Benin: pse ushtria po vështirësohet të ndalojë avancimin djihadist

Që nga sulmi i gushtit 2019 në Kérémou, është dhënë alarmi. Benini, deri atëherë i shpëtuar nga rritja e xhihadistëve që vjen nga Saheli, ka hyrë në një epokë të re. Jo atë të një lufte klasike, por atë, më të paqartë dhe më të vështirë, të një lufte të padukshme. Është një luftë kundër njerëzve pa uniforma, pa flamurë, por jo pa strategji. Dhe këtu qëndron një nga sfidat kryesore të ushtrisë benineze: ajo përballet me një armik që nuk kërkon të pushtojë, por të shkrumbojë.

Si studiues, kam analizuar transformimin e ushtrisë benineze midis 1990 dhe 2020. Këtu shpjegoj pse kjo ushtri po vështirëson të ndalojë përparimin e xhihadistëve në vend.

Në letër, përgjigjja është e fortë. Më shumë se 3 000 ushtarë të dislokuar në kuadër të operacionit Mirador. Drona, automjete të blinduara, avionë njohjeje. Pajisje të reja të ofruara nga Shtetet e Bashkuara, Kina, Bashkimi Evropian. Madje, janë njoftuar edhe dronë monitorimi. Megjithatë, në terren, paqëndrueshmëria vazhdon të ekzistojë.

Sulmi i dhunshëm më 17 prill 2025, i kërkuar nga Grupi i Mbështetjes për Islamin dhe Muslimanët (GSIM - Jama'at Nusrat al-Islam wal-Muslimin, ose JNIM në anglisht) shkaktoi 54 të vdekur në radhët e beninezeve. Dy herë më shumë se në janar. Në total, që nga fundi i vitit 2021, më shumë se 200 ushtarë kanë rënë.

Problemi, sipas disa burimeve ushtarake, nuk është material. Është strukturale. Pajisjet janë aty, por nuk janë gjithmonë aty ku duhet, as kur duhet. Baza ushtarake e Kandi, 200 km larg pikave të nxehta, nuk mund të ndërhyjë në kohë. Asetet ajrore? Nënshfrytëzuara pak. Dronët? Në numër të pamjaftueshëm. Ushtarët? Shumë të rinj, shpesh të papërgatitur mirë, ndonjëherë pa përvojë të luftës reale. «Duhet të dish të drejtosh një drone, por edhe të dish se çfarë duhet ta bëjë ajo të shikojë», përmbledh një oficer.

Dhe madje kur armët janë të sofistikuara, ato nuk mjaftojnë. Pas sulmit të prillit, video të shpërndara në rrjetet sociale tregojnë terroristë duke shfaqur armë të rënda të kapura nga ushtarët beninues. Mitralozë, mortaja kineze, karikatorë të plotë. Pyesim veten si, me gjithë këtë, ata mundën të tërhiqen aq shpejt. Përgjigjja është e thjeshtë.

Nuk është vetëm çështje e armëve. Është çështje e koordinimit, të terrenit, të ritmit. Grupet e armatosura, ato, njohin zonën. Ata kalojnë nëpër rrugicat që ushtarët ende i zbulojnë. Ata godasin, pastaj tërhiqen në zona të pjerrëta, të paarritshme, shpesh në anën tjetër të një kufiri.

Izolimi rajonal

Tjetri faktor, më politik, është izolimi i Beninit në zonë. Që nga largimi i Burkina Fasos, Maliut dhe Nigerit nga Komuniteti Ekonomik i Shteteve të Afrikës Perëndimore (Cedeao), deri në krijimin e Aleancës së Shteteve të Sahelit (AES) në shtator 2023, marrëveshjet e bashkëpunimit për sigurinë janë shfuqizuar.

Nuk ka më të drejtë ndjekjeje. Nuk ka më operacione të përbashkëta. Nuk ka më shikueshmëri për atë që po ndodh disa kilometra larg në anën tjetër të kufirit. Grupet e armatosura përfitojnë nga kjo hapësirë. Ata veprojnë, pastaj tërhiqen në qetësi. Ata e dinë se nuk do të vijnë t’i kërkojnë.

