A është standardi më i lartë për pretendimet shkencore të jetës jashtëtokësore?

Kërkimi për jetë jashtëtokësore ka shkuar gjatë kohëve të fundit mbrapa dhe përpara midis kuriozitetit shkencor, magjepsjes publike dhe skepticizmit të hapur. Kohët e fundit, shkencëtarët pretenduan “provat më të forta” të jetës në një ekzoplanet të largët – një botë jashtë sistemit tonë diellor.

Titujt madhështorë shpesh premtojnë prova që nuk jemi vetëm, por shkencëtarët mbeten të kujdesshëm. A është kjo kujdesje unike për fushën e astrobiologjisë? Në të vërtetë, shpërthimet kryesore shkencore rrallë pranojnë shpejt.

Ligjet e lëvizjes dhe gravitetit të Newton-it, teoria e Wegener-it për tektonikën e pllakave, dhe ndryshimi klimatologjik i bërë nga njeriu të gjitha u përballën me vëzhgje të zgjatura para se të arrinin konsensusin.

Por a do të thotë natyra e kërkimit për jetë jashtëtokësore që pretendimet e jashtëzakonshme kërkojnë edhe prova më të jashtëzakonshme? Ne kemi parë prova të papërshkrueshme në këtë kërkim më parë, nga pretendimet për biosignature (shenja të mundshme të jetës) në atmosferën e Venusi deri te roverët e Nasa gjetjet e “shesheve të leopardit” – një shenjë potenciale e aktivitetit mikrobik të së kaluarës – në një shkëmb marsian.

Të dy historitë shkaktuan një zhurmë publike rreth idesë se mund të jemi një hap më afër gjetjes së jetës jashtëtokësore. Por në inspektim të mëtejshëm, proceset abiotike (jo-biologjike) ose gjetjet e rreme u bënë shpjegime më të mundshme.

Në rastin e ekzoplanetit, K2-18 b, shkencëtarët që punonin me të dhëna nga Teleskopi Hapësinor James Webb (JWST) njoftuan zbulimin e gazrave në atmosferën e planetit – metanit, dioksidit të karbonit, dhe më rëndësishmja, dy përbërësve të quajtur dimetil sulphide (DMS) dhe dimetil disulphide (DMDS). Sa i përket nesh, në Tokë, DMS/DMDS prodhohen ekskluzivisht nga organizmat e gjallë.

Prania e tyre, nëse konfirmohet saktësisht në sasi të mëdha, do të sugjeronte jetë mikrobiale. Studiuesit madje sugjerojnë se ka një probabilitet prej 99.4% që zbulimi i këtyre përbërjeve nuk ishte një rastësi – një shifër që, me vëzhgime të përsëritura, mund të arrijë standardin e artë për siguri statistikore në shkenca. Kjo është një shifër e njohur si pesë sigma, e cila përkon me rreth një në një milion shanse që gjetjet janë një rastësi.

Pra pse komuniteti shkencor nuk e ka shpallur këtë zbulim të jetës jashtëtokësore? Përgjigjja qëndron në ndryshimin midis zbulimit dhe përshkrimit, dhe në natyrën e vetë provës.

JWST nuk “shikon” drejtpërdrejt molekulat. Përkundrazi, ai mat mënyrën se si drita kalon ose kthehet nga atmosfera e një planeti. Molekulat e ndryshme absorbojnë dritën në mënyra të ndryshme, dhe duke analizuar këto modele absorbcioni – të quajtura spektra – shkencëtarët nxjerrin përfundime se cilat kimikate janë të mundshme për t’u qenë prezente. Kjo është një metodë impresionuese dhe e sofistikuar – por gjithashtu e papërsosur.

Ajo mbështetet në modele komplekse që supozojnë se ne kuptojmë reagimet biologjike dhe kushtet atmosferike të një planeti 120 vjet dritë larg. Spektrat që sugjerojnë ekzistencën e DMS/DMDS mund të zbulohen sepse nuk mund ta shpjegoni spektrin pa molekulën që keni parashikuar, por gjithashtu mund të rezultojnë nga një molekulë e panjohur ose e keqkuptuar në vend të saj.

Krahasimi i klimës

Duke pasur parasysh sa i rëndësishëm do të ishte zbulimi përfundimtar i jetës jashtëtokësore, këto supozime nënkuptojnë që shumë shkencëtarë gabojnë në anën e kujdesit. Por a është kjo e njëjtë për lloje të tjera shkencash? Le të krahasojmë me një tjetër arritje shkencore: zbulimin dhe përshkrimin e ndryshimit klimatik të shkaktuar nga njeriu.

Lidhja midis temperaturës dhe rritjeve të CO₂ u vëzhgua për herë të parë nga shkencëtari suedez Svante Arrhenius në vitin 1927. Ajo u mor seriozisht vetëm pasi filluam të matnim rregullisht rritjet e temperaturës. Por atmosfera jonë ka shumë procese që shtyjnë CO₂-in brenda dhe jashtë, shumë prej të cilave janë natyrore.

Pra, marrëdhënia midis CO₂ atmosferik dhe temperaturës mund të jetë konfirmuar, por akoma duhet të ndiqej atribuimi.

Karboni ka tre shije të quajtura, të njohura si izotopë. Një nga këto izotope, karboni-14, është radioaktiv dhe decotohet ngadalë. Kur shkencëtarët vëzhguan një rritje të dioksidit të karbonit atmosferik por një volum të ulët të karbonit-14, ata mund të nxjerrin përfundimin se karboni ishte shumë i vjetër – shumë i vjetër për të pasur karbon-14. Brenget e vjetra – qymyri, nafta dhe gazi natyror – përbëhen nga karboni i lashtë dhe kështu janë pa karbon-14.

Pra, atribuimi i ndryshimit klimatiko-antropogjenik u provo jashtë dyshimit të arsyeshëm, me pranimin prej 97% ndër shkencëtarët. Në kërkimin për jetë jashtëtokësore, ashtu si në ndryshimin klimatiko, ekziston një fazë zbulimi dhe atribuimi, e cila kërkon testimin e fortë të hipotezave dhe gjithashtu një shqyrtim rigoroz.

Në rastin e ndryshimeve klimatike, kishim vëzhgime në vend nga shumë burime. Kjo do të thotë rrethësisht se mund të vëzhgonim këto burime afër. Kërkimi për jetë jashtëtokësore mbështetet në vëzhgime të përsëritura nga të njëjtat sensorë që janë larg. Në situata të tilla, gabimet sistematike janë më të kushtueshme.

Për më tepër, si kimia e ndryshimeve klimatike atmosferike ashtu edhe emetimet e karburanteve fosile u verifikuan me teste atmosferike nën kushte laboratorike që nga viti 1927. Shumë nga të dhënat që shihen si prova për jetë jashtëtokësore vijnë nga vite dritë larg, përmes një instrumenti, dhe pa asnjë mostër në vend.

Kërkimi për jetë jashtëtokësore nuk mbahet në një standard më të lartë të rigorozyes shkencore, por është i kufizuar nga paaftësia për të zbuluar dhe për të përcaktuar në mënyrë të pavarur shumë linja të provës.

Për momentin, pretendimet për K2-18 b mbeten tërheqëse por jo konkluzive.

Kjo nuk do të thotë se nuk bëjmë përparim. Çdo vëzhgim i ri shton në një trup në rritje të njohurive për universin dhe vendin tonë në të. Kërkimi vazhdon – jo sepse jemi shumë të kujdesshëm, por sepse jemi të drejtë kështu.