Tensionet rriten midis zyrtarëve azerbajxhanas dhe ruse mbi hetimin e aksidentit të Aviacionit Azerbaijain

Rusia nuk arriti të përmbushë asnjë nga kërkesat e Azerbaixhanit rreth rrëzimit

Origjinalisht publikuar në Global Voices

Imazh nga Arzu Geybullayeva. Krijuar duke përdorur Canva Pro.

Gati gjysmë viti pas rrëzimit fatal të avionit të Azerbaixhan Airlines (AZAL) pranë qytetit Aqtau në Kazakistan, autoritetet në Baku thonë se Rusia po vonon në publikimin e rezultateve të një hetimi që autoritetet ruse premtojnë se do të kryejnë. Avioni u rrëzua më 25 dhjetor 2024, pasi u godit nga “objekte të jashtme,” të cilat video incizimet dhe dëshmitarët i atribuojnë një rakete ruse.

Raportet diplomatike midis dy vendeve kanë qenë të tensionuara që nga aksidenti, edhe pse pyetjet mbeten në ajër nëse qëndronështë e vërtetë, pasi lidhjet midis dy vendeve ishin në kulminacionin e tyre diplomatik para incidentit. 

Më 25 dhjetor 2024, Embraer 190, numri i fluturimit J2-8243, u rrëzua pranë qytetit të Aqtau në Kazakistan. Fluturimi nga Baku ishte duke shkuar drejt Gjeçinit, kryeqytetit të Çeçenisë. Nga 67 persona (përfshirë ekuipazhin) në bord, 38 vdiqën. Ndërsa fillimisht nuk ishte e qartë se çfarë shkaktoi rrëzimin, pamjet video dhe fotografitë nga skena treguan se shkaku ishte një sulm me raketë.

Azerbaijan Airlines Embraer ERJ-190AR (4K-AZ65) pasagjerët e avionit që po udhëtonte nga Baku drejt Gjeçinit rrëzohen pranë Aktau, Kazakistan më herët sot. Ishin 72 [sikur, 67] persona në bord përfshirë pesë anëtarë të ekuipazhit.

Gjashtë të mbijetuar janë në gjendje kritike. Në pritje të ndonjë konfirmimi zyrtar,… pic.twitter.com/cjRzOrPzQ8

— FL360aero (@fl360aero) 25 dhjetor 2024 

Me 28 dhjetor, presidenti i Rusisë, Vladimir Putin, i tha Presidentit azerbajxhanas Ilham Aliyev në një bisedë telefonike se ai “mëshirë për faktin që ngjarja tragjike ndodhi në hapësirën ajrore ruse dhe shprehu ngushëllimet e tij të thella dhe të sinqerta familjeve të viktimave dhe dëshiroi shërim të shpejtë për të plagosurit.” Megjithatë, presidenti i Rusisë ndaloi para se të marrë përgjegjësinë e plotë. Rusia ende duhet të përmbushë kërkesat e mbetura të ngritura nga Presidenti Ilham Aliyev pas rrëzimit, duke përfshirë ndëshkimin e përgjegjësve dhe pagesën e plotë të kompensimeve për familjet e viktimave dhe të mbijetuarve të aksidentit. 

Shpejt pas rrëzimit, autoritetet kazake krijuan një komision qeveritar, i cili përfshinte ekspertë ndërkombëtarë të aviacionit, për të hetuar shkakun e ngjarjes. Një raport paraprak, u publikua më 4 shkurt, konkludoi se rrëzimi ishte shkaktuar nga “objekte të huaja metalike” që goditën aeroplanin.

Bazuar në Udhëzimet e Organizatës Ndërkombëtare të Aviacionit Civil (ICAO) udhëzuesit, të gjitha hetimet për rrëzimin e linjave ajrore duhet të fillojnë brenda 30 ditësh nga rrëzimi dhe të përfundojnë brenda një viti, duke u dhënë autoriteteve rreth gjashtë muaj për të përfunduar raportet e tyre. 

Derisa ky raport paraprak, shumë nga media që janë në linjë me qeverinë e Azerbajxhanit dhe të pronës së saj promovuan narrativën se rrëzimi ishte shkaktuar nga një “arsye e panjohur.” Kjo gjuhë ndryshoi shumë shpejt kur lajmet për një mundshme përpjekje vrasjeje ndaj Presidentit Ilham Aliyev u bënë të njohura. Sipas raportimit nga Meydan TV, kur avioni i pasagjerëve AZAL u rrëzua, Aliyev ishte në rrugë për në Rusi për të marrë pjesë në një samit të CIS. “Avioni presidencial, i cili u nis pothuajse në të njëjtën kohë me avionin e pasagjerëve të rrëzuar, menjëherë u kthye në Baku,” raportoi media, duke shkaktuar shumë spekulime se Aliyev ishte objekti i synuar.

Disintegrimi i fuqisë së butë të Rusisë

Në shkurt, autoritetet azerbajxhanase kanë kërcënuar të çojnë Rusinë në gjykatën ndërkombëtare dhe gjithashtu mbyllën “Shtëpinë e Rusisë,” një degë lokale e Rossotrudnichestvo, një agjenci kulturore e financuar nga shteti rus, një organ kyç në promovimin e fuqisë së butë të vendit. The arsyeja zyrtare ishte statusi i saj si një entitet i pa regjistruar.

