Asnjë përfitim për Shqipërinë nga Nisma e Brezit dhe Rrugës së Kinës

Kryeministri shqiptar ka thënë hapur se nuk ka pasur asnjë ndikim

Origjinalisht publikuar në Global Voices

Kryeministri shqiptar Edi Rama prit me ministrin e Jashtëm të Kinës, Wang Yi në Tiranë më 29 tetor 2021. Screenshot nga një video nga zyra e Kryeministrit, përdorim publik.

Në vitin 2017, Shqipëria nënshkroi një marrëveshje bashkëpunimi me Kinën në kuadër të Iniciativës së Brezit dhe Rrugës (BRI). Ajo u konceptua si një përpjekje për të përmirësuar bashkëpunimin dypalësh në fushat e infrastrukturës, kapaciteteve të prodhimit, turizmit dhe bujqësisë. Gjashtë vjet më vonë, shumë pak është arritur.

Gjatë një turneu të Shqipërisë nga zëvendëskryeministri kinez Zhang Gaoli më 17 prill 2017, të dy palët thanë se shteti ballkanik është një vend i rëndësishëm përgjatë Brezit dhe Rrugës. Zhang inkurajoi Tiranën dhe Pekinin të shpejtonin negociatat dhe nënshkrimin e një Memorandumi ndërqeveritar të Mirëkuptimit mbi BRI-n për të planifikuar dhe udhëhequr më mirë bashkëpunimin dypalësh në mënyrë që të arrihen rezultate më të frytshme.

Zhang, siç u citua në një artikull Xinhua, tha:

Kina dëshiron të marrë pjesë aktive në projektet kryesore infrastrukturore dhe energjetike të Shqipërisë si rrugët, hidrocentrali dhe zonat e zhvillimit ekonomik, dhe të forcojë bashkëpunimin në fushën kulturore dhe shkëmbimet ndërmjet njerëzve, kinematografinë, arsimin dhe turizmin.

Megjithatë, iu desh pesë vjet pas vizitës së Zhangut që Shqipëria të nënshkruajë Memorandumin e Mirëkuptimit “Për Formimin e Një Grupi të Përbashkët të Punës për Bashkëpunimin e Investimeve” më 2021 shkurt nga Ministrja e Financave dhe Ekonomisë, Anila Denaj dhe Ministri i Tregtisë së Kinës, Wang Wentao.

Shqipëria mëson nga dështimet në vendet e tjera të Ballkanit

Ndërsa ka rreth 120 projekte të lidhura me Kinën që vlerësohen afërsisht në 32 miliardë dollarë amerikanë në Ballkan — shumica prej të cilëve janë në sektorët e infrastrukturës dhe energjetikës — Shqipëria është kryesisht shmangur nga grumbullimi i borxhit të madh ndaj Kinës në këmbim të zhvillimit, duke preferuar blerje që nuk kërcënojnë të rrisin borxhin e vendit në të ardhmen, shkroi Foreign Policy në një artikull.

Një nga shembujt e borxheve në rritje të Kinës në Ballkan është Mali i Zi: një autostradë BRI prej 1 miliard dollarësh që dështoi disa studime fizibiliteti dhe u përfshi në vonesa. 41 kilometra të para të autostradës prej 163 km u hapën në korrik 2022. Fillimisht lavdëruar nga Kina si një projekt i rëndësishëm në vitin 2014, autostrada që nga ajo kohë u bë një histori paralajmëruese që bashkoi rreziqet e ndërtimit të dobët kinez dhe praktikave të huazimit të shpejtë me shqetësimet e korrupsionit lokal në vendin e Ballkanit.

Maqedonia e Veriut kishte një përvojë të ngjashme jo të lavdërueshme me huazimet nga Banka Exim e Kinës për ndërtimin e autostradave. Pothuajse nëntë vjet pas fillimit të punimeve të ndërtimit, autostrada kyçe Kičevo–Ohrid nuk është përfunduar. Ndërkohë, Kina, si pjesë e projekteve BRI, gjithashtu kërkon të ndërhyjë në sektorin hekurudhor të Maqedonisë së Veriut.

I pyetur nëse Shqipëria duhet të jetë e shqetësuar për ripërsëritjen e problemeve të përjetuara nga shtetet e tjera ballkanike, analisti politik me bazë në Tiranë, Ben Andoni, i tha Global Voices:

Duhet të jetë shumë e frikësuar. Dallimet e mëdha në politikën ndërkombëtare vendosin të dy vendet pothuajse në anë të kundërta të barrikadave. Shqipëria është aleate besnike e SHBA-së, të cilat Kina është kundërshtari dhe sfidues i vendosur. Projekti i autostradës, i cili zgjati kaq shumë, dhe borxhi për të cilin Mali i Zi mori një huë nga Banka Eksport-Import e Kinës, treguan hapur një imazh të Kinës në rajonin tonë dhe në Evropë që nuk është shumë pozitiv.

Prania e Kinës në Ballkan duket e madhe dhe është rritur në vitet e fundit. Kina ka investuar miliarda në rajon dhe ka ngritur shqetësime për varësinë financiare nga Pekini. Fatmirësisht, sjellja e Kinës çoi në mobilizimin e institucioneve financiare evropiane për të ndihmuar Malin e Zi të shlyejë borxhin e tij ndaj Kinës në shumën e një miliard dollarësh. Shqipëria me kapacitete të saj mund ta gjejë shumë më të vështirë, dhe do të nevojitej një negociatë e gjatë, nëse përballet me një situatë të tillë. Pra, kujdesi duhet të shkojë dorë për dorë me shqetësimin.

Shfaqja e flamujve kinez dhe shqiptar në aeroportin e Tiranës në vitin 2019. Foto nga Filip Stojanovski, CC BY 3.0.

