Çfarë do të thotë sulmi i Izraelit për politikën e SHBA-së ndaj Iranit dhe perspektivat për një marrëveshje bërthamore?

Sulmi i sulmi i Izraelit ndaj objekteve bërthamore dhe ushtarake iraniane ka sjellë Lindjen e Mesme një hap më afër një lufte rajonale shumë më të gjerë dhe më të rrezikshme. Ai gjithashtu ka implikime për përpjekjet diplomatike të fundit të SHBA-së drejt një marrëveshjeje me Teheranin mbi programin e saj bërthamor.

Reagimi i menjëhershëm i Iranit – shkallmimi i rreth 100 dronëve në Izrael, shumë prej të cilëve u rrëzuan – duket si një hap fillestar; ndërkohë, Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu tha sulmet ajrore të vendit të tij do të vazhdojnë “për sa kohë do të jetë e nevojshme.”

“The Conversation” u kthye te Javed Ali, një ekspert në çështjet e Lindjes së Mesme në Universitetin e Michigan dhe ish-zyrtar i lartë në Këshillin e Sigurisë Kombëtare gjatë administratës së parë të Trump, për të diskutuar pse Izraeli zgjodhi tani të sulmojë dhe cilat janë implikimet për politikën e SHBA-së ndaj Iranit.

Pse Izraeli sulmoi tani?

Ka qenë një kombinim faktorësh që kanë çuar në këtë moment.

Një nga arsyet më të menjëhershme ishte se një raport i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike gjeti se Irani po bëhej përparim drejt pasurimit të uranit në një shkallë që, të paktën në teori, do të lejonte Teheranin të përparonte shumë shpejt në nivelin e armëve. Kjo është thelbi i asaj që Netanyahu ka thënë si arsye për sulmin tani – se inteligjenca tregon se Irani po afrohej shumë më shumë në një status të mundshëm të daljes për një armë bërthamore.

Por ekziston një bashkim i faktorëve të tjerë që janë ndërtuar gjatë vitit të kaluar dhe gjysmë, që nga Sulmi më 7 tetor 2023 nga Hamas në Izrael.

Proksi i Iranit Aksisi i Rezistencës – që është, grupe rajonale të lidhura me Iranin dhe të mbështetura ushtarakisht nga Teherani, duke përfshirë Hamas dhe Hezbollah – nuk paraqet të njëjtin nivel kërcënimi për Izraelin siç bëri në peizazhin para 7 tetorit.

Në të kaluarën, një sulm izraelit i këtij lloji që po shohim tani do të kishte ftesë për një përgjigje shumëkëndëshe nga të gjitha anët e rezistencës – dhe e pamë këtë në ditët e para pas sulmit të 7 tetorit.

Deri tani, asnjëri nga partnerët e rezistencës së Iranit nuk ka bërë asgjë në përgjigje të sulmit më të fundit – dhe kjo, në një masë të madhe, është për shkak të faktit që Izraeli ka dëmtuar me sukses kapacitetet e këtyre grupeve përmes një serie fushatash dhe operacioneve. Shtetet e Bashkuara gjithashtu kanë kontribuar në këtë përpjekje në një shkallë të caktuar me operacione të vazhdueshme kundër Huthive në Jemen që nga marsi deri në maj të këtij viti, duke përfshirë qindra sulme ajrore.

Më tej, Sulmet e mëparshme të Izraelit ndaj Iranit në prill dhe tetor 2024 arritën të dëmtojnë raketat balistike dhe ato nga sipërfaqja në ajër të Iranit dhe sistemet e radarit të mbrojtjes ajrore. Kjo me shumë gjasë u ndikua edhe në llogaritjet e Izraelit.

Së fundi, Izraeli e di se ka një mbështetës të fortë në Shtëpinë e Bardhë me President Donald Trump dhe Republikanët në Kongres. Uashingtoni mund të mos jetë 100% i alignuar me Tel Avivin në çdo çështje, por në këtë moment nuk ka kritika nga Shtëpia e Bardhë ose anëtarët republikanë të Kongresit për sulmet e Izraelit.

