Aktivisti Digjital i Gjuhës Atayal Tapas Katu: ‘Përdorimi i gjuhëve indigjene është plotësisht normal’

Veçoritë interaktive dhe teknologjia e AI e bëjnë më të lehtë për përdoruesit të mësojnë në ritmin e tyre

Origjinalisht i botuar në Global Voices

Tapas Katu, aktivist digjital i gjuhës Atayal nga Nantou (Me mirënjohje nga Tapas Katu. Përdorur me leje.)

Rising Voices, në bashkëpunim me Revistën New Bloom të Tajvanit dhe Fronti i Rinisë Indigjene, organizoi një konferencë, “Nismat Digjitale për Gjuhët Indigjene të Tajvanit,” më 28 qershor 2025, në Tajvan, me shpresën për të bashkuar aktivistët lokalë të gjuhës indigjene digjitale për të mësuar nga njëri-tjetri dhe për t’u lidhur. Qëllimi ishte të lehtësojë shkëmbimin e përvojave të mësuara dhe ideve inovative midis këtyre aktivistëve të gjuhës, duke frymëzuar më shumë mundësi për punën e tyre gjuhësore.

Cili do prej folësve të përfshirë bisedoi me Global Voices përmes emailit, duke ofruar një pamje nga puna e tyre e rëndësishme gjuhësore dhe duke sjellë përvojat e tyre të drejtpërdrejta tek audiencat e Global Voices.

Në këtë intervistë, Tapas Katu, një folëse e gjuhës Atayal nga Nantou, ndau se si ajo mësoi gjuhën Atayal dhe shfrytëzoi fuqinë e veglave digjitale për të ndihmuar në mësimin e saj. 

The Atayal komunitete, grupi më i përhapur i vendasve në Tajvan, janë të shpërndara kryesisht në rajonet malore në pjesën veriore dhe qendrore të Tajvanit. Gjatë Tajvanit, vlerësohet se Atayal kanë një popullsi prej mbi 100,900 persona.

Rising Voices (RV): Ju lutemi na tregoni për veten tuaj dhe punën tuaj të lidhur me gjuhën

Tapas Katu (TK)：Unë jam një anëtar i popullit Tayal nga fshati Fagang në qarkun Nantou, Tajvan. Në të kaluarën kam punuar në Qendrën e Kërkimit për Testimin Psikologjik dhe Arsimor të Universitetit Kombëtar të Tajvanit si studiues për gjuhën Atayal; gjithashtu jam anëtar i Shoqatës së Kërkimit dhe Zhvillimit të Gjuhës dhe Kulturës Atayal të Tajvanit. Herë pas here, marr pjesë në aktivitete që mund të ndihmojnë për avancimin e kërkimeve mbi gjuhët indigjene — për shembull, projektin e regjistrimit të gjuhës indigjene të sponsorizuar nga Common Voice.

Tapas Katu (TK): Unë jam një person Tayal nga qarku Nantou. Kam punuar më parë në Qendrën e Kërkimit për Testimin Psikologjik dhe Arsimor të Universitetit Kombëtar të Tajvanit si studiues për gjuhën Atayal; gjithashtu jam anëtar i Shoqatës së Kërkimit dhe Zhvillimit të Gjuhës dhe Kulturës Atayal të Tajvanit. Herë pas here, marr pjesë në aktivitete që mund të ndihmojnë për avancimin e kërkimeve mbi gjuhët indigjene, si p.sh. projekti i regjistrimit të gjuhës indigjene sponsorizuar nga Common Voice.

RV: Çfarë mundësish shihni, bazuar në përvojat personale, në përdorimin e veglave digjitale për gjuhët indigjene?

TK：Për shkak të kufizimeve të aftësive personale, ajo që vë re më shumë është pjesa e gjuhës Tayal, dhe herë pas here shikoj lajme nga disa komunitete të gjuhëve indigjene në SHBA. Më poshtë janë disa përvoja dhe përmbledhje të mësimit tim të përditshëm të gjuhës së grupit:

