Zërat e të mbijetuarve 80 vjet pas Hiroshimës dhe Nagasakit: një paralajmërim dhe thirrje për veprim

Gjashtëdhjetë vjet më parë, në gusht të vitit 1945, qytetet Hiroshima dhe Nagasaki u shkrumbuan nga përdorimi i parë dhe i vetëm i armëve bërthamore në luftë. Deri në fund të atij viti, rreth 140,000 njerëz kishin vdekur në Hiroshima dhe 74,000 në Nagasaki.

Ata që mbijetuan – të njohur si Hibakusha – kanë bartur vuajtjet e tyre si dëshmi e gjallë për pasojat katastrofike humanitare të luftës bërthamore, me një dëshirë kryesore: që askush tjetër të mos të vuajë si ata.

Tani, në vitin 2025, ndërsa bota shënon 80 vjet kujtimi që nga ato shpërthime, zërat e Hibakushave ofrojnë jo vetëm kujtim, por edhe qartësi morale në një epokë të rritjes së rrezikut.

Si dikush që fokusohet në shuarjen e armëve bërthamore dhe që ka dëgjuar dëshmitë e Hibakusha-s në gjuhën time amtare japoneze, kam promovuar me entuziazëm edukimin për shuarjen e armëve të bazuar në zërat dhe përvojën e tyre. Unë besoj se mesazhi i tyre është më i rëndësishëm se kurrë në një kohë kur rreziku bërthamor po rritet. Kërcënimet bërthamore janë rikthyer në diskursin global, duke shkelur tabutë e gjatë qëndruese kundër madje edhe foljes për përdorimin e tyre. Nga Rusia dhe Evropa deri te Lindja e Mesme dhe Lindja e Azisë, mundësia e përshkallëzimit bërthamor nuk është më e papërfytyrueshme.

Rritja e varësisë së Japonisë nga mbrojtja

Ironikisht, kërcënimet në rritje me armë bërthamore po kontribuojnë në më shumë varësi nga parandalimi bërthamor, strategjia e shmangies së sulmit duke kërcënuar hakmarrjen bërthamore, në vend që të ketë përpjekje të reja drejt çarmatosjes bërthamore, e cila synon të eliminojë plotësisht armët bërthamore.

Kurrkund nuk është kjo kontradikë më e dukshme sesa në Japoninë e sotme. Ndërsa Hibakusha kanë që prej kohësh qëndruar si avokatë global për shfuqizimin e armëve bërthamore, qasja e Japonisë ndaj sigurisë kombëtare ka vendosur një theks në rritje mbi rolin e frikësimit bërthamor.

Në përballje me kërcënimet rajonale, qeveria japoneze ka forcuar varësinë e saj nga mbrojtja bërthamore e SHBA-së – edhe pse të mbijetuarit e Hiroshimës dhe Nagasakit paralajmërojnë jo vetëm për rreziqet e mbështetjes në armët bërthamore për siguri, por edhe për dështimin moral të thellë që kjo mbështetje përfaqëson.

Dëgjoni zërat e Hibakusha

Për tetë dekada, Hibakusha kanë ndarë historitë e tyre për të parandaluar tragjedi të ardhshme – jo për të fajësuar, por për të zgjuar ndërgjegjen dhe për të nxitur veprime.

Masako Wada, nënsekretare e përgjithshme e Nihon Hidankyo, një organizatë kombëtare e mbijetuesve të bombës atomike që punon për shfuqizimin e armëve bërthamore, ishte pak më shumë se 2 vjeç kur u hodh bomba atomike në Nagasaki. Shtëpia e saj, 1.8 milje larg qendrës së shpërthimit, ishte mbrojtur nga malet përreth, duke e shpëtuar nga djegiet ose lëndimet. Edhe pse ishte shumë e re për t’u kujtuar vetë sulmin, ajo u rrit duke dëgjuar për të nga nëna dhe gjyshi i saj, të cilët panë dëmtimin me sytë e tyre direkt.

Në korrik 2025, në një konferencë për uljen e rrezikut bërthamor në Çikago, Wada u tha pjesëmarrësve:

“Rreziku i përdorimit të armëve bërthamore nuk ka qenë kurrë më i lartë

se është tani. … Mbrojtja bërthamore, e cila kërcënon vendet e tjera duke poseduar armë bërthamore, nuk mund të shpëtojë njerëzimin.”

Në një shkrim që ajo shkroi për Arms Control Today atë muaj, ajo gjithashtu u lut më tej:

“Hibakusha janë ata që njohin pasojat humanitare të përdorimit të armëve bërthamore. Ne do të vazhdojmë të përcjellim atë realitet. Ju lutemi dëgjoni ne, ju lutemi empato me ne. Zbuloni çfarë mund të bëni dhe merrni masa së bashku me ne. Armët bërthamore nuk mund të bashkëjetojnë me njerëzit. Ato u krijuan nga njerëzit; le të marrim përgjegjësinë për t’i shuar ato me urtësinë e ndërgjegjes publike.”

