Si të parandalosh të pamundurën: A do të shkaktojë një st...

Aurora boreale mbi qytetin e Nuuk, në Grenlandë. Vadim_N/Shutterstock

Në një mëngjes me diell të shtatorit të vitit 1859, astronomi Richard Carrington po vëzhgonte në teleskopin e tij shenjat e diellit kur ndodhi diçka jashtëzakonisht e veçantë: këto u shndërruan në një top të madh zjarri që dilte jashtë rrethrrotullimit të yllit. I vetëdijshëm se po përjetonte diçka të jashtëzakonshme, u nxitua të kërkonte një dëshmitar, por kur u kthye, shenja e ndezur kishte zhdukur. Pas disa minutash, një stuhi plasma po godiste fushën magnetike tokësore. Ishte stuhia më e fuqishme geomagnetike e regjistruar në histori.

Ditët e ardhshme ishin magjike dhe kaotike në të njëjtën kohë. Në Spanjë, aurorat boreale ishin aq të fuqishme sa që mund të lexoje një libër me shkronja të vogla në mesnatë. Por spektakli kishte një çmim: linjat e telegrafit në botë u bënë të pareduktueshme, me kabllo që shkëlqenin me shkëndija dhe operatorë që merrnin shpërthime elektrike.

Çfarë do të ndodhte nëse ngjarja Carrington ndodhte sot?

Lexoni më shumë: Si duken aurorat në planetët e tjerë?

Një vulnerabilitet i madh

Bota aktuale është shumë më e ndjeshme ndaj këtyre trazirjeve magnetike sesa ajo e vitit 1859. Nëse disa muaj më parë një ndërprerje energjie e lokalizuar në Spanjë për vetëm disa orë shkaktoi probleme në spitalet, aeroportet dhe në transport, le të imagjinojmë ndikimin e një stuhie diellore globale.

Skema do të ishte kjo: së pari do të shihnim aurora spektakolare, pastaj do të shkonte drita. Variacionet e shpejta të fushës magnetike do ta kthente të gjithë rrjetin elektrik në një gjenerator të madh dhe do të shkaktonte bashkimin e transformatorëve. Problemi kryesor është se ka shumë pak transformatorë rezervë dhe prodhimi i të ri kërkon energji elektrike.

Spitalet do të funksiononin me gjeneratorë për maksimum 72 orë. Pa pompa elektrike, nuk do të kishte ujë të rrjedhshëm. Pikat e karburantit nuk do të mund të funksiononin. GPS-të dhe komunikimet satelitore do të dështojnë, duke shkaktuar aksidente ajrore. Sipas tregut të sigurimeve Lloyd’s of London, vetëm në Shtetet e Bashkuara dëmet do të varionin midis 600 miliardë dhe 2.6 trilionë dollarësh.

Lexoni më shumë: Një shpërthim diellor do të arrijë në Tokë më 21 korrik: a do të ndryshojë komunikimet?

Precedenti i Kvebekut: kur parandalimi funksionon

Megjithatë, ka përvoja të suksesshme parandalimi që mund të shërbejnë si shembull. Më 13 mars 1989, një stuhi gjeomagnetike la pa energji elektrike qytetin kanadez të Kvebekut gjatë nëntë orëve. Rënia e rrjetit të Hydro-Québec, në vetëm 90 sekonda, la gjashtë milionë njerëz në errësirë.

Përgjigja e lokalitetit ishte shembullore: u investuan dy miliardë dollarë gjatë gjashtë viteve për të forcuar infrastrukturën e saj energjetike. Ata rregulluan ndjeshmërinë e relave të mbrojtjes (pajisje që zbulojnë kushte anormale), instaluan sisteme paralajmërimi të hershëm dhe ndryshuan procedurat operacionale. Falë këtyre veprimeve, nëse stuhi e vitit 1989 do të ndodhte sot, Kvebeku nuk do të humbte energjinë e tij. Rrjeti i tij modern mund të rezistojë ngjarjeve gjeomagnetike me probabilitet 1 në 100 vjet, ndërsa ajo e vitit 1989 ishte vetëm 1 në 50.

Lexo më shumë: Si të përmirësohet menaxhimi i rrezikut në zonat e prekura nga DANA që të mos përsëritet një katastrofë

Paradoxa valenciane

La dëmtimi që shkatërroi Valencian në tetor të kaluarës ilustron në mënyrë të përsosur dilemën e përgatitjes për atë që është “jo e mundshme”. Ishte një stuhi jashtëzakonisht e rrallë, që ndodh vetëm një herë në mijëvjeçar, dhe shkaktoi 223 vdekje dhe më shumë se 50 000 miliardë euro dëme. Më vonë u zbulua se për dekada nuk ishte investuar mjaftueshëm në punë për parandalimin e përmbytjeve as edhe nuk ishte planifikuar mirë qyteti, pavarësisht se tashmë njiheshin rreziqet.

