Shkencëtarët dyshojnë në konceptin se zhdukjet masive preknin organizmat detarë dhe tokësorë në të njëjtën mënyrë

Historia e evolucionit të jetës në Tokë nuk ishte e gradualshme as e vazhdueshme. Gjatë qindra miliona viteve, ndodhën katastrofa të mëdha që shkaktuan zhdukjen e shpejtë dhe globale të shumë llojeve.

Këto episode, të njohura si zhdukje masive, ndodhën në periudha shumë të shkurtëra në krahasim me masën e kohës gjeologjike. Në këto ngjarje, shumëllojshmëria e qenieve të gjalla u zvogëlua shumë më tepër se zakonisht: lloje nga grupe dhe ekosisteme të ndryshme zhduken, duke lënë një boshllëk të thellë në historinë e jetës.

Gjatë 540 milionë viteve të fundit, një periudhë e quajtur Epoka Fanerozoike, paleontologët identifikuan pesë zhdukje masive të mëdha, të njohura si "Pesë të mëdhatë". Për më tepër, ekziston një debat mbi një zhdukje të pestë masive që mund të po ndodhë sot për shkak të ndryshimeve të shpejta klimatike dhe mjedisore të shkaktuara nga veprimet njerëzore.

Siçkat e Pesë të Mëdhatë janë të lidhura me shqetësime të rënda mjedisore, si ngrohja globale, acidifikimi i oqeaneve dhe/ose humbja e oksigjenit në ujë. Në mënyrë interesante, këto të njëjtat fenomene po ndodhin në dekadat e fundit, duke ndikuar në ekosistemet e rajoneve të ndryshme të planetit.

Por, në vitet e fundit, filloi të diskutohet ideja se këto zhdukje kanë ndikuar në mënyrë të ngjashme në ekosistemet detare dhe tokësore. Hulumtime të reja hedhin dyshime nëse Pesë të Mëdhatë kanë qenë vërtet masive në të gjitha mjediset në të njëjtën mënyrë.

Çfarë është një zhdukje masive?

Në kushte normale, speciet shfaqen dhe zhduken gradualisht. Ky proces ndodh me një ritëm të quajtur “norma e zhdukjes së fondit”. Por zhdukjet masive shkelin këtë ritëm. Në to, më shumë se 75% e specieve zhduken në një periudhë gjeologjike të shkurtër, ndonjëherë në vetëm disa dhjetëra mijëra vjet.

Megjithëse kohët e sakta dhe kriteret për t’i përcaktuar ato ende janë duke u diskutuar, pesë kriza të mëdha biótike janë njohur si zhdukje masive. Pesë të mëdhatë ndodhën në fund të periudhave Ordoviciane, Devoniane, Permiane, Triasike dhe Kretake.

Më e rëndë ishte ajo në fund të Permianit, rreth 250 milionë vjet më parë. Në këtë ngjarje, u zhdukën deri në 96% e specieve dhe rreth gjysma e familjeve të invertebrateve detare. Jeta në Tokë ndryshoi plotësisht.

Shkaqet shkaktare dhe vdekjeprurëse

Një zhdukje masive zakonisht ka një shkak kryesor që e nis dhe shkakton mekanizma “vdekjeprurës” që shkaktojnë zhdukjen e specieve.

Ndër shkaktarët kryesorë janë shpërthimet vullkanike të mëdha. Për shembull, shpërthimet e provincave të mëdha gëlqerore përfshijnë disa miliona kilometra kub magma, si ato që ndodhën në fund të Permit. Gjithashtu, ndikimi i asteroideve, si ai që shënoi fundin e Kretakës dhe zhdukjen e dinozaurëve. Ose, madje, ndryshime të shkaktuara nga biosfera vetë, si në zhdukjen e Devonianit.

Mekanizmat “vdekjeprurës” përfshijnë mungesën e oksigjenit në oqeane (deoksigjim), ngrohjen globale dhe acideimin e ujit të oqeaneve. Këto efekte lidhen me çrregullime të mëdha në ciklin e karbonit të planetit.

Pikat e kthesës ose krizave të përkohshme?

Brenda komunitetit shkencor, ende debatohet për natyrën e këtyre ngjarjeve. A ishin pikat e kthesës vendimtare që ndryshuan jetën përgjithmonë? Apo vetëm kriza të përkohshme të pasuara nga rimëkëmbja dhe diversifikimi? Pavarësisht, ato përfaqësojnë momente kyçe për të kuptuar se si jeta në planetin tonë përgjigjet ndaj “stresorët mjedisor”. Për më tepër, ato ofrojnë pista të rëndësishme për t’u përballur me sfidat aktuale të biodiversitetit.

A ishin vërtetë masive?

Në vitet e fundit, Hendrik Nowak, nga Universiteti i Nottingham, dhe Spencer Lucas, nga Muzeu i Historisë Natyrore të Nju Meksikos, kanë hetuar në çfarë mase zhdukjet masive kanë ndikuar gjithashtu në mjediset detare dhe tokësore dhe nëse këto ngjarje ndodhën në të njëjtën kohë në të dyja.

Për zhdukjen masive të fundit të periudhës Permian, Nowak ka përpiluar të dhëna mbi diversitetin global të bimëve tokësore dhe zbuloi se, ndërsa diversiteti i bimëve ka pësuar rënie, nuk ka pasur një ngjarje zhdukje masive si e tillë në tokë.

Spencer Lucas, nga ana tjetër, ka rishikuar të gjitha dëshmitë e disponueshme për të përcaktuar nëse zhdukjet masive detare u shoqëruan me zhdukje të njëjtë në tokë, por gjeti pak dëshmi që ngjarjet të ishin gjithashtu të mëdha dhe të sinkronizuara, përveç ndoshta në zhdukjen e fundit të periudhës Kretace.

Refugji i mbijetuesve

Të dhëna të reja nga veriu i Kinës tregojnë se, gjatë zhdukjes së madhe të fundit të Permit, disa bimë tokësore arritën të mbijetojnë. Në zona të ulëta dhe të lagështa, klima mbeti e qëndrueshme, pa reshje ekstreme ose thatësira.

Këto “zona refugji” funksionuan si varka shpëtimi në mes të stuhisë, duke lejuar që bimët dhe ekosistemet tokësore të rezistonin ndaj krizës. Një hipotezë interesante sugjeron se, falë këtyre “refugjive të sigurta”, ishte e mundur përhapja dhe diversifikimi i shpejtë i florës së periudhës Mesozoike.

Mungesa e provave

Mungesa e zhdukjeve masive tokësore mund të shkaktohet nga regjistri i pakët fosil dhe fakti që organizmat tokësorë janë më të qëndrueshëm ndaj zhdukjes, gjë që thekson rëndësinë e vazhdimit të hulumtimeve.

Pavarësisht nëse këto ngjarje kanë qenë vërtet masive apo jo, studimi i Pesë të Mëdhenjve ofron informacione të vlefshme mbi rezistencën dhe qëndrueshmërinë e ekosistemeve detare dhe tokësore përballë kushteve të mjedisit të vështirë. Për më tepër, na ndihmon të kuptojmë se si jeta rimëkëmbet pas një krize dhe shkallët kohore të përfshira.

Duke analizuar Pesë të Mëdhenjve, ne, shkencëtarët, mund të vlerësojmë sa shpejt shfaqen speciet e reja dhe sa kohë merr natyra për të rimëkëmbur biodiversitetin e saj dhe shërbimet që ajo na ofron.