Stresi kronik kontribuon në rënien kognitive dhe rrezikun për demencë – 2 ekspertë për plakjen e shëndetshme shpjegojnë çfarë mund të bëni

Probabiliteti që çdo amerikan të ketë demencë gjatë jetës së tyre mund të jetë shumë më i madh se sa mendohej më parë. Për shembull, një studim i vitit 2025 që ndoqi një mostër të madhe të të rriturve amerikanë gjatë më shumë se tre dekadash gjeti se mundësia mesatare e zhvillimit të demencës midis moshës 55 deri në 95 vjeç ishte 42%, dhe kjo shifër ishte edhe më e lartë mes grave, të rriturve të zi dhe atyre me rrezik gjenetik.

Tani, po i kushtohet shumë vëmendje si të shmanget rënia kognitive tek popullsia e plakur amerikane. Por ajo që shpesh mungon në këtë bisedë është roli që stresi kronik mund të luajë në mënyrën se si njerëzit plaken nga pikëpamja kognitive, si dhe rreziku i çdo personi për demencë.

Ne jemi profesorë në Penn State në Qendrën për Plakje të Shëndetshme, me ekspertizë në psikologjinë shëndetësore dhe neuropsikologjinë. Ne studiojmë rrugët që ndikon stresi psikologjik kronik në rrezikun e demencës dhe se si ai ndikon në aftësinë për të qëndruar i shëndetshëm ndërsa njerëzit plaken.

Hulumtimet e fundit tregojnë se amerikanët që janë aktualisht në moshë të mesme ose më të vjetër raportojnë për përjetimin e ngjarjesh më të shpeshta stresuese se brezat e mëparshëm. Një faktor kyç që duket se qëndron pas kësaj rritjeje është rritja e pasigurisë ekonomike dhe të punës, sidomos pas periudhës së Recesionit të Madh 2007-2009 dhe ndryshimeve të vazhdueshme në tregun e punës. Shumë njerëz qëndrojnë në fuqinë punëtore më gjatë për shkak të nevojës financiare, pasi amerikanët po jetojnë më gjatë dhe përballen me sfida më të mëdha për mbulimin e shpenzimeve bazë në moshën e vonë.

Prandaj, mund të jetë më e rëndësishme se kurrë të kuptojmë rrugët që ndikojnë stresi në plakjen kognitive.

Izolimi shoqëror dhe stresi

Megjithëse të gjithë përjetojnë pak stres në jetën e përditshme, disa njerëz përjetojnë stres që është më i intensitetit më të madh, më i qëndrueshëm ose më i gjatë. Është ky stresi relativisht kronik që është më i lidhur në mënyrë më të qëndrueshme me shëndetin më të dobët.

Në një artikull të fundit rishikimi, ekipi ynë përmbledhi se si stresi kronik është një faktor i fshehur por fuqiplotë që qëndron pas plakjes kognitive, ose shpejtësisë me të cilën performanca juaj kognitive ngadalësohet me moshën.

Është e vështirë të nënvlerësohet ndikimi i stresit në shëndetin tuaj kognitiv ndërsa plakeni. Kjo është pjesërisht sepse përgjigjet tuaja psikologjike, sjellore dhe biologjike ndaj ngjarjeve të përditshme stresuese janë ngushtë të lidhura, dhe secila mund të forcojë dhe të ndërveprojë me tjetrën.

Për shembull, të jetosh vetëm mund të jetë stresuese – sidomos për të moshuarit – dhe të jesh i izoluar e bën atë më të vështirë për të jetuar një stil jetese të shëndetshëm, si dhe për të zbuluar dhe marrë ndihmë për shenjat e rënies së kognicionit.

Për më tepër, përjetimet stresuese – dhe reagimet tuaja ndaj tyre – mund të bëjnë më të vështirë për të fjetur mirë dhe për të përfshirë në sjellje të tjera të shëndetshme, si marrja e ushtrimeve të mjaftueshme dhe mbajtja e një diete të shëndetshme. Në këmbim, mungesa e gjumit të mjaftueshëm dhe mungesa e aktivitetit fizik mund ta bëjë më të vështirë për t’u përballur me përjetimet stresuese.

Stresi shpesh mungon nga përpjekjet për parandalimin e demencës

Një trup i fortë i kërkimeve thekson rëndësinë e të paktën 14 faktorëve të ndryshëm që lidhen me rrezikun e sëmundjes së Alzheimerit, një formë e zakonshme dhe shkatërruese e demencës dhe formave të tjera të demencës. Edhe pse disa nga këta faktorë mund të jenë jashtë kontrollit tuaj, si diabeti ose depresioni, shumë prej këtyre faktorëve përfshijnë gjëra që bëjnë njerëzit, si aktiviteti fizik, ushqimi i shëndetshëm dhe angazhimi social.

Ajo shumë i njohur është fakti që stresi kronik është thellësisht i përzier me të gjitha këto faktorë që lidhen me rrezikun për demencë. Puna jonë dhe kërkimi nga të tjerë që kemi shqyrtuar në letrën tonë të fundit tregojnë se stresi kronik mund të ndikojë në funksionin dhe fiziologjinë e trurit, të ndikojë në humor dhe ta bëjë më të vështirë për të mbajtur zakone të shëndetshme. Megjithatë, përpjekjet për parandalimin e demencës rrallë adresojnë stresin.

Evitoimi i ngjarjeve stresuese dhe kushteve të vështira të jetës zakonisht nuk është një opsion.