Në Cotonou, autoritetet e pranojnë. Presidenti Patrice Talon e pranoi në diskursin e tij të 20 dhjetorit 2024: « Është fusha e vetme ku jemi akoma në vështirësi. » Bashkëpunimi rajonal tani është në varësi të gjeometrisë. Dhe gjeografia, ajo, nuk fal.

Fshatra të infiltruar

Por përtej asaj ushtarake dhe diplomatike, ekziston fronti i brendshëm. Atje ku beteja është më e ngadaltë, por më vendimtare. Sepse në veriun e Beninit, xhihadistët nuk kanë pushtuar. Ata janë përzier. Ata kanë hyrë në fshatra. Ata kanë lidhur aleanca. Ata kanë rekrutuar, për nevojë, për premtim, nëpërmjet presionit.

Ata nuk kanë nevojë të marrin qytetet. Ata instalojnë rrjete informimi. Ata paguajnë mirë. Ata gërmojnë një pus këtu, punësojnë një të ri atje. Ata njohin ndarjet: bagëtinë kundër bujqve, të vjetrit kundër të rinjve, qendër kundër periferisë. Dhe ata shfrytëzojnë çdo dobësi. Çdo heshtje. Çdo vonesë.

Qeveria është e vetëdijshme për këtë. Që nga viti 2021, ajo ka miratuar një strategji kombëtare për parandalimin e ekstremizmit të dhunshëm. Projekti Kohezioni shoqëror i rajoneve Veriore të Golfe të Gineas (Coso), i financuar nga Banka Botërore, është një pjesë e tij: 33 milionë dollarë për të përpjekur të rivendosë besimin, rifilluar kohezionin, ofruar alternativa. Rreth 524,500 përfitues janë të synuar.

Por për shumë, projekti është akoma shumë i ngadaltë. Projektet janë filluar, por rrallëherë të thelluar. Komunitetet mbeten në margjinë. Dhe ndonjëherë, edhe ata më të mirë me qëllime të mira, vështirë se kuptojnë se çfarë do të thotë « të përkatesh kombit » në një fshat të harruar. Në një hapësirë ku shteti vjen vetëm me ushtarë, por pa rrugë, pa shkolla, pa shërbime shëndetësore.

Një aktor lokal, në Parakou, lokalitet i vendosur në verilindje të vendit, e përmbledh kështu:

Sa kohë që nuk do të ketë ndjenjë përkatësie, grupet e armatosura gjithmonë do të kenë një avantazh.

Çfarë duhet bërë?

Kërkohet kohë, sigurisht. Por gjithashtu kërkohet një metodë tjetër. Të trajnohen më mirë ushtarët. Të pajisen më mirë, por mbi të gjitha të shoqërohen. Duhet të shkurtohen linjat e vendimmarrjes. Të decentralizohet komandimi. Të vendosen njësitë mobile, të shpejta, lokale. Të njohësh terrenin, është tashmë ta kontrollosh atë.

Duhet të rifillojë një diplomaci sigurie me vendet fqinjë, edhe jashtë Cedeao. Të hapen kanale teknike, bilaterale. Të mos presë që politika rajonale të stabilizohet për të vepruar. Grupet e armatosura, ato, nuk kërkojnë autorizim.

Dhe mbi të gjitha, të rindërtohet lidhja midis shtetit dhe popullatave kufitare. Jo vetëm përmes projekteve. Përmes pranisë. Përmes fjalës. Përmes mbrojtjes. Duhet të sigurohet që, në një fshat, kur një fëmijë sheh një ushtar, të shohë shtetin. Dhe jo një forcë të huaj.

Benini nuk mungon dëshira. Por duhet ta ndajë më mirë përpjekjen e tij. Lufta kundër xhihadizmit nuk do të fitohet vetëm me armë. Do të fitohet duke bërë komunitetet më të forta se frika. Duke e bërë shtetin më afër se grupet e armatosura. Dhe duke pranuar që kjo luftë, për t’u fituar, duhet së pari të kuptohet.