Dhe në fakt përparimi në pjesëmarrjen e Shqipërisë në BRI ka qenë i ngadaltë. Pozicioni i vendit ndaj iniciativës u shpreh qartë nga kryeministri gjatë një vizite zyrtare të fundit në Japoninë. Edi Rama deklaroi se nuk shihte përfitime ekonomike nga ajo që është mbetur nga bloku i bashkëpunimit ekonomik “17+1” i Kinës me vendet e Evropës Lindore — një format i lançuar para BRI dhe më pas i përdorur në realizimin e qëllimeve të BRI-së.

Anëtarësia e këtij bloku është zvogëluar, me Lituaninë duke u tërhequr në vitin 2021 dhe Letoninë dhe Estoninë duke u tërhequr vitin e kaluar. Duke folur me Nikkei Asia në Tokio më 22 shkurt 2023, Rama përshkroi kornizën si jo të dobishme, duke shtuar  “Sa i përket ndikimit ekonomik, do të thoja zero.”  Megjithatë, Rama tha, qeveria e tij është “jo duke u tërhequr. Do të qëndrojmë, dhe mendoj se tërheqja në parim nuk është një ide e mirë.” Ai shtoi se është e rëndësishme për vendet të “bisedojnë sa më shumë që të mundemi me njëri-tjetrin” dhe të “vendosin veten në vendin e të tjerëve.”

Një lojë me rezultat zero pavarësisht lidhjeve historike?

Shqipëria është në fakt e parapërgatitur për bashkëpunim me Kinën. Ishte një nga vendet më të hershme evropiane që krijoi marrëdhënie diplomatike me Republikën Popullore të Kinës, në vitin 1949. Në një farë mënyre mund të jetë më e përshtatshme të flitet për kthimin e Kinës më shumë se për ardhjen në Shqipëri. Në fakt, mbështetja për ekonominë shqiptare ishte vendimtare gjatë viteve 1970. Në 1973 dhe 1974, Shqipëria dërgoi 24 përqind të eksporteve të saj në Kinë, nga ku mori 60 përqind të importeve të saj totale (në mallra investimi dhe të financuara përmes ndihmës financiare kineze). Vitet 1971–1975 mund të konsiderohen “vitet e artë të bashkëpunimit ekonomik dypalësh.”

Por Shqipëria e sotme është një anëtar i NATO-s, një aleat i ngushtë të SHBA-së dhe dëshiron të shohë veten pjesë të Bashkimit Evropian në të ardhmen. “Ne duam të ndajmë barrën tonë të sigurisë me vendet që janë pjesë e aleancave tona strategjike. Këto janë emëruar Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian,” tha Rama gjatë së njëjtës interviste me Nikkei Asia.

Washingtoni dhe Pekini janë qartë duke konkurruar për vëmendje, dhe, sipas të njëjtit artikull të Foreign Policy, SHBA duket se po shpërblen Shqipërinë për të thënë jo Kinës:

Rikthimi i interesit të Washingtonit për Shqipërinë filloi në vitin 2020, kur vendi u bashkua me iniciativën Clean Network, një program të administratës Trump që synonte sfidimin e dominimit të firmave kineze në teknologjinë e telefonisë së lëvizshme 4G dhe 5G. Shqipëria ishte vendi i pari në rajon që u bashkua dhe ka përdorur pjesëmarrjen e saj për të fituar favor me Washingtonin, i cili është i kënaqur për mbështetjen në rajon.

Siguria kombëtare është ndoshta një nga pengesat kryesore që pengojnë projektet e mëdha kineze, siç shpjegon Leftioni Peristere, një gazetar që mbulon Kinën, për Global Voices:

Për Kinën, projektet në Shqipëri janë shumë të vogla. Interesi për të rinovuar të gjithë rrjetin e transmetimit të energjisë elektrike, i cili është shumë i nevojshëm, është shprehur. Por ka faktorë që kërkojnë analizë përse një projekt i tillë nuk mund të besohet një kompanie kineze. Shqipëria është një vend anëtar i NATO-s; nuk mund të lëjë të gjithë rrjetin energjetik, një infrastrukturë kritike, në duart e një kompanie kineze.

Peristere gjithashtu vëren se Kina kishte për detyrë të falë huatë për projektet BRI, diçka që shpesh nënvizohet nga Pekini sepse:

Që prej se BRI konsiderohet një iniciativë ekskluzive e President Xi Jinping, edhe pa përfituar ndonjë rezultat, ajo do të promovojë brenda vendit në Kinë, si një sukses i liderit.

Në çdo rast, Kina nuk ka arritur shumë në këtë kthesë historike. Sipas China Index, një iniciativë e Doublethink Lab, një organizatë e shoqërisë civile tajvaneze e përkushtuar për studimin e ndikimit të keq të autoritarizmit digjital, Shqipëria është një nga vendet më pak të ndikuar nga Kina në një listë prej 82 vendeve të studiuara deri tani. Kryesisht, Pekini është i pranishëm në media dhe në tregti. Deri tani duket se miqësia Sino-Shqiptare e viteve 70 nuk ka sjellë shumë mbështetje për BRI-në, dhe mbetet kryesisht simbolike.

I pyetur se si duhet të trajtojë Shqipëria bashkëpunimin me Kinën në situatën aktuale gjeopolitike, Andoni përmend se kujtimi i lidhjeve historike dhe kulturore është ende i gjallë në brezin më të vjetër në Kinë:

Duhet ta shfrytëzojmë këtë për përfitimin e dy vendeve tona, duke përfshirë edhe në sport, por pa ndikuar në obligimet ndërkombëtare të të dy palëve.