Ku dhe si jetoni dhe punoni luan një rol kryesor në sa shumë stres përjetoni. Për shembull, njerëzit me të ardhura më të ulëta, më pak arsimim ose ata që jetojnë në lagje të disfavorshme shpesh përballen me më shumë stres dhe kanë më pak forma mbështetjeje – si klinika të afërta, qasje në ushqim të shëndetshëm, transport të besueshëm ose vende të sigurta për të ushtruar ose për të socializuar – për t’i ndihmuar ata të menaxhojnë sfidat e plakjes. Siç tregohet në punën e fundit mbi shëndetin e trurit në komunitetet rurale dhe të pakëta shërbimesh, këto kushte mund të ndikojnë në nëse njerëzit kanë mundësinë të mbeten të shëndetshëm gjatë plakjes.

Me kalimin e kohës, efektet e stresit kanë tendencë të ndërtojnë, duke lodhur sistemet e trupit dhe duke formuar zakone afatgjata emocionale dhe shoqërore.

Ndryshimet në stilin e jetesës për të menaxhuar stresin dhe për të ulur rrezikun e demencës

Lajmi i mirë është se ekzistojnë shumë gjëra që mund të bëhen për të ngadalësuar ose parandaluar demencën, dhe rishikimi ynë sugjeron se këto mund të përmirësohen nëse roli i stresit kuptohet më mirë.

Qoftë jeni një i ri, në mesmash ose një i moshuar, nuk është shumë herët ose shumë vonë për të trajtuar pasojat e stresit mbi shëndetin e trurit dhe plakjen. Ja disa mënyra se si mund të ndërmerrni veprime direkte për të ndihmuar në menaxhimin e nivelit tuaj të stresit:

• Ndjekni sjellje të stilit të jetës që mund të përmirësojnë plakjen e shëndetshme. Këto përfshijnë: ndjekjen e ushqyerjes së shëndetshme, duke u angazhuar në aktivitet fizik dhe duke marrë gjumë të mjaftueshëm. Edhe ndryshimet e vogla në këto fusha mund të bëjnë një ndryshim të madh.

• Prioritizoni shëndetin tuaj mendor dhe mirëqenien në masën që mundeni. Gjëra aq të thjeshta sa të flisni për shqetësimet tuaja, të kërkoni mbështetje nga miqtë dhe familja dhe të dilni jashtë rregullisht mund të jenë shumë të vlefshme.

• Nëse mjeku ju thotë se ju ose dikush që kujdeseni duhet të ndiqni një regjim të ri kujdesi shëndetësor, ose sugjeron se ka shenja të dëmtimit kognitiv, pyesni atë çfarë mbështetjeje ose këshillash kanë për menaxhimin e stresit të lidhur.

• Nëse ju ose një i dashur ndjeni izolim social, mendoni se si ndryshimet e vogla mund të bëjnë ndryshim. Për shembull, hulumtimet sugjerojnë se shtimi i një interaksioni shtesë në ditë – edhe nëse është një mesazh tekst ose një telefonatë e shkurtër – mund të jetë e dobishme, dhe edhe ndërveprimet me njerëz që nuk i njihni mirë, si në një kafene ose në zyrën e mjekut, mund të kenë përfitime të rëndësishme.

Lagje të shëtitshme, mësim për jetëgjatësi

Një studim i vitit 2025 identifikoi stresin si një nga 17 faktorët që ndikojnë në shanset për të zhvilluar ndonjë sëmundje të trurit, përfshirë goditjen në tru, depresionin e moshës së vonë dhe demencën. Ky punim sugjeron që trajtimi i stresit dhe çështjeve të përbashkëta si vetmia mund të kenë përfitime shtesë shëndetësorë gjithashtu.

Megjithatë, jo të gjithë individët ose familjet janë në gjendje të bëjnë ndryshime të mëdha vetë. Kërkimi sugjeron që ndërhyrjet në nivel komuniteti dhe vendet e punës mund të zvogëlojnë rrezikun e demencës. Për shembull, lagje të sigurta dhe të shëtitshme dhe mundësitë për lidhje shoqërore dhe mësim për jetëgjatësi – si përmes kurseve dhe ngjarjeve komunitare – kanë potencialin të zvogëlojnë stresin dhe të promovojnë shëndetin e trurit.

Me rëndësi, studiuesit kanë vlerësuar se edhe një vonesë e moderuar në fillimin e sëmundjes së Alzheimerit do të kursejë qindra mijëra dollarë për çdo amerikan të prekur. Prandaj, ofrimi i nxitjeve për kompanitë që ofrojnë burime për menaxhimin e stresit mund të kursejë në fund edhe para dhe të ndihmojë njerëzit të plakën më shëndetshëm.

Për më tepër, stresi i lidhur me stigmën rreth shëndetit mendor dhe plakjes mund të demotivojë njerëzit të kërkojnë mbështetje që do t’u përfitonte. Edhe vetë mendimi për rrezikun e demencës mund të jetë i stresues në vetvete. Gjithashtu, mund të bëhen hapa për këtë çështje. Për shembull, normalizimi i përdorimit të aparateve të dëgjimit dhe integrimi i raporteve për ndjenjat e memorieve dhe problemeve të shëndetit mendor në kujdesin primar rutinë dhe programet e mirëqenies në vendin e punës mund të inkurajojnë njerëzit të angazhohen më herët me shërbimet parandalëse.

Megjithëse kërkimi mbi trajtimet biomedikale potenciale është në vazhdim dhe i rëndësishëm, aktualisht nuk ka kurë për sëmundjen e Alzheimerit. Sidoqoftë, nëse ndërhyrjet që synojnë uljen e stresit do të ishin prioritet në udhezimet për parandalimin e demencës, përfitimet mund të jenë shumë të gjera, duke sjellë vonesë në fillimin e sëmundjes dhe përmirësim të cilësisë së jetës për miliona njerëz.