1. Ndërveprimi me shokët e ngushtë po bëhet më i shpeshtë për shkak të përmirësimeve në teknologjinë e mediave: Disa pjesë të gjuhës Tayal, për shkak të brezit të ri që sjell pajisje të reja 3C, kanë më shumë mundësi për ndërveprim në gjuhën e grupit. Për shembull, unë dhe nëna ime, njëri prej nesh punon në Tajpej, ndërsa tjetri në Nantou, ne përditë shkëmbejmë një fjali në gjuhën Tayal në Line, dhe herë pas here i drejtohemi mësuesit Liao Yingzhu, i cili është në Japoni, ose pleqve në fshatin Hsinchu ose zonën urbane të Taichung-ut, për t'u këshilluar për disa fjali më të vështira.
2. Përmirësimi i funksionalitetit të faqes së mësimit zyrtar në internet rriti motivimin për mësim me makinë: Më parë, materialet digjitale për gjuhën e grupit ishin pak a shumë për përdorim ripërsëritës në mjedisin arsimor; nëse do të lexonit vetë materialet digjitale, ishte ende pak e vështirë. Por më pas, Gjuha e grupit E-Land (shënim: një portal për mësimin e gjuhës së grupit të ndërtuar nga Këshilli i Popujve Autoktonë) ofron funksionalitete të ndara, duke përfshirë kurse të strukturës së gjuhës së grupit në distancë dhe jo në kohë reale, të radhitura nga e vështira në të lehtë, dhe gjithashtu përdorimin e teknologjisë AI për të ndihmuar përdoruesit të gjejnë ritmin e mësimit që i përshtatet.
3. Fusha ime e studimit përfshin zhvillimin e materialeve për gjuhën e grupit──
   Një pjesë e tekstit: Sepse shpesh kam nevojë të përballoj literaturë që lidhet me shkrimin e gjuhës së grupit (për shembull: shkrimi japonez, shkrimi anglez dhe sistemet aktuale të shkrimit), për të përmirësuar saktësinë, përpiqem të përdor shënime digjitale për të bërë vlerësime të fjalëve dhe lidhje të dyfishta për çdo shkrim të gjetur;
   Për pjesën e tingullit: Unë vetë po mësoj gjuhë programuese dhe përpiqem të krijoj softuerë për korrigjimin e tingullit duke përdorur njësinë më të vogël, dhe aktualisht jam duke kërkuar një mentor dhe ekip për këtë projekt kërkimor.

TK: Për shkak të kapaciteteve të mia të kufizuara, unë zakonisht i kushtoj më shumë vëmendje gjuhës Atayal; herë pas here, lexoj lajme mbi grupet e gjuhëve autoktone në SHBA si referencë. Këtu janë disa nga përfundimet e mia nga përvoja të përditshme në mësimin e gjuhëve autoktone:

1. Ndërveprimet midis miqve dhe të afërmve bëhen më të shpeshta me avancimet në teknologjitë digjitale: Sa i përket Atayal, elektronika kryesore që të rinjtë po sjellin në komunitet ndihmon për të rritur mundësitë tona për të përdorur gjuhën për ndërveprime. Për shembull, midis nëna ime dhe meje: një punon në Taipei, ndërsa tjetra punon në Nantou. Ne flasim çdo ditë në Line në Atayal dhe ndonjëherë, mund të kontrolloj me  Tesing Silan M.P [Gurues i gjuhës Atayal] në Japoninë ose të moshuarit në Hsinchu ose Taichung për disa fraza që ende nuk i kuptoj plotësisht.
2. Veçoria ndërvepruese në faqet e internetit për mësimin e gjuhës indigjene ka ndihmuar në motivimin e mësimit njeri-maqinë. Në të kaluarën, digjitalizimi i materialeve mësimore u përdor kryesisht për ripërsëritje në klasë; do të ishte pak më e vështirë të mësoje gjuhën duke u bazuar vetëm në vetë-mësim përmes materialeve që ofronte. Tani që Klokah.tw [shënime redaktuese: një portal hyrjeje për mësimin e gjuhës indigjene nga Këshilli i Popujve Indigenë] organizon kurset e tij sipas nivelit, së bashku me zbatimin e teknologjive të AI, e bën më të lehtë për çdo përdorues të mësojë në ritmin e vet, përmes kurseve të mësimit në distancë.
   
3. Hulumtimi im, nga ana tjetër, prek zhvillimin e materialeve mësimore.
   Për lexim: Sepse shpesh hasja në materiale teksti që lidhen me romanizimin e popujve indigjenë (përmes romanizimit japonez, anglisht dhe kinezisht të shkruar në Tajvan etj.), kur rishqyrtoj këto materiale, për të përmirësuar saktësinë, përpiqem të bëj shënime digjitale dhe të përfshij lidhje shpjeguese për romanizimin që kam gjetur.
   Për shqiptimin: Po mësoj programimin e softuerit dhe kam punuar në disa projekte të vogla për softuerin e kontrollit të shqiptimit. Ende po kërkoj një këshilltar dhe një ekip që të më ndihmojnë me këtë projekt kërkimor.

Klokah.tw është një faqe interneti për mësimin e gjuhës indigjene, me një mori materialesh digjitale dhe burimesh audiovizuale për të lehtësuar mësimin (Screenshot i Klokah.tw / Përdorimi i drejtë)

RV: Cilat janë vëzhgimet tuaja në lidhje me përdorimin e gjuhëve indigjene në jetën e përditshme?

