Start-up-et « deep tech »: Një përgjigje ndaj sfidave të shekullit XXI

Që prej disa vitesh, « deep tech » është duke marrë vëmendje. Por çfarë nënkupton ky term? Përtej modës, koncepti përfshin sfida të vërteta shkencore, financiare por edhe shoqërore.

Termi « deep tech » po bëhet sot një koncept qendror në fushat e inovacionit, kërkimit shkencor dhe politikave publike të inovacionit. I popullarizuar në vitin 2015 nga Swati Chaturvedi, themeluese e platformës Propel(x), ai përshkruan inovacione të bazuara në zbulime shkencore të mëdha, duke mobilizuar teknologji të prishura për të adresuar sfida të rëndësishme shoqërore.

Ndërsa kundërvënie me start-up-et digjitale që mbështeten në modele ekonomike inovative por jo shumë intensive në R&D, start-up-et deep tech mbështeten në avancime të shkëputura nga shkencat themelore ose inxhinieria e avancuar, në sektorë të tillë si bioteknologjia, inteligjenca artificiale, energjia, nanoteknologjia ose robotika.

Në vitin 2024, rreth 9 miliardë euro janë investuar në start-up-e deep tech në Evropë, përmes 454 grumbullimeve të fondeve. Këto investime janë përqendruar në disa sektorë të avancuar teknologjik:

• në fushën e inteligjencës artificiale, kompani si Mistral AI kanë grumbulluar 468 milionë euro në serinë B, ndërsa Aqemia ka mbledhur 30 milionë euro në serinë A;

• industria hapësinore gjithashtu tërhoqi kapital të rëndësishëm, siç është The Exploration Company, e cila grumbulloi 150 milionë euro në serinë B;

• sektori i teknologjive kuantike pa dyshim ka parë operacione të mëdha, duke përfshirë veçanërisht Quantinuum (273 milionë euro në serinë D) dhe Riverlane (70 milionë euro në serinë C).

Lexoni gjithashtu: Reindustralizimi nuk mund të përfitojë të gjitha territorit

Une double définition : extension et compréhension

Koncepti i thellë i teknologjisë mund të qaset në dy mënyra plotësuese. E para, e quajtur përkufizimi në zgjerim, përbëhet nga listimi i sektorëve teknologjikë të përfshirë: inteligjenca artificiale, informatikë kuantike, siguria kibernetike, shkenca e materialeve… Ajo lejon hartimin e hartës së fushave të aplikimit të teknologjisë së thellë dhe identifikimin e ekosistemeve që lidhen me të. Nisma si PariSante Campus në Francë ose Climate Tech Super Cluster në Evropë janë pjesë e kësaj logjike sektoriale, duke mbështetur sektorë strategjikë në një logjikë konkurrueshmërie dhe sovraniteti.

Qasja e dytë, e quajtur « në kuptim », fokusohet në karakteristikat themelore të projekteve të teknologjisë së thellë. Këto dallohen për një intensitet të lartë kërkimi dhe zhvillimi, përmbajtje shkencore të avancuar, bashkëpunim të ngushtë me laboratorë publikë, mbrojtje të inovacionit përmes patentave, si dhe një qëllim shoqëror të qartë. Qëllimi i këtyre projekteve është të transformojnë në mënyrë të qëndrueshme mënyrat tona të jetesës duke iu përgjigjur sfidave komplekse, shpesh të lidhura me tranzicionin energjetik, shëndetin ose bujqësinë e qëndrueshme. Përmes këtyre elementeve, teknologjia e thellë dallon qartë nga inovacionet e quajtura « shallow tech », të cilat mbështeten kryesisht në përdorimin e teknologjive ekzistuese të integruara në modele të reja ekonomike – siç është rasti i kompanive si Uber, Airbnb ose Facebook.

