Reza Talebi është një studiues akademik dhe lektor në Universitetin e Leipzig, Departamenti i Studimeve Lindore dhe Studimeve Fetare.
Shpërthimi në Bandar Abbas të Iranit: Sabotazh, neglizhencë, apo shenjë kolapsi?
Reza Talebi
6 min lexim
Politikë
Po të mos ishte katastrofa e vërtetë shpërthimi, por një komb shumë i ndarë për ta vajtuar atë?
Origjinalisht botuar në Global Voices
Flakë e madhe që del nga porti Shahid Rajaee, 26 prill 2025. Imazh nga Meysam Mirzadeh / Agjencia e Lajmeve Tasnim. CC BY 4.0
Më 25 prill, 2025 (6 Ordibehesht 1404 në kalendarin iranian), një shpërthim i madh tronditi Porti Shahid Rajaee në Bandar Abbas — porti më i madh në Iran dhe i dyti më i ngarkuari në Azinë Perëndimore. Shpërthimi vrau 70 persona dhe plagosi 1,240 të tjerë, duke thyer dritaret në një tre deri në pesë kilometrash rrezorë. Autoritetet i atribuuan shpërthimin pranisë së materialeve të rrezikshme.
Raportet treguan se ndërmjet 1,000 dhe 2,000 tonësh sodium perchlorate janë transportuar nga Kina në port nga anijet Jeyran dhe Golban. Burimet perëndimore pretenduan se kjo sasi e sodium perchlorate mund të përdoret për të prodhuar 960 tonë ammonium perchlorate, i cili në radhë të parë mund të furnizojë 1,300 tonë lëndë djegëse për raketa — mjaftueshëm për të nisur 260 raketa të mesme distancë.
Ekspertët vlerësuan fuqinë shokuese të shpërthimit të jetë ndërmjet 200 dhe 800 ton trinitrotoluen (TNT). Nëse marrim vlerësimin më të lartë — 800 ton TNT — energjia e liruar do të ishte rreth 3,347,000 megajoule. Çdo kilogram TNT prodhon rreth 4.184 megajoules of energy. Për të gjeneruar të njëjtën sasi energjie, do të nevojiteshin rreth 1,240 tonë ammonium nitrati ose 1,115 tonë sode perchlorate.
Këto shifra tregojnë se sode perchlorate, i përdorur zakonisht në karburantin e raketave të forta, ka një densitet energjie më të afërt me TNT. Ruajtja e papërshtatshme e këtij materiali mund të çojë në pasoja katastrofike, siç u dëshmua në Bandar Abbas.
Ngjashmëritë dhe pyetjet pa përgjigje
Kjo shpërthim rikthen në kujtesë katastrofën e portit të Bejrutit të vitit 2020, e cila përfshinte 2,750 tonë ammonium nitrati dhe rezultoi në më shumë se 220 viktima, si dhe në eksplozionin e trenit në Nishapur në vitin 2004, i cili kishte një shpërthim të barasvlershëm me 180 ton TNT dhe mori 352 jetë. Të dyja tragjeditë rrjedhin nga neglizhenca në menaxhimin e materialeve të rrezikshme.
Në rastin e Bandar Abbas, perchlorati natriumi ishte ruajtur në një port civil pa një manifest ose deklaratë, më shumë se sa në një objekt ushtarak që i përket IRGC ose Ministrinë e Mbrojtjes. Shpërthimi ndodhi në të njëjtën ditë të negociatave bërthamore të Iranit, në një port që menaxhon gjysmën e tregtisë së Iranit volum.
Pyetjet rreth shpërthimit mbeten pa përgjigje. Nëse një sasi e tillë e perchloratit natriumi ishte ruajtur aty, pse shpërthimi ishte më i vogël se sa pritej? A ishte pjesë e materialit transferuar paraprakisht? Zyrtarët iranianë konfirmuan neglizhencën, por kompanitë e përfshira — Sina, që janë të lidhura me Fondacionin e të Përndjekurve, dhe Keyhan Sharyan Zarrin, përgjegjës për sigurinë e portit — u bënë fokusi i kritikës publike. Një menaxher nga këto kompani, në një intervistë me ILNA, e quajti materialet “të zakonshme,” por deklarata u fshi shpejt.