Si përfundoi një studim i botuar kohët e fundit, prioritetizimi i projekteve me profil të lartë mbi investimet publike thelbësore kishte pasoja të thella. Qeveria valenciane e dinte që përmbytjet ishin të mundshme, por investimet parandaluese u shtynë për shkak se dukej se ishin “më pak urgjente” se shpenzimet e tjera.

Lexoni më shumë: Udhëzues për menaxherët e situatave të papritura si dëmtimi

Dilema e jo të mundshmes

Problemi themelor është se është e vështirë — psikologjikisht dhe politikisht — të investosh në diçka me pak shanse që të ndodhë. Shkencëtarët vlerësojnë një shans prej 12 % që të ndodhë një ngjarje e tipit Carrington në 100 vitet e ardhshme. Kjo është një mundësi aq e ulët sa që politikanët e injorojnë, por aq e lartë sa që shkencëtarët shqetësohen.

Kjo tension midis rrezikut statistik dhe urgjencës politike shpjegon pse është kaq e vështirë të përgatitemi për katastrofa me frekuencë të ulët por ndikim të lartë. Është më e lehtë të justifikosh shpenzimet në infrastrukturë që përdoret çdo ditë sesa në mbrojtje kundër ngjarjeve që ndoshta nuk do t’i shohim kurrë.

Ekuacioni kosto-përfitim

Numrat, megjithatë, janë shprehës. Quebec investoi 2 000 milionë dollarë dhe mbrojti ekonominë e tij nga ndërprerje të ardhshme. Valencia shtyu investimet parandaluese dhe përballoi dëme 25 herë më të mëdha. Studimet e Administratës Kombëtare Okeanike dhe Atmosferike (NOAA) tregojnë se investimi në parashikimet e klimës së hapësirës ndihmon për të shmangur humbje prej 111 milionë deri në 27,000 milionë dollarë.

Të tjerë vende kanë vënë re. Finlanda, për shembull, zhvilloi teknologji monitorimi diellor që NOAA do ta adoptojë për satelitin e saj të ardhshëm të klimës së hapësirës. Mbretëria e Bashkuar po investon 4 000 milionë paund për të modernizuar rrjetin e saj elektrik dhe sistemet e monitorimit satelitor.

Një pyetje pa përgjigje të lehtë

Sa duhet të përgatitemi për ngjarje të pakëndshme por shkatërruese? Nuk ka një përgjigje të përcaktuar. Varet nga toleranca jonë ndaj rrezikut, nga burimet në dispozicion dhe nga madhësia e pasojave potenciale.

Ajo që dimë është se përgatitja është e justifikuar nga pikëpamja ekonomike dhe është e realizueshme teknikisht. Sistemet e paralajmërimit të hershëm mund të ofrojnë paralajmërim me orë përpara. Rrjetet elektrike mund të dizajnohen për t’u rezistuar rrjedhjeve geomagnetike. Satelitët mund të ndërtohen me mbrojtje më të mirë.

Lexoni më shumë: DANA e Menorkës u parashikua me kohë: si grumbullojnë të dhëna satelitët shkencorë?

Përgatituni për të pashmangshmen

Ngjarja Carrington dhe dana e Valencias ndajnë një mësim: katastrofat me probabilitet të ulët dhe ndikim të lartë nuk respektojnë kalendarët politikë as buxhetet kombëtare. Kur ndodhin, kostoja e mosparandaluarës është shumë më e madhe se ajo e parashikimit.

Pika më e afërt e aktivitetit diellor do të jetë në korrik të vitit 2025. Nuk e dimë nëse do të shkaktojë një ngjarje tjetër Carrington, është e pakëndshme, por e dimë që një ditë do të vijë. Pyetja nuk është nëse duhet të investojmë në mbrojtje, por nëse mund ta lejojmë veten ta mos bëjmë atë.

Kur kjo të ndodhë, dëshirojmë të jemi si Quebec sot: të përgatitur pasi të kenë mësuar nga katastrofa e tyre e vitit 1989. Dhe jo si Valencia para se të ndodhte dana: të vetëdijshëm për rrezikun por pa vepruar deri sa ishte shumë vonë.

Kjo artikull është shkruar në bashkëpunim me Sandra Caula, filozofe dhe shkrimtare.