Rritja e shpenzimeve në mbrojtje rrezikon investimet publike në shëndetësi

Konteksti historik ndikon në prioritetet e atyre që marrin vendime për politikat publike, dhe një nga rrethanat që përcaktojnë marrjen e këtij lloji vendimesh janë tensionet ushtarake. Konfliktet e armatosura bëjnë që preferencat e atyre që vendosin për të cilat burime ekonomike të vendosin të përqendrohen ndryshojnë.

Këto ndryshime i përgjigjen kritereve, bazike në menaxhimin publik, të kostos-opportunitetit: nëse një burim përdoret për një çështje të caktuar, nuk mund të përdoret për të zgjidhur një tjetër.

Paraprakisht

Është studiuar tashmë lidhja midis rritjes së shpenzimeve ushtarake gjatë kohërave të konflikteve të armatosura dhe shpenzimeve publike në shëndetësi. Në vitin 2023, studiuesit Masako Ikegami dhe Zijian Wang analizuan “efektin e zhvendosjes” (crowding-out) të shpenzimeve publike në shëndetësi në 116 vende, duke u përqendruar veçanërisht në vendet në zhvillim, për shkak të rritjes së shpenzimeve të mbrojtjes. Kjo kërkim tregon se shpenzimet ushtarake kanë një marrëdhënie negative dhe të rëndësishme me shpenzimet publike në shëndetësi.

Gjithashtu, në vitin 2024, profesorët Nikolaos Grigorakis dhe Giorgos Galyfianakis vlerësuan se si ndikoi, gjatë viteve 2000 deri në 2021, shpenzimet ushtarake në pagat e “pagesës së xhep” (ato që pacienti kryen në momentin e shërbimit mjekësor, duke përfshirë pagesat e përbashkëta të sigurimeve) në vendet e NATO-s.

Autorët – të cilët hulumtojnë efektin e militarizimit në kontekste të sigurisë në rritje mbi barazinë dhe aksesin në sistemet shëndetësore – përcaktuan se shpenzimet ushtarake lidhen me një rritje në atë lloj pagesash. Rindërtimi ushtarak shkakton një zhvendosje financiare që ndikon në një barrë më të madhe ekonomike mbi qytetarët, duke komprometuar barazinë e aksesit shëndetësor.

Rezultatet e një studimi tjetër, ky i vitit 2017, tregojnë se, në terma të produktit të brendshëm bruto (PBB), për çdo pikë përqindjeje që rriten shpenzimet ushtarake, shpenzimet në shëndetësi publike bien mesatarisht me 0,62 %, duke luhatur ndërmjet 0,96 % ulje në vendet me të ardhura të mesme të ulëta dhe 0,56 % në vendet me të ardhura të mesme të larta.

Të dhënat për Spanjën

Duke qenë se Spanja ndodhet në një kryqëzim dhe debati publik nëse duhet të arrijë në 5 % të PBB-së në shpenzimet ushtarake që i kërkohet si anëtar i NATO-s, do të ishte interesante të vlerësohej çfarë pasojash do të kishte ky rritje për shëndetin e qytetarëve të saj.

Sipas të dhënave zyrtare më të fundit të disponueshme, në vitin 2023 shpenzimet shëndetësore publike arritën në 94,694 milionë euro, duke përbërë 71,7 % të shpenzimeve totale shëndetësore (131,984 milionë euro). Kjo shifër përfaqëson 7,8 % të PBB-së së Spanjës.

Për të përpjekur të matet pasojat e mundshme të zhvendosjes financiare nga shëndeti në mbrojtje kemi bërë një llogaritje të përafërt të reduktimit të kapaciteteve të investimit të sistemit shëndetësor publik spanjoll, duke u bazuar në referencën paraprake se vendet me të ardhura të mesme dhe të larta redukojnë shpenzimet e tyre në shëndetësi me 0,56 % të PBB-së për çdo 1 % rritje të shpenzimeve ushtarake.

Ndërmjet viteve 2020 dhe 2024, shpenzimet e Spanjës për mbrojtje janë rritur progresivisht, duke kaluar nga më pak se 1 % e PBB-së në vitin 2020 në më shumë se 2 % për vitin 2025 (shpenzimet në pritje për t'u zbatuar dhe kuantifikuar në milionë euro).

Duke vendosur tani fokusin te shpenzimet publike në shëndetësi, shohim se maksimumi u arrit në vitin 2020, viti i fillimit të pandemisë.

Shpërndarja e shpenzimeve: nga shëndetësia te mbrojtja

Duke marrë parasysh që Spanja tashmë ka shprehur vullnetin e saj për të rritur kontributin e saj në 2,1 % të PBB-së, nëse në fund e rrit deri në 5 % që kërkon qeveria amerikane nga shokët e saj të aleancës, përqindja e PBB-së spanjolle të dedikuar për kujdesin shëndetësor do të zvogëlohej me 1,61 %, duke kaluar nga 7,8 % – nëse marrim si referencë vitin 2023 – në 6,18 %.

Këto janë 1 527 milionë euro më pak investime publike në shëndetësi që do të përkthehej në një ulje të shërbimeve dhe përfitimeve dhe një shpenzim më të madh nga xhepi i qytetarëve.

Një skenar tjetër do të ishte rritja e shpenzimeve nga xhepi i qytetarëve për të hyrë në shërbimet shëndetësore. Sipas të dhënave të vitit 2023, spanjollët kanë shpenzuar mesatarisht 499 euro në vit për këto shpenzime. Nëse ndaj kësaj shume shtohet rënia e investimeve publike në shëndetësi (1 526,84 milionë euro) dhe kjo shumë totale duhet të mbulohet nga qytetarët (në 1 janar 2024, popullsia spanjolle ishte 48 619 695 banorë), kjo do të nënkuptonte një rritje prej afërsisht 31,40 € për banor në shpenzime të xhepit për shëndetësinë, duke përfaqësuar një rritje prej 6,29 % krahasuar me vitin 2023.

Sigurimi i të drejtave

Burimet publike janë të kufizuara dhe, për këtë arsye, një rritje në investimet në një fushë të caktuar sjell një ulje të mëvonshme të shpenzimeve publike në fusha të tjera. Sipas hulumtimeve të përmendura në tekst, rritja e shpenzimeve për mbrojtje ndikon në shpenzimet e sektorit publik shëndetësor.

Çfarë pasojash për qytetarët? Ndoshta një përkeqësim i ofertës shëndetësore publike dhe nevoja për t'u përballur privatisht me shpenzimet në shëndetësi, në formën e pagesave nga xhepi.

Debati mbi investimet publike, kontekstin gjeopolitik dhe shpenzimet për mbrojtje duhet të mbështetet në të dhëna të bazuara në hulumtim dhe një analizë të thellë të efekteve të tyre në fusha të tjera të shpenzimeve publike për të garantuar respektimin e të drejtave kushtetuese të qytetarëve.