Por pse të sulmohet para bisedimeve të planifikuara SHBA-Iran?

Runda e gjashtë e bisedimeve ishte duke u zhvilluar më 15 qershor, të udhëhequr nga emisarja e Shtëpisë së Bardhë Steve Witkoff dhe Ministri i Jashtëm i Iranit Abbas Araghchi. Irani ka sinjalizuar se bisedimet nuk do të zhvillohen tani.

Ka pasur ndoshta disa dialogje midis Netanyahu dhe administratës Trump mbi kohëzgjatjen e sulmit izraelit para sulmeve të djeshme, gjatë së cilës Izraeli do të kishte argumentuar se koha është tani për të nisur një fushatë shumë të ndryshme për të dëmtuar programin bërthamor të Iranit. Në shënime të regjistruara rreth operacioneve të Izraelit, Netanyahu deklaroi se ai kishte urdhëruar ekipin e sigurisë kombëtare që të fillonte planifikimin për një fushatë të gjerë kundër programit bërthamor të Iranit në nëntor të vitit të kaluar.

Ndoshta Shtëpia e Bardhë u kundërvu, duke thënë se donte të shihte nëse mund të bëhej ndonjë përparim në bisedime. Sigurisht, raportohet se Trump i tha Netanyahu në një telefonatë më 10 qershor se besonte se një marrëveshje me Teheranin mund të negociohej.

Pavarësisht, Netanyahu vazhdoi me sulmin.

Në fakt disa vëzhgues kanë sugjeruar se rrëzimi i negociatave midis SHBA-së dhe Iranit mund të ketë qenë një nga qëllimet e Netanyahu, i cili prej kohësh kundërshton çdo marrëveshje me Teheranin dhe ka raportohet se është i irrituar nga kthesa e Trump-it në këtë çështje. Gjatë administratës së tij të parë, Trump në mënyrë unilaterale e tërhoqi SHBA-në jashtë të një marrëveshjeje të mëparshme bërthamore.

Çfarë duhet të kuptojmë nga përgjigjja e SHBA-së ndaj sulmit?

Shtëpia e Bardhë nuk e ka kritikuar Izraelin në përgjigjen e saj ndaj sulmit, thjesht duke deklaruar se nuk ishte përfshirë.

Sipas vlerësimit tim, Shtëpia e Bardhë duket se është e sinqertë në atë që thotë: që nuk kishte përfshirje të hapur dhe direkte të SHBA-së me Izraelin gjatë sulmit të vërtetë. Sa i përket përfshirjes së SHBA-së në ndonjë planifikim ose ndarjen e inteligjencës para sulmit, mund të mos e dimë kurrë.

Por kjo është kryesisht një mesazh për Iranin: “Ne nuk ju sulmuam. Izraeli ju sulmoi.”

SHBA-ja është qartë e shqetësuar që çdo përgjigje në Teheran mund të përfshijë asetet e SHBA-së në rajon. Në të kaluarën, disa pjesë të rrjetit të përfaqësuesve të Iranit kanë goditur bazat amerikane në Jordani dhe Irakun. Mbështetja e kësaj si një shqetësim i vërtetë në Uashington është fakti që para sulmit të Izraelit, ai tashmë kishte bërë lëvizje për mbrojtjen e disa prej aseteteve të tij në rajon dhe për të larguar personelin.

A ka thënë Irani nëse objektivat e SHBA-së do të përfshihen në përgjigjen e tij?

Më 11 qershor, Ministri i Mbrojtjes i Iranit Aziz Nasrizadeh ka paralajmëruar se nëse Izraeli do të sulmonte, Teherani do të përgjigjej kundër personelit dhe bazave të SHBA-së në rajon – por kjo ende nuk ka ndodhur.

