Raportimi nga mërgata: Gazetarët azerbajxhanas përballen me realitetet e reja dhe frikat e vjetra

Një valë në rritje e gazetarëve azerbajxhanas është detyruar të ikë në mërgim

Origjinalisht publikuar në Global Voices

Imazh nga Arzu Geybullayeva, krijuar për Global Voices duke përdorur Canva Pro.

Ndërsa nuk ka të dhëna të plota mbi numrin e gazetarëve dhe redaksive që operojnë aktualisht në mërgim, fondacioni Thomson Reuters vë re se “mijëra gazetarë në mbarë botën detyrohen të punojnë nga mërgimi për shkak të shtypjes politike dhe kufizimeve në vendet e tyre të lindjes.” Nga Rusia dhe Turqia deri në Iran, Mianmar, Nikaragua, Venezuelë, Meksikë, Bjellorusi dhe më tej, histori të tërë redaksi dhe gazetarë të pavarur që janë detyruar të ikin në mërgim kanë gëzuar nëpërmjet mediave ndërkombëtare. Sipas raportit vjetor të Komitetit për Mbrojtjen e Gazetarëve (CPJ) për vitin 2023 raporti, “Mbështetja për mërgimin është rritur me 227 për qind që nga viti 2020 — ndërsa kriza të mëdha nga marrja e pushtetit nga talebanët në Afganistan deri te lufta e Rusisë në Ukrainë — i kanë detyruar gazetarët të ikin në mërgim për të qëndruar të sigurt.” Azerbaixhani është ndër vendet ku gazetaresia e pavarur përballet me urrejtje në rritje. Në vitet e fundit, ndërsa qeveria azerbajxhanase ka ashpërsuar kontrollin mbi median e brendshme, një valë në rritje e gazetarëve është detyruar të vazhdojnë punën e tyre nga jashtë shtetit.

Gjetja e strehës jashtë vendlindjes së tyre, këta gazetar të dëbuar azerbajxhanas vazhdojnë misionin e tyre pavarësisht përballjes me vëzhgimin, sulmet digjitale, dhe kërcënimeve ndaj familjeve të tyre në vend. Duke vepruar nën presion të vazhdueshëm, ata mbeten të vendosur të raportojnë për korruptimin, abuzimet të të drejtave të njeriut, dhe rënien demokratike në Azerbajxhan. Ndërsa shteti rritet në shtypjen e kundërshtarëve, këto zëra në ekzil janë bërë jo vetëm një burim i rëndësishëm i informacionit të pa cenzuruar — por edhe një simbol i reziliencës dhe rezistencës përballë rënies së lirisë së shtypit.

Në këtë Ditë Botërore e Lirisë së Shtypit, Zërat Globalë folën me disa prej këtyre gazetarëve dhe mediave të dëbuara nga Azerbajxhani, reflektojnë mbi sfidat, shpresat dhe zgjedhjet e vështira që përcaktojnë punën e tyre përtej kufijve.

Kur gazetarja azerbajxhanase Leyla Mustafayeva u largua nga vendi i saj në vitin 2014 gjatë valës së parë të goditjeve ndaj shoqërisë civile, ajo mendoi se po zgjedhte sigurinë. së bashku me burrin e saj, kolegun gazetar Afgan Mukhtarli, ajo u transferua në Gjeorgji për të vazhduar punën e tyre profesionale në siguri. Por kjo shpresë ishte e shkurtër. Në vitin 2017, Mukhtarli u rrëmbye në dritën e diellit në Tbilisi dhe u mor me forcë në anën tjetër të kufirit drejt Azerbajxhanit, ku u arrestua dhe më vonë u dënuar me gjashtë vjet burg për akuza të dyshimta për kontrabandë dhe kalim të paligjshëm të kufirit.

“Ne u transferuam në Gjeorgji për të qëndruar të lirë dhe për të vazhduar gazetarinë tonë nga jashtë,” kujtoi Mustafayeva në një intervistë përmes Signal. “Por rezultoi se duart e regjimeve autoritare ende mund të arrijnë gazetarët e mërguar.”

