike të burimeve bujqësore, agro-industriake dhe urbane përfaqësojnë një burim të vlefshëm të materies organike dhe të nutrienteve thelbësore për pjellorinë e tokës. Vlerësimi i tyre bujqësor lejon riciklimin e nutrienteve dhe forcimin e një ekonomie të qarkullueshme në shkallë lokale.

Ato gjithashtu përbëjnë një burim të vlefshëm për të luftuar kundër kequshqyerjes. Në fakt, ato përmbajnë elementë të caktuar si zinku dhe bakri, të cilët janë mikronutrientë të domosdoshëm për shëndetin njerëzor.

Duke aplikuar praktika agroekologjike të fertilizimit me mbeturina organike, është e mundur për të përmirësuar përmbajtjen e mikronutrienteve në kulturat bazë si misri, misri i artë, gruri, etj.

Origjina jonë qëndron tek integrimi i mikroorganizmave efektivë në procesin e vlerësimit të mbeturinave organike.

Mikroorganizmët lokalë në ndihmë

Konsorciumi i mikroorganizmave me origjinë natyrale (baktere, maja dhe kërpudha) që ne përdorim vjen nga shtresa pyjore e zonave pak të modifikuara nga aktivitetet njerëzore, prandaj më të pasura dhe më të larmishme biologjikisht sesa ato të antropizuarat.

Të buruar nga biodiversiteti lokal, këta mikroorganizma janë të përshtatur me kushtet e temperaturës, lagështisë dhe ajrosjes së tokës dhe rikthejnë mikroflorën e tyre duke qenë të lehtë dhe ekonomik për t’u riprodhuar (ato shumohen përmes fermentimit në fermë).

Plotësia e tyre lejon të stimulojnë shumë funksione biologjike në tokë dhe në bimë, duke forcuar kështu shëndetin e tokës dhe duke stimuluar rritjen e bimëve.

Hipoteza jonë është se këta mikroorganizma gjithashtu ndihmojnë në solubilizimin e hekurit dhe zinkut që gjenden në mbeturinat organike, duke rritur kështu disponueshmërinë e tyre për një biofortifikim natyral të kulturave.

Ata në një farë mënyre luajnë rolin e një transmetuesi midis mineraleve të sjella nga mbeturinat organike dhe thithjes nga rrënjët e bimës, dhe kjo në mënyra të ndryshme: mineralizimi i materialit organik, solubilizimi i elementeve të gjurmëve, lehtësimi i thithjes nga rrënjët, stimuluar i rritjes së rrënjës…

Një provë e parë në terren

Kjo qasje është eksperimentuar në kuadër të projekti OR4FOOD, financuar nga Bashkimi Afrikan dhe Bashkimi Evropian. Në bashkëpunim me fermerët e rajonit të Kaffrine, në qendër të Senegalit, janë zbatuar parimet e biofortifikimit në disa kultura bazë të ushqimeve afrikane, duke përfshirë misrin, niébé ose patatën e ëmbël me lëkurë portokalli.

Rezultatet e arritura, që janë në proces publikimi, janë shumë inkurajuese: rendimentet dhe përqendrimet e micronutrientëve (hekur dhe zink) të varieteteve të niébé Thieye dhe Thissine të kultivuara në këtë mënyrë janë treguar më të larta se ato të varieteteve tradicionale.

Kur këto varietete natyrshëm të pasura me micronutriente marrin një kombinim të mbeturinave organike (shtresa pule) dhe mikroorganizmave, fitimet në hekur arrijnë +25% dhe ato në zink +33% në krahasim me të njëjtat varietete të kultivuara në mënyrë konvencionale, me përdorimin e plehrave sintetike.

Rezultate të interesantë janë arritur gjithashtu për patatën e ëmbël me pulë të portokalltë. Llojet Apomudem dhe Kandee kanë regjistruar fitime prej +69 % në hekur duke marrë një kombinim të litarit të pulës dhe mikroorganizmave dhe +39 % në zink, me një kombinim të mbetjeve të ujërave të ndotura urbane dhe mikroorganizmave, krahasuar me llojet e kultivuara në mënyrë tradicionale.

Këto rezultate tejkalojnë gjithashtu praktikat e biofortifikimit kimik në një kontekst sahelian, gjë që forcon rëndësinë e praktikave agroekologjike.

Ruajtja e ushqyesve deri në pjatë

Pasi këto fitime janë arritur, është thelbësore të sigurohet që ato do të ruhen gjatë fazës së përpunimit të ushqimeve, për të garantuar që ata në të vërtetë do të përfitojnë konsumatorët.

Në fakt, gatimi klasik i ushqimeve shkakton, kryesisht përmes nxehtësisë, ndryshimin e hekurit dhe vitaminave. Kjo mund të zvogëlojë bioaksesibilitetin e tyre, domethënë përqindjen e vërtetë të liruar në traktin tretës dhe të disponueshëm për thithje nga trupi.

Për të siguruar ruajtjen e tyre, dhe veçanërisht të fitimit të arritur gjatë prodhimit, OR4FOOD ka testuar optimizimin e parametrave të përpunimit (temperaturë, lagështirë, presion) përmes teknikës së gatimit-eksudimit.

Projekti ka treguar gjithashtu se produktet e arritura nga ky proces, duke përdorur litarin e pulës në kombinim me mikroorganizmave e rritën bioaksesibilitetin e hekurit në niébé të zier (27 %-29 %) krahasuar me atë jo biofortifikuar (9 %).

Një pikë kujdesi që i kushtojmë vëmendje të veçantë është prania potenciale e ndotësve në mbetjet e përdorura (pesticide, substanca industriale, metale, residu farmaceutikë, PFAS, mikroplastike, mikroorganizmave patogjenë, etj.). Metodat e vlerësimit të këtyre rreziqeve, të cilat ndryshojnë sipas origjinës së mbetjeve, janë duke u zbatuar ose në zhvillim për t’i matur ato.

Projekti OR4FOOD tregon se është e mundur, pa përdorimin e organizmave gjenetikisht të modifikuar, të përmirësojë ndjeshëm cilësinë ushqyese të kulturave, duke ruajtur në të njëjtën kohë rendimentet dhe shëndetin e tokës.

Zbatimi i tij mund të lejojë luftën më të mirë kundër kequshqyerjes, duke plotësuar në mënyrë të favorshme strategji të tjera, të tilla si diversifikimi ushqimor.

---

Faleminderit :

Kjo punë është mbështetur nga :

- Bashkimi Afrikan (UA) dhe Bashkimi Evropian (BE), përmes projektit « Produktet organike të mbetjeve për ushqime të biofortifikuara për Afrikën » (OR4FOOD – numri i subvencionit AURG-II-2-110-2018). Ne falënderojmë UA dhe BE, partnerët tanë nga Instituti Senegalez i Kërkimit Bujqësor (ISRA), nga Universiteti Cheikh-Anta-Diop (UCAD), nga Instituti i Teknologjisë Ushqimore (ITA) i Senegalit si dhe ata nga Universiteti i Addis Ababa në Etiopi dhe nga Instituti i Kërkimit për Zhvillim (IRD) në Francë.

- Banka Botërore përmes fondit NBS Invest (« Shpejtimi i Zgjidhjeve të Bazuar në Natyrë në Vendet më Pak të Zhvilluara »), projekti ASA « Reflektimi dhe njohuria » (kontrata 0002010826) për vlerësimin dhe shpërndarjen e rezultateve.