Udhëheqësi suprem i Iranit Ali Khamenei dhe zyrtarët ushtarakë duhet të dinë se sulmi ndaj objektivave të SHBA-së do të ishte shumë i rrezikshëm dhe do të shkaktonte një përgjigje të konsiderueshme që ndoshta do të ishte edhe më e dëmshme se sulmet e fundit të Izraelit – duke përfshirë rrezikun për një marrëveshje të mundshme mbi programin e tij bërthamor. Dhe SHBA-ja ka kapacitetin për të goditur Iranin edhe më ashpër se Izraeli, si në mënyrë ushtarake ashtu edhe përmes zgjatjes së sanksioneve që tashmë kanë qenë shumë ndëshkuese për ekonominë iraniane.

Në fund, do të jetë Khamenei ai që vendos përgjigjen e Iranit – dhe ai mbetet në kontroll të plotë të aparatit të sigurisë kombëtare të Iranit pavarësisht moshës së tij të avancuar. Ai e di se do të duhet të ecë në një vijë të hollë për të shmangur tërheqjen e SHBA-së në një fushatë ushtarake.

Pra, si mund të përgjigjet Irani në javët në vijim?

Pavarësisht sfidave që po përballet Irani në këtë moment, unë besoj se Irani do të duhet të përgjigjet në një mënyrë që shkon përtej sulmeve të tij të mëparshme ndaj Izraelit.

Raportet e sulmeve me dronë ndaj Izraelit më 13 qershor përshtaten me kuadrin e sulmit të Iranit të kryer ndaj Izraelit në prill 2024, i cili përfshinte një salvos së bashku prej gati 300 raketash bërthamore, raketash cruise dhe dronësh gjatë disa orëve. Pavarësisht dëmit që Izraeli ka shkaktuar ndaj Iranit përmes një serie operacioneve të tij, Irani mbase ende disponon mijëra ose dhjetëra mijëra këtyre llojeve të armëve që mund t’i përdorë kundër qëllimeve të ndryshme në rajon.

Irani mund të shikojë për qëllime jashtë Izraelit, pa goditur domosdoshmërisht SHBA-në drejtpërdrejt – për shembull, duke sulmuar qëllime detare në Gjirin Persik dhe në efekt mbylljen e Gjirit Hormuz. Planifikuesit ushtarakë amerikanë janë shqetësuar prej kohësh për sulmet detare iraniane duke përdorur anije të vogla për goditje me shpejtësi të lartë ose sulme me armë të vogla kundër anijeve në Gjirin Persik.

Një opsion tjetër do të ishte që Irani të rrisë përfshirjen e tij në aktivitetet terroriste në rajon. Grupet e përfaqësuesve të Teheranit mund të jenë të dobësuara, por Irani ende ka Forcën Quds, përmes së cilës Korpusit Revolucionar Islamik i kryen luftë jo-shtetërore dhe jo-konvencionale. A do të shikojë Forca Quds drejt vrasjeve të synuara, bombave ose rrëmbimeve si pjesë e opsioneve hakmarrëse të Iranit? Ato kanë përdorur taktika të tilla në të kaluarën.

Dhe përtej armëve konvencionale, Irani gjithashtu ka aftësi të konsiderueshme kibernetike që ka përdorur kundër Izraelit, Shteteve të Bashkuara dhe Arabisë Saudite, ndër të tjera.

Ku na çon kjo biseda SHBA-Iran?

Duket se Trump ende po mbajë të hapur mundësinë e një lloj marrëveshjeje me Iranin. Në deklaratën e tij pas sulmit në Izrael, ai paralajmëroi Teheranin se nëse nuk kthehet në tryezë dhe nuk arrin një marrëveshje, sulmi i ardhshëm izraelit do të jetë “më i egër.”

Sulmi mund ta shtyjë Iranin të rifillojë bisedimet që dukeshin se po ngadalësoheshin në javët e fundit. Sigurisht që kjo duket të jetë thelbi i mesazhit të Trumpit.

Por vrasja e shkencëtarëve iranianë të bërthamës në sulm, dhe plagosja e dukshme e një prej negociatorëve, mund ta bindë Teheranin të dyfishojë përpjekjet për të ndjekur një rrugë drejt një arme bërthamore si mjet i vetëm për të parandaluar Izraelin, veçanërisht nëse dyshon për përfshirjen e SHBA-ve.