Pse kohë e lirë është e rëndësishme për një jetë të mirë, sipas Aristotelit

Në librin e tij të fuqishëm “Shoqëria e djegies së brendshme,” filozofi koreano-jugor Byung-Chul Han argumenton se në shoqërinë moderne, individët kanë një imperativ për të arritur. Han e quan këtë një “shoqëri arritjesh” ku duhet të bëhemi “sipërmarrës” – duke markuar dhe shitur veten; nuk ka kohë pushimi nga ora.

Në një shoqëri të tillë, edhe kohë e lirë rrezikon të bëhet një lloj tjetër pune. Në vend që të sigurojë pushim dhe kuptim, kohë e lirë shpesh është konkurruese, performative dhe e lodhshme.

Njerëzit që ndjejnë presion për të vetë-promovuar, për shembull, mund të kalojnë kohën e tyre të lirë duke postuar foto të një gare atletike ose një pushimi të hollësishëm në rrjete sociale për t’u parë nga familja, miqtë dhe punëdhënës potencialë, duke shtuar lodhjen dhe djegien e brendshme.

Si një filozof dhe këshilltar filozofik, unë studioj lidhjet midis formave të papërshtatshme të kohës së lirë dhe djersës. Kam zbuluar se filozofia mund të na ndihmojë të navigojmë disa prej kurtheve të kohës së lirë në një shoqëri arritjesh. Filozofi i njohur grek Aristoteli, i cili jetoi nga viti 384 deri në 322 p.e.s., në veçanti, mund të ofrojë njohuri të rëndësishme.

Aristoteli mbi zhvillimin e vetvetes

Aristoteli fillon veprën e tij të famshme “Etika Nikomake” duke theksuar se të gjithë ne jemi duke kërkuar lumturinë. Por, thotë ai, shpesh jemi të hutuar se si të arrijmë aty.

Aristoteli besonte se kënaqësia, pasuria, nderi dhe fuqia nuk do të na bëjnë të lumtur në fund të fundit. Lumturia e vërtetë, tha ai, kërkonte vetë-zhvillim etik: “Mirëqenia njerëzore rezulton të jetë aktiviteti i shpirtit në përputhje me virtytin.”

Në fjalë të tjera, nëse duam të jemi të lumtur, Aristoteli argumentonte, duhet të bëjmë zgjedhje të menduara për zhvillimin e zakoneve që, me kalimin e kohës, bëhen tipare karakteri si guximi, maturia, bujaria dhe sinqeriteti.

Aristoteli është duke lidhur qartë jetën e mirë me bëhesh një lloj i caktuar personi. Nuk ka rrugë të shkurtër për zhvillimin etik të vetvetes. Kërkon kohë – kohë jashtë orës, kohë jo të angazhuar në ndonjë lloj vetë-promovimi ndërmarrës.

Aristoteli gjithashtu na tregon për fuqinë e zgjedhjeve tona. Zakonet, ai argumenton, nuk janë vetëm për veprim, por edhe për motive dhe karakter. Veprimet tona, thotë ai, ndryshojnë në të vërtetë dëshirat tona. Aristoteli thotë: “Me tërheqjen nga kënaqësitë bëhemi të matur, dhe është kur kemi arritur atë që jemi më të aftë të shmangim ato.”

Me fjalë të tjera, zakonet e mira janë rezultat i lëvizjes në mënyrë të vazhdueshme në drejtimin e duhur përmes praktikës.

Për Aristotelin, zakonet e mira çojnë në zhvillimin etik të vetvetes. E kundërta është gjithashtu e vërtetë. Për këtë qëllim, për Aristotelin, të kesh miq të mirë dhe mentorë që udhëheqin dhe mbështesin zhvillimin moral janë thelbësorë.

Si na ndihmon Aristoteli të kuptojmë kohën e lirë

Në një shoqëri arritjesh, shpesh jemi të kushtëzuar të përgjigjemi ndaj presioneve të jashtme për të promovuar veten. Ne mund të kërkojmë lumturi në kënaqësi, pasuri, nder dhe pushtet. Kjo mund të na devijojë nga zhvillimi etik i nevojshëm për lumturinë e vërtetë.

Kohë e lirë e vërtetë – koha që nuk është e lidhur me imperativin për të arritur – është koha që mund të reflektojmë mbi prioritetet tona të vërteta, të kultivojmë miqësi, të mendojmë për veten tonë, dhe të kthehemi mbrapa dhe të vendosim se çfarë lloj jete duam të jetojmë.

Fjala greke “eudaimonia,” shpesh përkthehet thjesht si lumturi, është termi që Aristoteli përdor për të përshkruar zhvillimin dhe lulëzimin njerëzor. Sipas filozofes Jane Hurly, Aristoteli e sheh “kohën e lirë si thelbësore për lulëzimin njerëzor.” Në të vërtetë, “për Platoni dhe Aristotelin, koha e lirë … është një parakusht për arritjen e formës më të lartë të lulëzimit njerëzor, eudaimonia,” siç argumenton filozofi Thanassis Samaras.

Ndërsa mund të kemi burime të kufizuara për të gëzuar kënaqësi, pasuri, nder dhe pushtet, Aristoteli na thotë se ne kemi kontroll mbi variablen më të rëndësishme në jetën e mirë: çfarë lloj personi do të bëhemi. Pushimi është thelbësor sepse është koha në të cilën vendosim se çfarë zakonesh do të zhvillojmë dhe çfarë lloj personi do të bëhemi. A do të dorëzohemi para shoqërisë së arritjeve? Apo do ta shfrytëzojmë kohën tonë të lirë për t’u zhvilluar si individë?

Kur pushimi është i përqendruar te vetë-promovimi sipërmarrës, është e vështirë që të ndodhë zhvillimi moral. Koha e lirë që nuk i nënshtrohet urdhrit për të arritur është e nevojshme për zhvillimin e një marrëdhënie të qëndrueshme me veten – atë që unë e quaj marrëdhënie e solidaritetit me veten – një lloj vetëdije reflektuese e nevojshme për të synuar drejt objektivit të duhur dhe për të bërë zgjedhje morale. Pa një marrëdhënie të tillë, jeta e mirë do të mbetet e pa arritshme.

Pushimi i riimagjinuar

Në vend që të adoptojmë formulimin e shoqërisë së arritjeve për jetën e mirë, mund të jemi në gjendje të formulojmë vizionin tonë të vetin. Pa një vizion të vetin, rrezikojmë të bllokojmë në zakone të këqija, duke na larguar nga zhvillimi moral përmes të cilit bëhet e mundur jeta e mirë.

Aristoteli e bën të qartë se ne kemi fuqinë të ndryshojmë jo vetëm sjelljet tona por edhe dëshirat dhe karakterin. Ky zhvillim vetjak, siç shkruan Aristoteli, është një pjesë e nevojshme e jetës së mirë – një jetë e eudaimonisë.

Zgjedhjet që bëjmë në kohën tonë të lirë mund të na afrojnë më shumë drejt eudaimonisë. Ose mund të na çojnë drejt djersës së tepërt.