年齡在 35─55 左右的青壯一輩，很少在生活中使用完整的族語句子；有在用族語的話，幾乎也都是以單詞的使用居多。不過，族語教師及原鄉孩子在課室裡，基本上是能流暢地使用教過的族語句式來對話的；當然，不是在原鄉長大的孩子族語能力就不一定，要看他們族語實踐的環境。

Në krahasim, më parë, gjatë dasmave, varrimeve, takimeve të komunitetit ose tubimeve familjare, të moshuarit mbi 68 vjeç gjithashtu mund të përdorin rrjedhshëm gjuhën indigjene — duke përfshirë përdorimin e fjalive të plota dhe, herë-herë, këngët e lashta popullore.

Mendoj se, të rinjtë e mesëm mund të kenë humbur periudhën kritike të mësimit të gjuhës, ndoshta për shkak të politikës së gjuhës kombëtare, duke humbur aftësinë për të zhvilluar biseda të përditshme në gjuhë — dhe kjo ndikon në gjeneratën tjetër në mësimin e gjuhës. Por nëse të rinjtë mund të ruajnë një mjedis miqësor për gjuhën në shtëpi (për shembull, duke pasur të moshuar të flasin rrjedhshëm gjuhën), dhe gjenerata e tyre e ardhshme mund të përdorë gjuhën indigjene lirshëm në shkollë pa u frikësuar nga diskriminimi ose kufizimet e tjera, atëherë ka shumë shanse që këta fëmijë të zhvillojnë aftësinë për të zhvilluar biseda të përditshme në gjuhë.

TK: Në jetën e përditshme, gjenerata e mesme midis 35 dhe 55 vjeçare rrallë përdor plotësisht fjali në gjuhët indigjene. Kur përdorin gjuhët, shpesh është në formë frazash të thyer. Instruktorët e gjuhës indigjene dhe fëmijët në tribu, megjithatë, mund të bisedojnë lirshëm me fjalitë që kanë mësuar në klasë. Natyrisht, kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht të jetë e njëjtë për fëmijët që nuk rriten në komunitete indigjene. Kjo varet nga mjedisi gjuhësor rreth tyre. 

Në kundërshtim, gjatë ngjarjeve si dasma, varrime, takime komuniteti ose tubime familjare, ju mund të shihni ende të moshuar mbi 68 vjeç që përdorin gjuhët lirshëm pa asnjë problem — duke përfshirë përdorimin e fjalive të plota dhe, herë-herë, këngët folklorike të lashta.

Sa i përket mendimit tim, gjenerata e mesme ndoshta ka humbur periudhën kyçe të mësimit të gjuhës, ndoshta për shkak të politikës së gjuhës kombëtare, duke humbur aftësinë për të zhvilluar biseda të përditshme në gjuhë — dhe kjo ndikon në mësimin e gjeneratës tjetër. Por nëse ata mund të mbajnë një mjedis miqësor gjuhësor në shtëpi — si për shembull, duke pasur të moshuar të flasin rrjedhshëm gjuhën së bashku me ta — dhe gjenerata e tyre e ardhshme mund të përdorë gjuhët indigjene lirshëm në shkollë pa u frikësuar nga diskriminimi ose kufizimet e tjera, atëherë ka shumë shanse që këta fëmijë të zhvillojnë aftësinë për të zhvilluar biseda të përditshme në gjuhë.

RV: Cilat janë motivimet tuaja për të parë këto gjuhë të pranishme në hapësirat digjitale?

Mësimi i gjuhës, motivi fillestar ishte dëshira për të biseduar mirë me të moshuarit në familje. Pastaj, si mjet mësimi gjithnjë e më shumë i teknologjizuar, unë gjithashtu kalova nga shënimet me letër, kaseta, shënues zanor, në përpjekje për të mësuar teknika si krahasimi i valëve të zërit; nga ana tjetër, unë gjithashtu kam kaluar nga mësimi personal, duke shkuar në qendrat e mësimit të gjuhës për të mësuar më sistematikisht, deri te përpjekjet e mëvonshme me grupin e shokëve për të promovuar ruajtjen e gjuhës.

TK: Qëllimi im fillestar për të mësuar gjuhën ishte të mund të bisedoja lirshëm me të moshuarit në familjen time. Ndërsa mjetet e mësimit të gjuhës u bënë më shumë të bazuara në teknologji, unë u zhvendosa gradualisht nga shënimet me letër dhe laps në përdorimin e kasetave audio, regjistruesve të zërit, dhe përfundimisht mora teknologjitë e përshtatjes së zërit. Nga ana tjetër, unë u zhvendosa nga mësimi vetjak në mësimin më sistematik në qendrën e mësimit, pastaj në punë për avancimin e iniciativave për ruajtjen e gjuhës bashkë me shokët e mi.

