Thonjtë e Muzeut: Mumie të Këqija, Vrasje Ritualike dhe Meme në Kulturën Popullore

Muzeumet nuk vetëm ruajnë objekte, por edhe kujtesën tonë kolektive. Në epokën digjitale, armiku më i madh i trashëgimisë nuk është aq kalimi i kohës sa “Photoshop me wifi”: memet, montazhet dhe gënjeshtrat që, me humor ose konfuzion, ndryshojnë perceptimin tonë për historinë.

Një shembull i fundit i mënyrës se si kinemaja ushqehet nga trashëgimia – dhe misteret e saj – është Gjëja e keqe (2025), e prezantuar në mars në Festivali i Málaga-s dhe e shfaqur më 30 korrik në Netflix. E frymëzuar nga një roman i Manuel Ríos San Martín, vendoset në gërmadhat e Atapuerca-s dhe në Muzeun e Evolucionit të Njeriut dhe përmban dialogje rreth gënjeshtrave të trashëgimisë.

Vrasje rituale mes mbetjeve të neandertaleve dhe një replike të varrosjes që vepron si skenë krimi janë justifikimi i përsosur për muzetë, mediat dhe rrjetet që luajnë me të lashtën për të tërhequr, në kufirin mes legjendarit dhe të vërtetës si dhe shkencës.

Momiet e mallkuara dhe momiet udhëtare

Një nga kontekstet që më shumë ka frymëzuar gënjeshtra është Egjipti faraonik. Më i njohuri, pa dyshim, është mallkimi i Tutankamonit. Pas zbulimit të varrit të tij në vitin 1922, disa vdekje mes anëtarëve të ekipit të arkeologut britanik Howard Carter ushqyen idenë e një hakmarrjeje nga botë tjetër. Në të vërtetë, shënimet e varreve egjiptiane rrallë lëshonin mallkime spektakolare: ato ishin paralajmërime simbolike kundër grabitësve. Por miti u thellua aq shumë sa, dekada më vonë, Hollywood e bëri të pavdekshëm në Indiana Jones: Në kërkim të arkës së humbur (1981), ku hapja e një varri mund të ishte vdekjeprurëse.

Një shembull viral tjetër është pasaporta e një mumie. Në rrjetet sociale, qarkullon imazhi i një pasaporte egjiptiane në emër të Ramës II, me profesionin “mbret (i vdekur)”. Në të vërtetë, është frymëzuar nga udhëtimi i mumies së tij në Paris në vitin 1976 për t’u trajtuar nga restauratorët kundër ndotjes nga myku. I është lëshuar një dokument diplomatik, jo një pasaportë, por historia solli një montazh humoristik që vazhdon të qarkullojë edhe sot. Memeja funksionon sepse lidhet me imagjinatën popullore të mumieve udhëtare, të ushqyer nga filma si La Momia (1999).

Statua me jetë të vetë

Busti i Nefertitit gjithashtu ka qenë objekt i polemikave. Në vitin 2009, historiani Henri Stierlin suggestoi se mund të ishte një falsifikim modern. Edhe pse analizat shkencore hodhën poshtë këtë hipotezë, bujë mediatike kujtoi thriller-e si Porta e nëntë (1999), ku e vërteta dhe e rreme përzihen me pasoja shqetësuese.

Misteri gjithashtu arriti në Muzeun e Manchesterit, ku një statujë egjiptiane prej 25 cm u filmua nga kamerat e sigurisë duke u kthyer vetë në vitrinën e saj. Rrjetet u mbushën me teori paranormale. Por shpjegimi ishte më i thjeshtë: vibrime të tokës së bashku me një bazë pak të konveksuar. Edhe kështu, rasti ngjalli pa u shmangur skena nga Natën në muze (2006), ku pjesët marrin jetë kur mbyllet muzeu.

Pica dhe stigmat

Por Egjipti nuk është skenari i vetëm i gënjeshtrave trashëgimore. Gjatë një restaurimi në rrënojat e Pompeit, një fresk i dëmtuar me njolla të kuqe u interpretua në rrjete si “pica e parë në histori”. Në fakt, ishte një motiv gjeometrik. Megjithatë, memet tashmë kishin bërë punën e tyre, duke dëshmuar sa e lehtë është të keqinterpretohet e kaluara, nëse nuk e kontekstualizon.

Fusha fetare gjithashtu është plot me mrekulli të dyshimta: skulptura që qan gjak, djersiten vaj ose pëshpëriten. Edhe pse zakonisht janë të shpjegueshme nga shkenca ose mashtrimi, ato vazhdojnë të ushqejnë kinemanë, me veprat si Stigmata (1999) ose Rituali (2011), ku ajo që nuk shpjegohet bëhet çelësi narrativ.

Qëllimi i mbretit Artur

Nga ana tjetër, çdo herë tjetër shfaqet një mit tjetër i përsëritur: gjetja e Gures së Shenjtë nga amatorë me detektorë metali. Edhe pse pothuajse gjithmonë bëhet fjalë për mbetje pa vlerë, fuqia simbolike e Gures është aq e fortë sa çdo kupë e oksiduar mund të bëhet lajm. Legjenda e tij ka frymëzuar që nga Gurri i Argjendtë (1954), me një të ri Paul Newman, deri te filma shumë të suksesshëm si Indiana Jones dhe Kryqëzata e fundit (1989) ose Kodi i Da Vinci (2006). Në vitin 2024, filmi britanik Guri i Shenjtë rifilloi mitin në një kuptim bashkëkohor.

Siç shohim, mjediset arkeologjike dhe pjesët muzeale janë të ndjeshme ndaj rreziqeve të interpretimeve të gabuara ose senzacionalizmit. Prandaj, në epokën e dezinformimit, funksioni shoqëror i muzeve si mbrojtës të kujtesës kolektive është më i rëndësishëm dhe më i rëndësishëm se kurrë.