Përvoja e mërgimit nuk është vetëm për distancën fizike — është për të filluar nga zero.

Pavarësisht moshës suaj, kur emigroni, duhet të filloni gjithçka nga e para. Kjo përfshin situatën tuaj të jetesës dhe integrimin në një shoqëri të re. Sfida më e madhe fillon kur përpiqeni të vazhdoni profesionin tuaj — kontaktet direkte me burimet dhe intervistuesit ndërpriten. Ne mbështetemi vetëm në telefonë dhe në internet. Përmbajtja vizuale si videot dhe fotot është jashtë mundësisë sonë. Punimi online me gazetarë brenda Azerbajxhanit gjithmonë ka ngadalësuar ritmin e punës sonë.

Ky mendim është i përhapur në një rrjet në rritje të gazetarëve azerbajxhanas dhe redaksive të pavarura që tani operojnë nga mërgimi. Matthew Kasper, drejtor i Meydan TV, një media që u zhvendos jashtë disa vjet më parë, përshkroi tensionin kryesor:

Ka një shkëputje midis brendësisë dhe jashtë vendit. Ju përpiqeni të qëndroni relevant dhe të mbledhni informacion, por në të njëjtën kohë, përpiqeni të vendoseni në një jetë krejt të re. Është e vështirë të gjesh një vend në një vend të ri kur zemra dhe mendja juaj janë ende të fokusuar tek vendi ku keni ardhur.

Për Toplum TV, një nga platformat më të reja të detyruara të mbyllin dyert jashtë vendit, viti i kaluar solli valë pas vale arrestimesh. Në mars 2024, gazetarët dhe partnerët e lidhur u shënjestruan, dhe salla e lajmeve u detyrua të vendoste midis mbylljes ose rifillimit me më pak burime nga jashtë.

“Ne vendosëm të operojmë nga jashtë,” tha një përfaqësues i Toplum TV, i cili mbetet anonim për arsye sigurie, në një intervistë për Global Voices. “Por kjo mori kohë. Për muaj të tërë, nuk mundëm të publikojmë asgjë. Përfundimisht, arritëm të rivendosnim operacionet, por funksioni ynë kryesor — lidhja me njerëzit drejtpërdrejt, tregimi i historive të tyre — është bërë pothuajse i pamundur. Jemi bërë gazetarë online që u ulur pas ekranit. Ne preferojmë të bëjmë intervista personalisht, të marrim pjesë në konferenca shtypi, ose të pyesim zyrtarët. Por nuk mundemi.”

Për shumë, barrë emocionale dhe logjistike është e madhe. “Përshtatja me jetën në mërgim nuk është e lehtë. Për të ardhurit e rinj, është edhe më e vështirë — gjuhë e re, shoqëri e re, pa lidhje lokale. Financiarisht, është gjithashtu një sfidë. Kostot e jetesës dhe pagat në Evropë janë shumë më të larta,” shtoi Toplum TV.

Dhe pastaj është pyetja e mbijetuar: a do të vijë ndonjëherë ndryshimi?

“Unë besoj se situata në Azerbajxhan do të ndryshojë një ditë,” tha përfaqësuesi i Toplum TV. “Por kur? Nëse është pas 50 ose 60 vjetësh, nuk do të më bëjë përshtypje — unë nuk do të jem më këtu. Dua ta shoh të ndodhë tani. Por në mënyrë realistike, nuk pres ndryshim themelor brenda katër ose pesë vjetësh të ardhshëm.”

Kasper shton se, për donatorët, mbështetja e mediave të mërguara është një angazhim afatgjatë. “Ata duhet të kuptojnë se do të duhet të japin më shumë dhe të marrin më pak. Kjo do të thotë mbulimin e pagave më të larta, mbështetjen e kurseve të gjuhës, dhe investimin në zhvillimin profesional. Nëse qëndrojmë në modalitetin e mbijetesës, ne stagnojmë.”

