A janë veprimet e Izraelit në Iran të paligjshme? A mund ...

Operacion ushtarake kryesore e Izraelit kundër Iranit ka synuar programin e saj bërthamor, duke përfshirë uzinat dhe shkencëtarët e saj, si dhe udhëheqjen ushtarake të saj.

Në përgjigje, Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara është mbledhur shpejt për një seancë emergjente. Atje, ambasadori izraelit në OKB Danny Danon mbrojti veprimet e Izraelit si një “goditje parandaluese” të kryer me “precizion, qëllim dhe inteligjencë më të avancuar”. Ai tha, tha, që të:

shpërbëjë programin bërthamor të Iranit, të eliminojë arkitektët e terrorit dhe agresionit të tij dhe të neutralizojë aftësinë e regjimit për të ndjekur premtimet e tij të përsëritura publike për të shkatërruar shtetin e Izraelit.

Pra, çfarë thotë ligji ndërkombëtar për vetëmbrojtjen? Dhe a ishin veprimet e Izraelit të paligjshme sipas ligjit ndërkombëtar?

Kur lejohet vetëmbrojtja?

Neni 2.4 i kartës së OKB-së thotë:

Të gjithë anëtarët duhet të shmangin në marrëdhëniet e tyre ndërkombëtare kërcënimin ose përdorimin e forcës kundër integritetit territorial ose pavarësisë politike të ndonjë shteti, ose në ndonjë mënyrë tjetër që është në kundërshtim me Qëllimet e Kombeve të Bashkuara.

Ka vetëm dy përjashtime:

kur Këshilli i Sigurimit i OKB-së autorizon forcë, dhe
kur një shtet vepron në vetëmbrojtje.

Kjo “drejtë e lindur e vetëmbrojtjes individuale ose kolektive”, si e vendos artikulli 51 i kartës së OKB-së, vazhdon deri sa Këshilli i Sigurimit vepron për të rivendosur paqen dhe sigurinë ndërkombëtare.

Pra, çfarë do të thotë ‘vetëmbrojtje’ në fakt?

Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GND) ka interpretuar vazhdimisht vetëmbrojtjen në mënyrë të ngushtë.

Në shumë raste, është refuzuar argumentet nga shtetet si Shtetet e Bashkuara, Uganda dhe Izraeli që kanë kërkuar të promovojnë një interpretim më të gjerë të vetëmbrojtjes.

Sulmet e 11/9 shënuan një pikë kthese. Këshilli i Sigurimit i OKB-së konfirmoi në rezolutat 1368 dhe 1373 që e drejta për vetëmbrojtje zgjeron të mbrojë kundër sulmeve nga aktorë jo-shtetërorë, si grupet terroriste. SHBA, duke shfrytëzuar këtë të drejtë, filloi veprimet e saj ushtarake në Afganistan.

Kuptimi klasik i vetëmbrojtjes – që është i justifikueshëm kur një shtet përgjigjet reaktivisht ndaj një sulmi të vërtetë të armatosur – u konsiderua shumë i kufizuar në epokën e raketave, sulmeve kibernetike dhe terrorizmit.

Kjo ndihmoi në krijimin e idesë së përdorimit të forcës para një sulmi të pashmangshëm, në vetëmbrojtje parashikuese.

Kufiri për vetëmbrojtjen parashikuese shihet gjerësisht nga studiuesit si i lartë. Kërkon atë që njihet si “përshkallëzim i menjëhershëm”. Me fjalë të tjera, kjo është “dritarja e fundit e mundshme e mundësisë” për të vepruar për të ndaluar një sulm të pashmangshëm.

Siç e shpjegoi atëherë Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së Kofi Annan në vitin 2005:

nëse sulmi i kërcënuar është i menjëhershëm, asnjë mjet tjetër nuk do ta shmangte atë dhe veprimi është i proporcionuar, kjo do të plotësonte interpretimin e pranuar të vetëmbrojtjes sipas nenit 51.