Shpërthimi zbuloi dobësitë e sigurisë së Iranit. Kthehemi në vitin 2020, Izraeli kishte ndërmarrë një sulm kibernetik në Portin Shahid Rajaee, duke ndërprerë operacionet e tij. Tani, disa kënaqësi se shpërthimi i vitit 2025 ishte një akt tjetër sabotazhi — ndoshta nga Izraeli. Deklarata nga Kryeministri izraelit Netanyahu në lidhje me operacionet e fshehta “pager” që dyshohet se kanë synuar faqet iraniane kanë nxitur këto dyshime. Disa madje kanë lidhur rrëzimin e helikopterit të fundit që përfshinte Presidentin Ebrahim Raisi me këto operacione, edhe pse helikopteri i Raisit ishte një model i ndryshëm nga ata të përdorur në Liban dhe nuk ka prova konkrete.
Nëse sabotazhi konfirmohet, kjo sugjeron një nivel të rrezikshëm të infiltrimit të huaj në infrastrukturën ushtarake të Iranit, duke përfshirë bazat e raketave. Pesë muaj më parë, Abdol Hossein Khosropanah — kreu i Këshillit të Lartë të Revolucionit Kulturor të Iranit — kishte paralajmëruar publikisht se Porti Shahid Rajaee mungonte pajisje të përshtatshme për skanim me rreze X, një mangësi serioze për një port strategjik. Dobësitë e tilla të sigurisë, së bashku me vrasjet e komandantëve të lartë brenda dhe jashtë Iranit, ngrejnë pyetje serioze për dobësinë e brendshme të vendit.
Indiferenca shoqërore: Një shpërthim më i madh
Përtej dëmtimit material, reagimi i publikut ndaj katastrofës ishte vetë tronditës. Në vend të empatisë, disa njerëz kundërshtonin regjimin u përgjigj me gëzim ose indiferencë. Indiferenca së bashku me pakënaqësinë publike ndaj regjimit, rrezikon të krijojë një terren të begatë për ndarje të mëtejshme shoqërore në vend, pasi disa besojnë se Izraeli, me mbështetje të heshtur të SHBA-së, po ndjek një projekt për të infiltruar dhe shkatërruar infrastrukturën e Iranit — nga Bandar Abbas deri te bazat ushtarake.
Raportet, si ato nga FDD (Fondacioni për Mbrojtjen e Demokracive), duke sugjeruar përdorimin e aktorëve proxy për operacione asimetrike, forcojnë këtë supozim. Ndërkohë, zhgënjimi publik me Republikën Islamike — e cila ka bërë që mizoritë në Siri dhe Palestinë të duken të zakonshme për disa — ngre frikën për një luftë civile ose një “libizim” të skenarit për Iranin.
A është Irani në një bllokadë?
Shpërthimi në Bandar Abbas nuk është vetëm një katastrofë materiale; është një paralajmërim për të ardhmen e Iranit. Menaxhimi i dobët i krizës, dobësitë e inteligjencës dhe indiferenca shoqërore kanë vendosur vendin në një pozicion të rrezikshëm. Nëse sabotazhi konfirmohet, tregon se Izraeli mund të godasë thellë në infrastrukturën e Iranit — jo vetëm në porte.
Por rreziku më i madh qëndron brenda: një shoqëri e zhgënjyer me udhëheqësit e saj, herë pas here duke parë shkatërrimin si shpëtim. Politikat represive të regjimit, të kombinuara me dobësitë e sigurisë së tij, kanë hapur derën për armiq të huaj. Kur një port strategjik operon pa mbikëqyrje të duhur, dhe kur njerëzit festojnë tragjedinë në vend të vajtimit, a po shkon Irani drejt një fatkeqësie të ngjashme me atë të Sirisë? Kjo shpërthim — përtej viktimave të 70 dhe plagëve të 1,240 — është një sirenë paralajmëruese për një të ardhme që mund të jetë më shkatërruese se çdo bombë.
Informacion mbi burimin dhe përkthimin
Ky artikull është përkthyer automatikisht në shqip duke përdorur teknologjinë e avancuar të inteligjencës artificiale.
Burimi origjinal: globalvoices.org