Shkelja Kufijve: Archana Thapa mbi gratë dhe botimin në Nepal

‘Këto libra kanë nxitur më shumë gra të lexojnë, të shkruajnë dhe të ndajnë’

Fillimisht i botuar në Global Voices

Image via Archana Thapa. Used with permission.

Archana Thapa është një autore, redaktore dhe botuese e shquar me bazë në Katmandu, Nepal. Ajo është themeluesja e Akshar Creations, një shtëpi botuese pionierike nga Nepal e përkushtuar për të fuqizuar çështjet gjinore dhe literaturën jo kryesore. Një avokate e fortë për zëra marginalizuar, Thapa ka redaktuar disa vepra të njohura dhe ka autorësuar Kathaputala, një koleksion tregimesh që ka marrë njohje të gjerë. Ajo gjithashtu ka redaktuar dhe botuar antologji të rrëfimeve personale si ‘Telling A Tale’, ‘Sahaastitwako Khoj’, dhe ‘Smritikathama Sattwa’, të cilat dokumentojnë përvojat e jetuara të grave dhe komuniteteve të përjashtuara shoqërisht.

Përtej botimit, Thapa është aktivisht e angazhuar në aktivizmin letrar. Njohja e saj ndërkombëtare përfshin prestigjiozen Fellowship Art Think South Asia (ATSA) në vitin 2014, e mbështetur nga Këshilli Britanik, e cila i lejoi të bashkëpunonte me botues në Londër. Përmes shkrimeve të saj dhe udhëheqjes editoriale, Thapa vazhdon të sfidojë narrativat dominuese dhe të hapë hapësira të reja për rrëfimin gjithëpërfshirës në peizazhin letrar të Nepalit.

Sangita Swechcha nga Global Voices intervistoi Archana Thapa përmes email-it për të kuptuar punën e saj në fuqizimin e zërave të margjinalizuar, aktivizmin e saj letrar, dhe rolin e botimit në promovimin e rrëfimit gjithëpërfshirës në Nepal.

Sangita Swechcha (SS): Ju keni luajtur një rol kyç në krijimin e hapësirës për zëra të nën-reprezentuar përmes Akshar Creations. Çfarë ju frymëzoi të krijoni një shtëpi botuese, dhe cilat boshllëqe në botimin letrar në Nepali prisnit të adresoheshin?

Archana Thapa (AT): Nuk mund të them se kam luajtur ende një rol kyç, por kam përpjekur të krijoj hapësirë për zëra të dëgjuar gjatë. Në një kohë kur narrativat e grave ishin përjashtuar si tregime lotësh dhe viktimash, Akshar Creations botoi ‘Telling a Tale’ — një koleksion refleksionesh të guximshme, personale. U ndjeva thellësisht i prekur kur Prof. Deborah Merola nga One World Theatre e përshtati atë në produksionin [skenik] ‘Telling a Tale: Kitchen Dramas’ në vitin 2014. Për shumë nga kontribuesit, ishte hera e parë që performonin historitë e tyre vetë.

Që atëherë, kemi botuar historitë orale të gjysheve (‘Hajur Aama ka Katha’), vajzat që kujtojnë nëna e tyre (‘Chhorile Janmeka Aama’), dhe fiction nga gratë që eksplorojnë identitetin, humbjen, rezistencën e qetë dhe jo-fiksionin.

Ndoshta kjo shpjegon atë që më frymëzoi të filloj një shtëpi botuese. Nuk e di nëse këto libra kanë zvogëluar boshllëkun, por kanë nxitur më shumë gra të lexojnë, shkruajnë dhe të ndajnë. Kjo, për mua, është një fillim.

SS: Në përvojën tuaj, cilat pengesa sistemike ose kulturore janë përballur gratë në Nepal kur hyjnë ose avancojnë në industrinë e botimit? Si kanë ndryshuar ose janë vazhduar këto pengesa me kalimin e kohës?

