Për muaj pas një sulmi me raketë ruse në qendër të qytetit ukrainas Vinnytsya që vrau nëna e Roman Oleksiv dhe la djalin 7-vjeçar me djegie të mëdha, ai do t’i rrëfente përvojën horror babait të tij çdo mëngjes.
"Ai do të ngrihej rreth orës 5 të mëngjesit dhe fillonte të tregonte histori për atë që ndodhi: si arritën aty, si goditi raketa, si doli jashtë," Yaroslav Oleksiv tha për djalin e tij, i cili kishte udhëtuar në Vinnytsya nga shtëpia e tyre në Lviv me nëne për të vizituar gjyshërit e tij.
Ata kishin shkuar në një klinikë mjekësore për kontroll kur një anije ushtarake ruse në Detin e Zi hodhi tre raketa kryesore Kalibr në zemër të qytetit të mesëm-perëndimor, larg vijës së frontit në luftën e Rusisë kundër Ukrainës, më 14 korrik 2022.
"Bum -- u hodha kundër murit. U ngrita dhe pashë që gjithçka ishte në zjarr. Ishte e gjitha e zezë… Unë mund të shihja vetëm dritë në dalje, dhe u përparova, duke kërcyer rreth [gërmadhave]. Nuk ndjeja krahun tim të majtë ose këmbën e djathtë," Roman kujtoi në shtator 2023, duke veshur mbulesa mbrojtëse në fytyrë dhe duar 14 muaj pas sulmit. "U lëviz pak, u ngjit pak, u ul pak, dhe arrita në dalje."
Të folurit për të ndihmon, dhe Romani flet për sulmin "qetësisht," Yaroslav i tha RFE/RL.
"E njëjta gjë vlen për të folur për [nënën e Romanit]. Nëse vazhdimisht flasim për Nënë, ne kujtojmë qetësisht, kujtojmë momentet e mira që patëm… Për të, është si një rreze ngrohtësi dhe kujtime për nënën e tij," tha Yaroslav. "Është e rëndësishme të flitet për të. Nuk mund të jesh thjesht i heshtur. Ne shkojmë shpesh në varrin e Nënës, praktikisht çdo ditë tjetër. Ai vjen, ndez një qiri, ulem për një kohë dhe shkojmë në shtëpi. Kjo është jeta jonë."
Nënën e Romanit, Halyna, 29 vjeçe, ishte një nga 27 personat e vrarë në sulmin ndaj Vinnytsya -- një nga shumë sulmet që Ukraina thotë se bëjnë shaka me pretendimin e Moskës se nuk synon civilët në luftë, tani në vitin e katërt që nga fillimi i invazionit të plotë nga Presidenti rus Vladimir Putin në shkurt 2022.
Ndër të vrarët ishin tre fëmijë. Njëri prej tyre ishte Liza Dmitriyeva, një vajzë 4-vjeçare me sindromën Down e cila po e merrte nëna e saj për një takim terapie foljeje kur goditën raketat.
Vdekja e Lizës tërhoqi vëmendjen për numrin në rritje të fëmijëve të vrarë ose të plagosur në luftën e Rusisë kundër Ukrainës, shumë prej tyre në sulmet ajrore të shpeshta mbi qytete të Ukrainës, nga Lviv në perëndim deri në Kharkiv në lindje, ku një djalë 13-vjeçar ishte ndër të vdekurit në një sulm gjashtë ditë më vonë.
Më 4 prill të këtij viti, nëntë fëmijë ndër 20 personat e vrarë në një sulm ajror rus që goditi një lojë fushë dhe një restorant që organizonte një festë ditëlindjeje në qytetin Kryvih Rih.
'Shenja të thella'
Në një raport marsi, Zyra e të Drejtave të Njeriut të OKB-së tha se kishte verifikuar që 669 fëmijë ishin vrarë dhe 1,833 të tjerë të plagosur që nga fillimi i pushtimit të plotë dhe deri në fund të vitit 2024, "shumë si rezultat i përdorimit të gjerë të armëve shpërthyese në zonat e populluara." Ajo tha se "numrat aktualisht janë shumë më të lartë."
Gjithashtu, tha: "Deri në dhjetor 2024, një vlerësim është se 737,000 fëmijë ishin zhvendosur brenda vendit për shkak të konflikteve. Më shumë se 1.7 milionë ishin refugjatë, shumë prej tyre të ndarë nga një prind, zakonisht nga babai i tyre."
