Izrael vs Irani: pesë skenarë të mundshëm dhe ndryshimet gjeopolitike në Lindjen e Mesme

Pas viteve kërcënimesh, tensionesh dhe sulmesh të pjesshme, Izraeli dhe Irani kanë hyrë përfundimisht në përballje direkte. Gjatë ditëve të fundit, Izraeli ka kryer sulme ajrore ndaj objektivave ushtarake dhe bërthamore iraniane. Irani është përgjigjur me raketa dhe dronë. Konflikti është vetëm duke filluar, por tashmë ngre dyshime të ngutshme: sa larg mund të shkojë kjo luftë? Kush tjetër mund të përfshihet? Dhe çfarë ndikimi mund të ketë jashtë Lindjes së Mesme?

Pesë skenarë kryesorë ndihmojnë të kuptohet çfarë mund të ndodhë në ditët dhe javët në vijim.

Skenari i parë është një dalje e shpejtë e Iranit, që do të kryente disa sulme për të treguar forcë dhe më pas do të pranonte një armëpushim të ndërmjetësuar nga fuqitë ndërkombëtare, kryesisht Shtetet e Bashkuara. Kjo dalje do t’i lejonte Teheranit të deklaronte, brenda vendit, se është përgjigjur, por do të shmangte një eskalim që mund të destabilizonte edhe më shumë vendin. Strategjia është përdorur nga Hezbollahu në vitin 2024, kur u godit nga një sërë sulmesh izraelite, humbi pjesë të arsenalit të tij, por preferoi të tërhiqej para se të shkatërrohej plotësisht.

Skenari i dytë përfshin një luftë më të balancuar. Irani do të arrinte të godiste disa objektiva në Izrael ose të kryente sulme përmes grupeve aleate në vendet fqinje. Presioni ndërkombëtar për një armëpushim do të rritej, veçanërisht mes aleatëve evropianë të Izraelit, si Franca dhe Mbretëria e Bashkuar. Në këtë rast, qeveria izraelite mund të zvogëlonte sulmet para se të arrinte të gjitha qëllimet e saj, për të shmangur humbjen e mbështetjes politike dhe diplomatike.

Skenari i tretë është një eskalim rajonal. Nëse Irani godet trupat ose bazat e vendeve të tilla, lufta mund të përhapet shpejt. Qeveria iraniane tashmë akuzoi SHBA-në për mbështetjen e bombardimeve izraelite, dhe ka grupe të armatosura aleate me Iranin në Irak, Liban dhe Jemen që mund të aktivizohen. Hyrja e SHBA-së do ta bëjë konfliktin edhe më të rëndë. Ka raporte se Jordania ka interceptuar raketa (dyshohet se iraniane) në hapësirën e saj ajrore. Nëse shndërrohet në një konflikt të madh, efektet do të ndjeheshin në mbarë botën.

Skenari i katërt është një luftë e zgjatur, por me intensitet më të ulët. Edhe pse bombardimet e mëdha do të përfundojnë, sulmet kibernetike, sabotazhet, vrasjet e udhëheqësve ushtarakë dhe shpërthimet e rastësishme mund të vazhdojnë për muaj. Kjo lloj lufte e tërthortë është përdorur tashmë nga Izraeli në vitet e fundit, me operacione sekrete në Iran. Teherani, nga ana tjetër, mund të përpiqet të rindërtojë programin e tij bërthamor në fshehtësi, duke përdorur luftën si justifikim.

Së fundi, ekziston një skenar më ambicioz dhe i rrezikshëm: përpjekja për të shkaktuar ndryshim regjimi në Iran. Edhe pse nuk është deklaruar zyrtarisht, ky qëllim po fiton forcë në sektorë të qeverisë izraelite. Ideja është të dobësohet struktura ushtarake dhe politike iraniane në atë masë sa që regjimi aktual të rrëzohet. Megjithatë, ky rrugë është plot rreziqe. Një rrëzim i brendshëm në Iran mund të shkaktojë luftë civile, të rrisë numrin e refugjatëve dhe të krijojë një vakum pushteti të vështirë për t’u kontrolluar.

Të gjitha këto skenarë përfshijnë drejtpërdrejt SHBA-të, të cilat kanë adoptuar një qëndrim ambigu. Presidenti Donald Trump po mbështet një negociatë të re me Iranin, por gjithashtu mbështet fuqimisht qeverinë izraelite. Në varësi të zhvillimit të luftës dhe ndikimit në SHBA, ai mund të intensifikojë ofensivën ose të presionojë për një marrëveshje. Vendimet e Trump duhet të marrin parasysh politikën ndërkombëtare dhe nevojën për të treguar forcë ndaj elektoratit.

Brazil, edhe pse i largët nga rajoni, mund të ndikojë në shumë mënyra. Rritja e çmimit të naftës, pasiguria në tregjet financiare dhe tensionet në zinxhirët logjistikë janë tashmë pasojat e dukshme. Vendin tonë e gjejmë aktualisht në Këshillin e Sigurimit të OKB-së. Kjo do të thotë se vendi mund të luajë një rol të rëndësishëm në përpjekjet diplomatike për uljen e tensioneve. Diplomacia braziliane, historikisht e lidhur me multilateralizmin, do të testohet edhe një herë.

Po ashtu, ka implikime më të gjera. Konflikti ngrit çështje për të ardhmen e programit bërthamor iranian, kufijtë e përgjigjes ushtarake të Izraelit dhe dobësinë e mekanizmave ndërkombëtarë të ndërhyrjes. Në të njëjtën kohë, tërheq vëmendjen për dobësimin e aktorëve rajonalë tradicionalë, si Hezbollahu, dhe për vështirësitë në mbajtjen e aleancave të qëndrueshme në një rajon kaq polarizuar.

Një pikë pothuajse e munguar në debatin ndërkombëtar është fakti se Izraeli pothuajse me siguri posedon armë bërthamore, edhe pse kurrë nuk e ka pranuar zyrtarisht. Vlerësohet se vendi mban një arsenal prej rreth 80 deri në 90 kokash bërthamore, pa u nënshtruar inspektimeve të Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (AIEA) ose presioneve reale për çarmatim. Ndërsa programi iranian është objekt i sanksioneve, kërcënimeve dhe negociatave multilaterale, fuqia bërthamore e Izraelit mbetet e paprekur, duke forcuar asimetrinë dhe duke ushqyer perceptimet e imunitetit në rajon.

Cilado qoftë përfundimi, konflikti midis Izraelit dhe Iranit tregon se balanca gjeopolitike në Lindjen e Mesme po ndryshon shpejt. Dhe këto ndryshime nuk mbeten vetëm në rajon: ndikojnë ekonomitë, aleancat politike dhe vendimet strategjike në mbarë botën – përfshirë edhe në Brazil.