AT: Këto janë pyetje thelbësore, edhe pse të vështira për t'u përgjigjur në një hapësirë të shkurtër. Industria e botimeve letrare në Nepal është e vogël, dhe gratë në udhëheqje — veçanërisht në botimet letrare — janë ende të rralla. Kur themelova Akshar Creations mbi një dekadë më parë, nuk dija për asnjë shtyp letrar të udhëhequr nga gratë në Nepal.

Gratë në Nepal përballen me pengesa të thella sistemike dhe kulturore, dhe botimi nuk është përjashtim. Veprat e tyre vlerësohen më pak, hidhen poshtë si më pak ‘serioze’, dhe udhëheqja e tyre vihet në dyshim. Gjithashtu, pritshmëritë gjinore kufizojnë kohën, lëvizshmërinë dhe aksesin në rrjete — duke e bërë më të vështirë të shkruajnë, të botojnë, ose të marrin pjesë në jetën letrare.

Pavarësisht kësaj, ndryshimi është duke ndodhur. Më shumë gra po shkruajnë, po udhëheqin, dhe po sfidojnë konventat. Ndërsa kemi botuar shumë histori të tilla, Akshar Creations reziston ndaj tokenizmit. Përkushtimi ynë është gjithashtu për integritetin letrar dhe tregimin autentik. Përdorimi duhet të jetë me kuptim — i bazuar në mjeshtërinë dhe stilin. Barazia kërkon një vizion më të thellë — atë që vlerëson narrativat e freskëta, nderon perspektivat e ndryshme, dhe ngrit zërat transformues. Për më tepër, unë ndoshta nuk kam mbështetur drejtpërdrejt duke botuar shumë vepra nga anëtarët e komuniteteve të nën-reprezentuara, por përmes aktivizmit tim qytetar, punoj aktivisht për të fuqizuar zërat e tyre dhe për të avokuar për të drejtat e tyre.

SS: Shumica e punës suaj thekson narativat personale dhe zërat e margjinalizuar. Çfarë sfidash keni hasur në botimin e këtij lloji përmbajtjeje?

AT: Kur fillova të përpiloj narativat personale të grave në gjuhën shqipe, sfida e parë ishte t'u bindja atyre që historitë e tyre kishin rëndësi. Shumë besonin se nuk kishin bërë diçka ‘të jashtëzakonshme’, se jetët e tyre ishin shumë të zakonshme për t'u shkruar. Disa frikësoheshin nga gjykimi — shqetësoheshin se çfarë mund të thoshte familja ose komuniteti, pasi përvoja e një gruaje shpesh është e përfshirë me heshtje.

Më duhej kohë për të konfirmuar se ‘Histori të sajta’ nuk janë vetëm të rëndësishme dhe sfidojnë homogjenitetin. Përpilimi i parë tërhoqi pak vëmendje dhe u përball me vështirësi në tregun e librave. Megjithatë, sot, ato përmenden në punime kërkimore dhe ‘Swaastitwako Khoj’ është përkthyer edhe në gjuhën gjermane. Ajo që dikur dukej e injoruar tani ka vlerë të pashmangshme.

Kur themelova Akshar Creations, shkrimi i grave zinte margjinat e letërsisë nepaleze, me përjashtime të pakta. Zgjodha të filloja me narativat personale — më të guximshme, më të shfaqura se fiction — sepse kërkonin guxim, dhe shkatërrimin e heshtjes. Tani, shoh më shumë gra që shkruajnë të vërtetat e tyre, botojnë në gazetat kombëtare dhe revista letrare. Udhëtimi nuk ka qenë kurrë i lehtë — por diçka është ndryshuar. Dhe ky ndryshim, sa i vogël qoftë, ndihet si një fillim.

SS: A mendoni se iniciativat e botimeve të udhëhequra nga gratë sjellin një perspektivë të ndryshme editoriale ose kuratoriale në letërsinë nepaleze? Nëse po, si?