Ky lutje – e rrënjosur në përvojën e jetuar dhe përgjegjësinë morale – u njoh globalisht kur Çmimi Nobel për Paqe i vitit 2024 iu dha Nihon Hidankyo. Çmimi nderoi jo vetëm vuajtjet e mbijetuesve, por edhe angazhimin e tyre dhjetëvjeçar për parandalimin e përdorimit të ardhshëm të armëve bërthamore përmes edukimit, aktivizmit dhe dëshmisë.

Një numër në rënie

Por koha po mbaron. Shumica e Hibakusha ishin fëmijë ose të rinj në vitin 1945. Sot, mosha mesatare e tyre është mbi 86 vjeç. Në mars 2025, numri i Hibakusha të njohur zyrtarisht ra nën 100,000, sipas Ministrisë së Shëndetësisë së Japonisë.

Siç tha Terumi Tanaka, një mbijetuar i Hiroshima dhe udhëheqës i gjatë i Nihon Hidankyo, në ceremoniën e Çmimit Nobel për Paqe:

“Dhjetë vjet nga tani, mund të jenë vetëm disa prej nesh në gjendje të japin dëshmi si mbijetues direkt. Që tani e tutje, shpresoj që brezi i ardhshëm do të gjejë mënyra për të ndërtuar mbi përpjekjet tona dhe për të zhvilluar edhe më tej lëvizjen.”

Roli i empatisë në edukimin për çarmatosjen

Empatia nuk është një luks në edukimin për çarmatosjen – është një nevojë. Pa të, armët bërthamore mbeten abstrakte. Me të, ato bëhen personale, reale dhe moraleisht të papranueshme.

Prandaj, edukimi për çarmatosjen fillon me histori njerëzore. Dëshmitë e Hibakushas ndriçojnë jo vetëm shkatërrimin fizik të shkaktuar nga armët bërthamore, por edhe traumat afatgjatë, diskriminimin dhe dhimbjen ndërgeneracionale që pasojnë. Ato na kujtojnë se politika bërthamore nuk është vetëm një çështje strategjie – është një çështje e mbijetesës njerëzore. Armët bërthamore janë armët e vetme që janë krijuar me fuqinë për të shfarosur gjithë njerëzimin – dhe kjo e bën çarmatosjen jo vetëm një çështje politike, por një detyrim moral.

Megjithatë, mundësitë për të rinjtë për të mësuar rreth rreziqeve bërthamore, ose për të dëgjuar drejtpërdrejt nga Hibakushat, janë jashtëzakonisht të kufizuara. Në shumicën e vendeve, këto çështje janë mungojnë nga shkollat dhe klasat universitare. Kjo mungesë edukimi ushqen injorancën dhe, rrjedhimisht, vetëkënaqësinë – duke lejuar logjikën e gabuar të frikësimit të mbetet e papërballur.

Edukimi për çarmatosjen që vendos empatinë dhe etikën në qendër, së bashku me zërat e mbijetuarve, mund të fuqizojë brezin e ardhshëm jo vetëm me njohuri, por edhe me forcë morale për të zgjedhur rrugën e tyre.

Nga kujtimi te përgjegjësia

Kujtimi i 80 vjetorit të bombardimeve atomike të Hiroshimës dhe Nagasakit nuk është vetëm për histori. Është për të ardhmen. Është për atë që njerëzit zgjedhin të kujtojnë – dhe atë që zgjedhin të bëjnë me atë kujtim.

Hibakushat kurrë nuk kanë kërkuar hakmarrje. Mesazhi i tyre është i qartë: Kjo mund të ndodhë përsëri. Por nuk duhet të ndodhë.

Udhëtimi i Hibakushës tregon se qeniet njerëzore nuk janë të destinuara të mbeten të ndara, as nuk janë të përsëritura në cikle shkatërrimi. Përballë humbjes së papërshkrueshme, shumë Hibakusha zgjodhën të mos merren me zemërim ose të kërkojnë hakmarrje, por të flasin për mirë të gjithë njerëzimit. Aktivizmi i tyre është shënuar jo nga hidhërimi, por nga një përkushtim i palëkundur për paqe, empati dhe parandalimin e vuajtjeve të ardhshme. Në vend që t’i drejtojnë dhimbjen e tyre drejt fajësimit, ata e kanë kthyer atë në një thirrje të fuqishme për ndërgjegjen dhe solidaritetin global. Kujdesi i tyre nuk ka qenë kurrë vetëm për Japoninë – por për të ardhmen e gjithë racës njerëzore.

Aq kjo qartësi morale, e bazuar në përvojën e jetuar, mbetet thellësisht frymëzuese. Në një botë që po mbushet gjithnjë e më shumë me konflikt dhe frikë, besoj se ka shumë për të mësuar nga Hibakusha. Dëshmia e tyre nuk është vetëm një paralajmërim – është një udhëzues.

Unë përpiqem të dëgjoj, dhe i inkurajoj të tjerët, gjithashtu, të dëgjojnë me vëmendje atë që ata kanë për të thënë. Kërkoj shoqërinë e njerëzve që gjithashtu refuzojnë complacency, sfidojnë legjitimitetin e mbrojtjes bërthamore, dhe punojnë për një të ardhme ku dinjiteti njerëzor, jo shkatërrimi i ndërsjellë, përcakton sigurinë njerëzore.