A kemi tejkaluar vërtet pragun e 1,5°C të ngrohjes së përcaktuar nga Marrëveshja e Parizit?

Raporti për gjendjen e motit të vitit 2024 të Organizatës Meteorologjike Botërore (OMM) konfirmoi se temperatura mesatare vjetore globale në vitin 2024 ishte 1,55 °C më e lartë se mesatarja e periudhës 1850-1900, e cila përdoret si referencë për matjen e ngrohjes së planetit.

Temperatura mesatare globale kaloi 1,5 °C përkohësisht gjatë një muaji ose më shumë në vitet 2016, 2017, 2019, 2020 dhe 2023. Megjithatë, viti i kaluar ishte më i nxehti në 175 vitet që kemi regjistruar. A do të thotë kjo gjithashtu se tashmë kemi kaluar 1,5 °C që përcaktohet si prag nga Marrëveshja e Parisit?

Ambiguitetet e Marrëveshjes së Parisit

Marrëveshja e Parisit, e miratuar në konferencën e OKB-së mbi ndryshimet klimatike të vitit 2015 (COP21), më shumë se dhjetë vjet më parë, përcakton se duhet “të mbahet nën kontroll rritja e temperaturës mesatare globale shumë nën 2 °C në krahasim me nivelet para-industriale, dhe të vazhdojnë përpjekjet për të kufizuar atë rritje në 1,5 °C, duke njohur se kjo do të ulte ndjeshëm rreziqet dhe efektet e ndryshimeve klimatike”.

Bëhet fjalë për një marrëveshje politike-diplomatike ndërmjet vendeve që kanë ratifikuar Konventën e Këshillit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara mbi Ndryshimet Klimatike (CMNUCC).

Megjithatë, mënyra e saj e shkrimit përmban ambiguitete dhe krijon dy pyetje thelbësore:

• Çfarë do të thotë “në krahasim me nivelet para-industriale”? Kjo periudhë përcakton temperaturën bazë të referencës për të kufizuar rritjet e saj, ndryshimet e saj, pa ambiguitet.

• Kur konsiderohet se temperatura ka kaluar 1,5 °C rritje? Domethënë, për sa kohë duhet të tejkalohet ky prag?

Çfarë konsiderohet “periudhë paraindustriale”?

Niveli paraindustriale i referohet temperaturës mesatare globale para Revolucionit Industrial, e cila përdoret si referencë për efektet e ngrohjes globale. CMNUCC i kërkoi Grupit Ndërqeveritar të Ekspertëve mbi Ndryshimet Klimatike (IPCC) të përcaktonte se çfarë do të konsiderohej si nivele paraindustriale: përgjigjja ishte Raporti Special mbi Ngrohjen Globale prej 1,5 °C.

Periudha e zgjedhur ishte nga viti 1850 deri në 1900, pesëdhjetë vjet. Zgjedhja e saj vjen sepse përfaqëson kohën gjatë së cilës disponohen vëzhgime me cilësi të mjaftueshme të temperaturave të sipërfaqes së tokës dhe oqeanit, gjë që lejon një krahasim të saktë. Për më tepër, temperatura globale e ajrit ishte relativisht e qëndrueshme, me një mesatare afërsisht 13.84 °C.

Me një ndikim njerëzor në klimë ende relativisht të vogël para përdorimit progresiv dhe intensiv të karburanteve fosile, u konsiderua si një referencë e mirë për të vlerësuar efektin e aktiviteteve njerëzore.

Kjo periudhë zgjat 20 vjet më shumë se periudha klasike prej 30 vjetësh e përcaktuar nga Organizata Meteorologjike Botërore (OMB), e cila rezulton nga të dhënat mesatare dhe të quajtura normale klimatologjike standarde të OMB-së, të cilat ishin përcaktuar tashmë në vitin 1872.

Një rritje e qëndrueshme e temperaturës gjatë 20 vjetësh

E vërteta është se ende nuk mund të pohojmë se kemi kaluar pragun e 1,5 °C sipas asaj që përcakton Marrëveshja e Parisit.