AT: Unë besoj fuqimisht se nismat e botimeve të drejtuara nga gratë shpesh sjellin perspektiva të veçanta editoriale dhe kuratoriale të formuara nga përvojat, prioritetet dhe sfidat e tyre në një industri historikisht të dominuar nga meshkujt. Këto nisma kanë tendencë të përqendrohen në zërat e nën-reprezentuar, duke përfshirë ato të grave, individëve jo-binare dhe grupeve të margjinalizuara, dhe shpesh theksojnë tema si barazia gjinore, drejtësia shoqërore dhe tregimi i diversifikuar, duke reflektuar një ndjeshmëri ndaj paragjykimeve sistemike.

Nuk po pretendoj se këto perspektiva janë në mënyrë të pashmangshme ‘më të mira’, por ato ofrojnë një balancë, duke pasuruar peizazhin letrar me ndjesi dhe prioritetë të ndryshme. Megjithatë, perspektivat ndryshojnë shumë midis nismave të drejtuara nga gratë vetë, të formuara nga vizioni, qëllimet dhe audiencat e veçanta të redaktorëve individualë.

SS: Financimi, shpërndarja dhe dukshmëria mbeten sfida për botuesit e vegjël. Si i navigoni këto, sidomos si një grua në një hapësirë letrare dhe të biznesit kryesisht të dominuar nga meshkujt?

AT: Siç e përmendit drejt, mungesa e financimeve, granteve dhe mbështetjes qeveritare — së bashku me sfidat në shpërndarje dhe dukshmëri — mbeten pengesa kryesore. Si një iniciativë e financuar vetë, Akshar Creations kufizon numrin e librave që botohet çdo vit. Të jesh një botuese grua dhe të menaxhosh një botim në shtëpi ndërkohë që shkruan dhe merr pjesë në aktivizëm qytetar dhe letrar, shton sfida të tjera. Megjithatë, pasioni mbështet punën.

Navigimi në industrinë letrare të Nepalit, e dominuar nga meshkujt, nuk është i lehtë, por besoj se perspektiva e një gruaje është një pasuri e fuqishme. Shpërndarja vazhdon të jetë një pengesë kryesore. Media digjitale është bërë thelbësore — unë mbështetem tek ajo për të promovuar librat, së bashku me fuqinë e fjalës së gojëshme.

Edhe pse librat elektronikë dhe audiolibrat ofrojnë qasje me kosto efektive tek audiencat globale, dukshmëria lokale ndërtohet ngadalë — përmes diskutimeve të librave, ngjarjeve të takimit me autorin, rrjeteve sociale dhe festivalet letrare. Arritja mediatike ndihmon, edhe pse nuk është gjithmonë e arritshme. Tek Akshar, ne shpesh bashkë-promovohemi me autorë dhe i inkurajojmë ata të përdorin rrjetet e tyre.

SS: Çfarë ndryshimesh strukturore do të dëshironit të shihni në ekosistemin e botimeve në Nepal për ta bërë atë më gjithëpërfshirës dhe të qëndrueshëm për gratë dhe grupet e tjera të nën-reprezuara?

AT: Për të ndërtuar një ekosistem më gjithëpërfshirës dhe të qëndrueshëm botues në Nepal, reformat strategjike dhe sistemike janë thelbësore. Kjo do të thotë, të nxisësh fuqizimin ekonomik dhe të rritësh zërat e margjinalizuar. Prioritizimi i ndërthurrjes së identiteteve siguron që barrierat e shumta të adresohen.

Reprezentimi më i madh në role kyçe — redaktorë, shkrimtarë, ilustrues, botues — është thelbësor. Nevojitet subvencionimi i kostove të botimit. Investimi në alfabetizmin digjital mund të zgjerojë audiencën dhe qasjen. Me investim të vazhdueshëm, bashkëpunim dhe vizion, peizazhi i botimeve në Nepal mund të evoluojë në një platformë të fuqishme.