Un profil de risc différent et un potentiel stratégique

Ndërsa kundër argumentit të zakonshëm, projektet e teknologjisë së thellë nuk dallohen domosdoshmërisht për një nivel më të lartë rreziku sesa projektet e tjera ndërmarrëse, por për një profil të veçantë rreziku, i cili shprehet në disa nivele: teknologjik, financiar, tregtar dhe organizativ. Në planin teknologjik, ato mbështeten në teknologji të reja ose të papritura, të nxjerra nga kërkimi shkencor, të cilat shpesh kanë maturë të ulët. Në planin financiar, kërkojnë investime të mëdha në R&D, të mobilizuara për afat të gjatë. Tregtarisht, këto projekte zhvillohen në një mjedis të pasigurt, ku tregjet janë ende të papërfunduara ose në proces strukturimi, duke e bërë të vështirë validimin e përdorimeve dhe zhvillimin e një modeli ekonomik të qëndrueshëm. Në planin organizativ, kompleksiteti qëndron në nevojën për të koordinuar aktorë nga fusha të ndryshme – laboratorë, universitete, investitorë, industri – rreth dinamikave bashkëpunuese. Ky profil rreziku i veçantë kërkon masa mbështetëse dhe financimi të përshtatshëm, të ndryshëm nga ato zakonisht të dizajnuara për inovacionet digjitale ose inkrementale.

Abonohuni sot!

Cdo të hënë, merrni falas informacione të dobishme për karrierën tuaj dhe gjithçka që ka të bëjë me jetën e kompanisë (strategji, burime njerëzore, marketing, financa…).

Pavarësisht këtyre kufizimeve, teknologjia e thellë përbën një ndërmjet strategjik kryesor. Ajo po perceptohet gjithnjë e më shumë si një mjet sovraniteti teknologjik, veçanërisht në një kontekst gjeopolitik të shënuar nga tensione të rritura. Shtetet kërkojnë të zvogëlojnë varësinë e tyre nga fuqitë e huaja në sektorë kritikë si semi-konduktorët, inteligjenca artificiale ose mbrojtja. Nisma të tilla si Akti CHIPS dhe Shkenca në Shtetet e Bashkuara ose Akti Evropian i Çipave në Evropë ilustrojnë këtë dëshirë për riindustriim dhe sigurimin e zinxhirëve të vlerës.

Pastaj, teknologjia e thellë përfaqëson një motor potencial të rritjes ekonomike, duke kontribuar në krijimin e tregjeve të reja, në shfaqjen e sektorëve industrialë dhe në modernizimin e aparatit prodhues. Në këtë mënyrë, ajo është pjesë e vazhdimësisë së teorive ekonomike të rritjes endogjene, të cilat vendosin inovacionin teknologjik në qendër të zhvillimit ekonomik. Megjithatë, premtimet për transformim duhet të përballen me « paradoksin e Solow »: përparimet e fundit teknologjike nuk përkthehen domosdoshmërisht në përfitime të konsiderueshme në produktivitet.

Drejt një inovacioni shoqëror ?

Deep tech nuk është vetëm një mjet për performancë ekonomike : ajo luan një rol në rritje në dinamikat e bashkëpunimit midis universitetit, industrisë dhe shoqërisë. Ajo përfaqëson një transformim të thellë të sistemit të inovacionit, të shënuar nga një ndërvarësi e shtuar midis aktorëve publikë dhe privatë. Ky evolucion kërkon të rimendojë modalitetet e transferimit të teknologjisë, rolet e universiteteve dhe modelet e mbështetjes publike.

Por ajo gjithashtu ngre pyetje kritike. Nëse deep tech shpesh prezantohet si një zgjidhje për sfidat e mëdha shoqërore (klima, shëndet, siguri ushqimore), ajo gjithashtu mund të përcjellë një vizion « teknosolucionist » reduktues. Të mbështetesh ekskluzivisht te teknologjia për të zgjidhur probleme komplekse mund të çojë në neglizhencën e dimensioneve të tyre shoqërore, politike ose kulturore, dhe të gjenerojë efekte të kundërta të papritura.

Më shumë se një thjeshtë efekt i modës, deep tech është shenja e një transformimi të thellë të regjimeve të inovacionit, në kryqëzimin e shkencës, ekonomisë dhe politikave publike. Nëse ajo ofron një potencial të konsiderueshëm për t’u përgjigjur sfidave bashkëkohore, ajo duhet të mendohet në një perspektivë sistemike dhe kritike, që merr parasysh kufijtë planetarë, pabarazitë shoqërore dhe qëllimet kolektive të inovacionit.