"Konfliktet e vazhdueshme dhe pushtimi i disa pjesëve të Ukrainës nga Federata Ruse kanë shkaktuar shkelje të mëdha të të drejtave të njeriut dhe kanë shkaktuar vuajtje të paparashikueshme për miliona fëmijë," tha Kreu i të Drejtave të Njeriut të OKB-së, Volker Turk. "Të drejtat e tyre janë cenuar në çdo aspekt të jetës, duke lënë shenja të thella, si fizike ashtu edhe psikologjike."
Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm të Ukrainës ka lëshuar numra të ngjashëm, duke thënë se të paktën 630 fëmijë janë vrarë dhe 1,960 të tjerë janë plagosur si rezultat i agresionit të armatosur të Rusisë deri më 26 maj. Një tjetër 2,245 fëmijë janë regjistruar zyrtarisht si të zhdukur.
Deri në tretinvjetorin e luftës më 24 shkurt 2025, Moska kishte deportuar rreth 20,000 fëmijë ukrainas në Rusi, sipas qeverisë ukrainase, por aktivistët thonë se numri i vërtetë mund të jetë më i lartë. Kievi ka arritur të rikthejë 1,300 fëmijë ukrainas në vendin e tyre.
Në mars 2023, Gjykata Penale Ndërkombëtare (GPN) në Hagë lëshoi një
Disa vende në bllokun ish-sovjetik dhe në vende të tjera shënojnë 1 qershorin si Ditën e Fëmijëve. Më 30 maj, Presidenti Volodymyr Zelensky
'Më Mësoi Shumë'
Pamjet nga pak pas sulmit që mbijetoi Romani tregojnë një burrë që e mbajnë atë nëpër rrugë në Vinnytsya. Pas tre ditësh në kujdes intensiv në një spital atje, ai u transportua në Lviv, pastaj në Rzeszow, Poloni, dhe më pas me avion në Dresden, Gjermani, ku kaloi mbi një vit në trajtim.
Me djegie të shkallës së tretë që mbulonin kokën, fytyrën, krahët dhe këmbët e tij, si dhe djegie në traktin e frymëmarrjes, Romani u vendos në koma të induktuar dhe javët e para ishin të vështira, tha Yaroslav: "Askush nuk mund të garantojë që ai do të mbijetonte."
Romani, tani 10 vjeç, mbante një maskë kompresimi mbi fytyrën e tij për dy vjet. Pas më shumë se 30 operacioneve, shumica prej tyre gjetje lëkure, ai do të nënshtrohet ndërhyrjeve të rregullta deri në moshën 18 vjeç, pjesërisht sepse shenjat e djegies nuk rriten në harmoni me lëkurën e shëndetshme.
Ndërkohë, Romani balancojnë shkollën dhe miqtë me një orar të ngarkuar të seancave të terapi fizike, mësimeve të notit, dhe "si në shkollën e vallëzimit ashtu edhe në shkollën e muzikës," tha Yaroslav, i cili është kompozitor, harmonikas dhe mësues.
Roman -- i njohur gjithashtu edhe si Romchyk -- në disa raste ka qenë më shumë si një mësues, shok dhe mik për babain e tij.
"Oh, më mësoi shumë. Ai gjithmonë thotë mos dorëzohem. Kjo është shprehja e tij e nënshkrimit," tha Yaroslav. "Ndonjëherë thotë gjëra të tilla të rriturve…. Fillimisht e perceptova si një fëmijë, por tani e shoh si një mik të vërtetë dhe [një ofrues] mbështetjeje."
Halyna gjithashtu ishte një accordioniste dhe mësuese, dhe Roman luan gjithashtu instrumentin. Në mars, ai fitoi çmimin e parë në Intersvitiaz Accomusic 2025, një garë për accordion që u zhvillua në Lutsk, Ukrainë.
"Në aspekt fizik, duhet të përpiqesh me accordion dhe duhet të mendosh në të njëjtën mënyrë, sepse dora jote e djathtë duhet të mendojë se çfarë të luajë, dhe në të njëjtën kohë të tërheqë që të ketë tingull, që ajri të rrjedhë," tha Roman për RFE/RL.
"Gjithçka duket se është në rregull me anën time të majtë. Thjesht pata një frakturë dhe u shërua, vendosën shufra aty dhe shumë gjëra të tjera," tha ai. "Në anën e djathtë është pak më keq, sepse nuk mund ta ngrij këmbën. Dhe me dorën time të djathtë, gishtat janë të njëjtë, nuk mund të lëvizin shumë. Domethënë, nuk kam shumë forcë."
Luajtja e accordionit nuk është mënyra e vetme që Roman ndjek hapat e prindërve të tij: Në një vizitë të fundit te terapisti fizik, ai kishte veshur këpucët e nënës së tij të ndjerë -- madhësia 38.
"Këpucët e nënës," tha ai. "Kam rritur dhe tani janë të miat."