Temperaturat globale nuk rriten gradualisht. Duhet të konsiderojmë ndryshimin midis variabilitetit natyror të klimës – për shkak të fenomeneve El Niño dhe aktivitetit vullkanik – dhe variabilitetit që përcakton tendencën e saj në kohë – procesin aktual të ngrohjes –. Sistemi klimatik luhatet në shkallë të ndryshme kohore me frekuenca të shkurtër dhe të gjata kohore.

Prandaj, shifra prej 1,5 °C i referohet një ngrohjeje planetare mesatare të qëndrueshme, jo vetëm vlerës së një viti të vetëm, që për vetë mund të ishte më e nxehtë ose më e ftohtë në mënyrë anomale se mesatarja afatgjatë. Por sa kohë duhet të mbahet kjo rritje e temperaturës për ta konsideruar atë një tendencë?

Rishikimi i dytë periodik i qëllimit global afatgjatë të Konventës sqaroi se “qëllimi vlerësohet gjatë dekadave” (COP22 në Sharm el-Sheikh, Egjipt, në vitin 2022). IPCC, në raportin mbi bazat fizike të ndryshimeve klimatike, përcakton momentin e kalimit si “pika e mesme e periudhës së parë prej 20 vjetësh ku temperatura globale e ajrit në sipërfaqe mesatare më shumë se temperatura e pragut”. Përdorimi i kësaj mesatareje ndihmon për të siguruar që tendencat e ngrohjes të shkaktohen nga ndërhyrja njerëzore dhe jo nga ndryshimet natyrore.

Kështu, do të duhet të presim 20 vjet për të konfirmuar nëse kalimi mbi pragun e 1,5 °C mbetet si një tendencë. Njerëzimi do të dijë me siguri vetëm nëse kemi arritur kufirin e Marrëveshjes së Parisit në retrospektivë. Çka përfshin rrezikun e vonesës së njohjes së saj dhe reagimin përkatës.

Lexo më shumë: Kundërshtimet që pengojnë përmbushjen e Marrëveshjes së Parisit për klimën

Kërkohet konsensus

Ngrohja po shpejtohet. Në raportin e IPCC të vitit 2021 u tregua se, në pothuajse të gjitha skenarët e emetimeve, arritja e 1,5 °C është e mundur “në fillim të dekadës së 2030”. Dhe, raporti i fundit i OMM-së Përditësimi Vjetor i Klimës Global 2025-2029 tregon se është e mundur (me një probabilitet prej 70 %) që mesatarja pesëvjeçare e 2025-2029 të kalojë 1,5 °C.

Të trajtohet çështja se kur do të hyjmë në një periudhë 20-vjeçare me një ngrohje mesatare prej 1,5 °C nuk është, pra, vetëm një ushtrim i ndjekjes së regjistrit të temperaturës globale. Ka një rëndësi thelbësore për menaxhimin e rreziqeve klimatike dhe planifikimin e adaptimit.

Vlerësimi i rritjes së temperaturës mesatare globale duke përdorur ngrohjen mesatare të dekadave të fundit do të shtyjë njohjen zyrtare të momentit kur Toka do të kalojë kufirin e 1,5 °C. Kjo me shumë gjasa do të shkaktojë shpërqendrime dhe vonesa pikërisht kur veprimi për klimën është më urgjent.

Duhet të përcaktohet dhe të arrihet një metrike e vetme dhe e dakordësuar që të përshkruajë qartë kalimin mbi pragun e 1,5 °C –ka disa alternativa tashmë– dhe të parashikohen ngjarjet që do ta paraprijnë atë. Ndikimet e lidhura do të jenë serioze. Një rritje e tillë mund të duket si një realitet i largët, por mund të arrijmë atë më shpejt nga sa mendojmë sipas vëzhgimeve tashmë të disponueshme.

Ndodhja e vitit të parë me një ngrohje prej 1,5 °C do të nënkuptonte që periudha 20-vjeçare që arrin objektivin më të ulët të Marrëveshjes së Parisit tashmë ka filluar dhe që ndikimet e pritshme me këtë nivel ngrohjeje tashmë po shfaqen.