Megjithatë, ai mbetet me optimizëm të kujdesshëm: “Kjo nuk do të zgjasë përgjithmonë. Regjimet ndonjëherë bien më shpejt se sa mendojmë. Për të ndodhur ndryshimi, duhet të ekzistojë informacion i besueshëm. Ne jemi baza për atë ndryshim. Pa të, transformimi është i pamundur.”

Gazetarja Aytan Farhadova, e cila tani punon për OC Media, e quan largimin e saj nga Azerbajxhani “një nevojë, jo një zgjedhje.” Në vitin 2019, duke u frikësuar për sigurinë e saj, ajo u largua pasi kuptoi se nuk mund të lexonte më as edhe një hetim që kishte punuar. “I thashë vetes, ‘Këtu është fundi.’ Kisha një djalë. Qartësisht po vuaja nga një gjendje neurologjike. Duhet të mendoja për fëmijën tim.”

Edhe në ekzil, Farhadova kurrë nuk ndaloi raportimin. Ajo balanconte gazetarinë e pavarur ndërsa punonte në një qendër thirrjesh. Gjatë viteve, ajo publikoi hetime me Abzas Media, Meydan TV, JamNews, dhe të tjera — duke mbuluar luftën, korrupsionin, dhe pandeminë ndër tema të tjera.

Planet e saj për t’u kthyer u mbyllën përfundimisht në nëntor 2023, kur të gjithë redaksia e Abzas Media u shënjestrua në një valë arrestimesh. “Sa kohë që Presidenti Ilham Aliyev mbetet në pushtet, nuk shoh një rrugë kthimi,” tha Farhadova në një intervistë për Global Voices.

Por, ekzili ka barrierat e veta. “Sfida më e madhe është të jesh i panjohur në vendin ku zhvendosesh. Pa njohur gjuhën lokale, gjetja e një pune si gazetar është pothuajse e pamundur. Edhe media të komunitetit azerbajxhanas nuk do të të pranojnë — edhe nëse gazetarija jote është më e mirë.”

Farhadova tani punon për një median rajonale lajmesh OC Media ku vazhdon të mbulojë lajme nga Azerbajxhani. Dhe edhe pse jeton në një vend tjetër përveç vendit të saj, ajo vazhdon të shkruajë falë teknologjisë. “Teknologjia e bën të mundur këtë punë — WhatsApp, Signal, dhe rrjetet sociale. Email-et nuk janë të sigurta. Por ne gjejmë mënyra.”

Farhadova e sheh gazetarinë në ekzil si pjesë e një trendi më të gjerë. “Bota po bëhet më autoritare. Më shumë gazetarë do të detyrohen të ikin në ekzil. Por nëse vazhdojmë të bëjmë gazetari, kjo do të thotë se ende besojmë në atë që bëjmë. Ne qëndrojmë pas etikës tonë. Nuk kemi humbur besimin në gazetari. Prandaj vazhdojmë.”

Eksiliu i heq gazetarët nga afërsia, njohja dhe shpesh stabiliteti — por jo qëllimi. Për reporterët azerbajxhanas që vazhdojnë punën e tyre nga jashtë, realitetet e përditshme të zhvendosjes, pasigurisë dhe sistemet në rënie të mbështetjes janë të balancuara nga një besim i palëkundur në rolin e gazetarisë. Puna e tyre nuk është vetëm për dokumentimin e abuzimeve ose zbardhjen e korrupsionit — është një akt kundërshtimi ndaj heshtjes, dhe një angazhim për të vërtetën publike. Ndërsa liria e shtypit vazhdon të shkrepet në regjimet autoritare në mbarë botën, këta gazetarë na kujtojnë se edhe nga larg, raportimi i pavarur mund të mbajë pushtetin përgjegjës. Këta Ditë Botërore të Lirisë së Shtypit, zërat e tyre shërbejnë si një thirrje për të mbështetur ata që kanë humbur shtëpitë e tyre por jo misionin — për të siguruar që dritat e përgjegjshmërisë dhe së vërtetës të mbeten të ndezura, edhe përtej kufijve.