RV: A mund të ndani disa nga sfidat që keni hasur dhe mësimet e nxjerra në punën tuaj digjitale me këto gjuhë?

Në kushtet e zhvillimit të shpejtë të teknologjisë së sotme, pajisjet ose softuerët janë më të lehtë për t'u trajtuar; kur nuk mund të trajtohet, është më e lehtë të kërkosh ndihmë nga ekspertë të shkëlqyer. Por një nga sfidat më të mëdha është se koha jonë është e kufizuar, dhe më vështirë është të organizosh një plan afatgjatë për kërkime në terren në komunitete; sfida tjetër është financimi. Qoftë duke kërkuar ndihmë nga profesionistë ose duke investuar kohë për të mësuar vetë aftësitë, duhet gjithmonë të merren parasysh kostot.

TK: Me teknologjinë që po shfaqet shpejt sot, është më e lehtë të punosh me pajisje ose softuer dhe, kur të ngecësh, është më e lehtë të gjesh ekspertë për konsultim. Por sfida më e madhe mbetet se njeriu ka vetëm aq kohë, dhe më vështirë është për mua të organizoj një orar afatgjatë për kërkime në terren në komunitete. Sfidë e dytë është financimi. Qoftë duke kërkuar ndihmë profesionale ose duke kaluar kohë duke mësuar vetë aftësitë, duhet të merren parasysh kostot.

RV: Çfarë hapa konkretë mendoni se mund të merren për të inkurajuar të rinjtë të përdorin gjuhët indigjene në hapësirën digjitale?

Mendoj se tani të gjithë brezat e moshuar, të mesëm dhe të rinj janë shumë të gatshëm të përdorin Line, Douyin ose FB transmetimet live, disa të moshuar tashmë po ndajnë rregullisht ose jo rregullisht përvojat e tyre të komunitetit, gjuhën dhe kulturën, dhe unë jam shumë mirënjohës për ta.

Unë vetë, kur kam kohë, krijoj disa video të shkurtra për ushtrime ditore dhe i ngarkoj në komunitet, duke kërkuar vlerësimin e mësuesve të gjuhës së komunitetit, shpresoj të frymëzoj të tjerët. Kur kam më shumë kohë, vendos materiale burimore të hapura për t'u shkarkuar dhe përdorur direkt nga mësuesit.

Në të njëjtën kohë, mjetet mësimore, lojërat, muzika ose videot në gjuhën e komunitetit në botën digjitale mund të rrisin mundësitë për të rinjtë të kontaktojnë me gjuhën e komunitetit, duke ndjerë natyrshëm se të flasësh / dëgjuar gjuhën e komunitetit është diçka shumë normale — kjo do të jetë një ndryshim i madh i brendshëm për komunitetet autoktone që kanë humbur zërin e tyre në të kaluarën.

TK: Unë mendoj se të gjitha gjeneratat janë mjaft të pranuara ndaj Line, Douyin, dhe transmetimeve të drejtpërdrejta në Facebook tani, qoftë nga të rinjtë, të moshuarit, ose gjeneratat e vjetra. Disa të moshuar tashmë i përdorin këto për të ndarë periodikisht ose rastësisht përvojat e tyre nga komunitetet dhe/ose njohuritë e tyre për gjuhët dhe kulturat. Jam shumë mirënjohës që po bëjnë këtë.

Sa herë kam kohë, gjithashtu bëj video të shkurtra duke mësuar shprehje indigjene, dhe i ngarkoj në komunitete online për mësuesit e gjuhëve indigjene, në shpresë të inkurajoj interesin e mëtejshëm. Kur kam edhe më shumë kohë, do të ngarkoj materiale me burim të hapur për mësuesit për t'i shkarkuar dhe përdorur.

Ndërkohë, materialet mësimore, lojërat, muzika, dhe videot që ekzistojnë në hapësirën digjitale gjithashtu mund të ndihmojnë me ekspozimin, duke ofruar të rinjve indigjenë të epokës digjitale më shumë mundësi për t'u njohur me gjuhët e tyre dhe për të përjetuar se të folurit dhe dëgjimi i gjuhëve indigjene është plotësisht i zakonshëm. Për njerëzit indigjenë që prej kohësh janë privuar nga zëri i tyre, kjo do të ishte një ndryshim i madh në mendësi.

Ne do të regjistrojmë diskutimin për këtë ngjarje! Për ata që humbën regjistrimin por ende janë të interesuar të mësojnë rreth këtij subjekti, mund të ndjekin këtu.