Siç thekson eksperti ndërkombëtar i së drejtës Donald Rothwell, legjitimiteti i vetëmbrojtjes parashikuese varet nga shqyrtimi faktik dhe kriteret strikte, duke balancuar urgjencën, ligjshmërinë dhe përgjegjshmërinë.

Megjithatë, linjat u shuan shpejt

Në vitin 2002, SHBA hodhën një “doktrinë paraprake” në strategjinë e sigurisë kombëtare.

Kjo argumentonte se kërcënime të reja – si terrorizmi dhe armët e shkatërrimit në masë – justifikonin përdorimin e forcës për të parandaluar sulmet para se ato të ndodhnin.

Kritikët, duke përfshirë Annanin, paralajmëruan se nëse koncepti i mbrojtjes parandaluese vetjake pranohet gjerësisht, ai do të minonte ndalimin e përdorimit të forcës. Ai do t’u jepte në mënyrë bazike shteteve të drejtën të veprojnë unilateralisht mbi bazë të inteligjencës spekulative.

Annan pranoi:

nëse ekzistojnë argumente të mira për veprim ushtarak parandalues, me prova të mira për t’i mbështetur ato, ato duhet të paraqiten në Këshillin e Sigurimit, i cili mund t’i autorizojë ato veprime nëse vendos ta bëjë.

Nëse nuk e zgjedh kështu, do të ketë, sipas përkufizimit, kohë për të ndjekur strategji të tjera, duke përfshirë bindjen, negociatat, frikësimin dhe izolimin – dhe për të rivizituar përsëri opsionin ushtarak.

Kjo është pikërisht ajo që Izraeli nuk arriti të bëjë para se të sulmonte Iranin.

Mësime nga historia

Qëllimi i deklaruar i Izraelit ishte të dëmtonte programin bërthamor të Iranit dhe ta pengonte atë të zhvillonte një armë bërthamore që mund të përdorej kundër tij.

Kjo është qartësisht për të parandaluar një sulm të supozuar, të kërcënuar, të ardhshëm nga Irani me një armë bërthamore që, sipas të gjitha informacioneve të disponueshme publikisht, Irani aktualisht nuk e zotëron.

Kjo nuk është hera e parë që Izraeli ka avancuar një interpretim të gjerë të vetëmbrojtjes.

Në vitin 1981, Izraeli bombardon reaktorin bërthamor të Irakut Osirak, i cili po ndërtohej në periferi të Bagdadit. Ai pretendonte se një Irak me armë bërthamore do të paraqiste një kërcënim të papranueshëm. Këshilli i Sigurimit i OKB-së kondamnoi sulmin.

Sipas ligjit ndërkombëtar, përveçse një sulm i armatosur është i pashmangshëm dhe i pashmangshëm, sulmet e tilla pritet të konsiderohen përdorime të paligjshme të forcës.

Ndërsa ende ka kohë dhe mundësi për të përdorur mjete jo të dhunshme për të parandaluar sulmin e kërcënuar, nuk ka nevojë të veprohet tani në mbrojtje vetjake.

Angazhimi diplomatik, sanksionet dhe monitorimi ndërkombëtar i programit bërthamor të Iranit – si përmes Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike – mbeten mjetet ligjore për të adresuar kërcënimin në rritje të paraqitur nga Teherani.

Ruajtja e shtetit të së drejtës

E drejta për mbrojtje vetjake nuk është një çek i bardhë.

Mbrojtja vetjake parashikuese mbetet e paqartë në ligj dhe shumë e kontestuar.

A ishin sulmet e Izraelit ndaj Iranit një përdorim i ligjshëm i “mbrojtjes vetjake”? Unë do të argumentoja jo.

Unë jam dakord me ekspertin e ligjit ndërkombëtar Marko Milanovic që pretendimi i Izraelit për të vepruar në mbrojtje parandaluese duhet të refuzohet bazuar në faktet që kemi në dispozicion.

Në një botë të paqëndrueshme, ruajtja e këtyre kufijve ligjorë është thelbësore për të shmangur agresionin e pakontrolluar dhe për të ruajtur shtetin e së drejtës.