Media pro-qeveritare kishte një qëndrim tjetër, pasi ajo parashikoi se mund të kishte qenë i përfshirë në spiunazh, duke u bazuar në burime të paemëruara. Që Shtëpia e Rusisë mund të kishte vepruar si një shërbim mbledhjeje inteligjence nuk ishte befasuese, të paktën jo për gazetarin veteran azerbajxhanas Rauf Mirkadirov, i cili tha për OC Media në një intervistë se pranimi i agjentëve rusë të ndikimit në Azerbajxhan ishte njohur disa vite më parë.

Ministria e Punëve të Jashtme e Rusisë hoqi dorë nga akuzat për spiunazh në një takim me ambasadorin azerbajxhanas në Rusi Rahman Mustafayev, i cili u mbajt pak pas mbylljes së Shtëpisë së Rusisë u mbyll. Gjatë takimit, nënsekretari i Ministrisë së Punëve të Jashtme të Federatës Ruse Galuzin gjithashtu ngriti shqetësime mbi publikimet anti-ruse nga media azerbajxhanase. 

Ministria e Punëve të Jashtme të Azerbajxhanit u përgjigj duke thirrur ambasadorin rus Mikhail Yevdokimov në ministri, ku i pari shprehu shqetësim mbi mbulimin e pjesshëm të mediave ruse për aksidentin e dhjetorit dhe shkallën e dezinformimit në raportim. 

Ka pasur raportime se Azerbajxhani do të mbyllte shkollat që ofrojnë arsimin në gjuhën ruse; megjithatë, nuk u ndërmorën hapa të tjerë për zbatimin e vendimit.

Tensionet vazhduan ndërsa anëtarët e parlamentit nga të dy vendet lëshuan deklarata që ndezën flakët, duke përfshirë deputetin rus Nikolai Valuev, i cili kritikoi zgjedhjen për të mbyllur Shtëpinë e Rusisë. Azerbajxhani u kthye në Valuev për komentet e tij dhe vazhdoi ta ndalonte atë të hynte në vend. “Baku e konsideron të papranueshme deklaratat anti-Azerbajxhanase nga deputeti i Dhomës së Përfaqësuesve të Shteteve të Bashkuara të Rusisë Nikolai Valuev dhe e ka shpallur atë persona non grata,” tha zëdhënësi i Ministrisë së Punëve të Jashtme të Azerbajxhanit Ayhan Hajizade në një deklaratë, sipas raporteve të mediave.

Në javët në vijim, autoritetet azerbajxhanase gjithashtu urdhëruan mbylljen e degës së Azerbaixhanit të Russia Today, një media lajmesh të financuar nga shteti rus dhe një filial i agjencisë së lajmeve Sputnik. Edhe pse mbyllja e medias ruse ishte pjesë e një goditje më të gjerë ndaj medias në Azerbaixhan, ajo u perceptua gjithashtu si hakmarrje pas rrëzimit të dhjetorit. 

Në fillim të majit, Komisioni për Luftën kundër ndërhyrjeve të huaja dhe kërcënimeve hibride në Parlamentin azerbajxhanas akuzoi grupin kibernetik rus APT29 për një valë sulmesh kibernetike që synonin mediat azerbajxhanase. Kreu i Komisionit, Ramid Namazov, ishte i sigurt se shkaku ishte mbyllja e Shtëpisë së Rusisë dhe Russia Today në Azerbaixhan. 

Më 4 maj, autoritetet ruse deportuan Deputetin e Parlamentit të Azerbaixhanit, Azər Badamov, në Azerbaixhan. Badamov ishte parashikuar të merrte pjesë në një seri aktivitetesh të dedikuara për vitin e lindjes së ish-Presidentit të Azerbaixhanit, Heydar Aliyev, në qytetin rus të Astrakhanit. Aykhan Hajizada, Zëdhënësi i Ministrisë së Punëve të Jashtme të Azerbaixhanit, tha: 

Megjithëse delegacioni fluturoi nga Baku në Moskë, pala ruse, pa asnjë paralajmërim ose njoftim paraprak, ndaloi Anëtarin e Parlamentit Azer Badamov në aeroportin e Moskës dhe e informoi atë se i ishte ndaluar hyrja në vend. Ministria e Jashtme Ruse nuk shpjegoi arsyet pas këtij vendimi. Ne e konsiderojmë këtë vendim të palës ruse si një hap jo miqësor dhe presim një shpjegim të argumentuar nga Rusia në lidhje me këtë çështje.

Presidenti i Azerbaixhanit Ilham Aliyev po ashtu tërhiqet nga pjesëmarrja në festimet e 9 majit në Moskë Festimet e Ditës së Fitores, një festë e rëndësishme në shumë vende ish-Bashkësisë Sovjetike.

Më 12 maj, Ministria e Transportit të Kazakistanit përsëriti edhe një herë se raporti përfundimtar mbi shkakun e aksidentit do të publikohet pasi të përfundojë hetimi. Nëse dy vendet vazhdojnë pasojat diplomatike mbetet për t'u parë, megjithatë mundësia është mjaft e ulët. Si vërejtur nga Rauf Mirkadirov në një intervistë për Meydan TV, “Këto marrëdhënie janë më shumë rreth interesave subjektive të qeverisë së Azerbaixhanit. Nuk besoj se qeveria e Azerbaixhanit do të ndërpresë papritur lidhjet me Rusinë.”