Çfarë është teoria moderne monetare? Një ekonomist shpjeg...

MMT argumenton se një qeveri me sovranitet të plotë monetar si Kanadaja nuk përballet me kufij të vështirë financiare në shpenzimet e saj. (Shutterstock)

Disa fjalë shkaktojnë më shumë ankth në debatin publik se “borxhi kombëtar” dhe “deficiti qeveritar”. Borxhi kombëtar është shuma totale e parave që qeveria detyrohet, e grumbulluar gjatë viteve të deficitit. Deficiti qeveritar është kur qeveria shpenzon më shumë para se sa mblidhet nga taksat dhe të ardhurat e tjera.

Duke u kthyer të paktën në vitet 1930, ideja se buxhetet qeveritare duhet të imitojnë financat e familjes vazhdon të dominojë diskursin publik.

Politikanët, analistët dhe madje disa ekonomistë paralajmërojnë rregullisht se deficitet janë të rrezikshëm në natyrë dhe duhet të minimizohen — duke argumentuar se, si familjet, qeveritë duhet të sigurojnë që shpenzimet e tyre të mos kalojnë të ardhurat e tyre, përndryshe rreziku i falimentimit është i pranishëm.

Por çfarë nëse kjo analogji është plotësisht e gabuar? Sipas një shkollë të mendimit ekonomik që njihet si teoria e monetarizmit modern (MMT), qeveritë që lëshojnë valutën e tyre nuk janë aspak si familjet.

MMT argumenton se një qeveri me sovranitet të plotë monetar — që do të thotë se ajo lëshon valutën e saj, nuk e lidh atë me një valutë ose mall tjetër dhe nuk huazon në valutë të huaj — nuk përballet me kufij të fortë financiarë në shpenzimet e saj.

Ndryshe nga individët, të cilët duhet të fitojnë ose të huazojnë para para se të shpenzojnë, një qeveri me sovranitet valutor krijon para ndërsa shpenzon, duke nënkuptuar se ajo gjithmonë mund të përmbushë detyrimet e saj financiare. Kjo teori ka implikime të rëndësishme për mënyrën se si kanadezët kuptojnë borxhin publik dhe shpenzimet e deficitit.

Rritja e MMT-së në vitet e fundit

MMT nxjerr në pah një gamë të gjerë traditash intelektuale, duke përfshirë Chartalism, financimin funksional dhe shkollën post-Keynesiane.

Ideologjia e saj themelore u shpreh për herë të parë nga figura të tilla si Warren Mosler, një praktikant financiar i cili shkrimet e tij shkaktuan debate të hershme, dhe më vonë u zhvillua nga ekonomistë akademikë duke përfshirë L. Randall Wray, Stephanie Kelton dhe Bill Mitchell.

L. Randall Wray, profesor i ekonomisë në Bard College, diskuton ‘Teorinë e Parave Moderne për Fillestarët’ në prill 2018 në St. Francis College.

Njëherë konsideruar si “ekonomi voodoo,” MMT ka kaluar vitet e fundit nga margjina e mendimit ekonomik në arenën publike, duke fituar gjithnjë e më shumë vëmendje.

Siç ka vënë në dukje Kelton , idetë që sfidojnë urtësinë tradicionale ndjekin një trajektore të parashikueshme: fillimisht injorohen, pastaj tallen dhe në fund përballen me kundërshtim të egër. MMT tani është me vend në fazën e “rezistencës”.

Pyetja se si qeveritë financojnë shpenzimet publike nuk është vetëm një mosmarrëveshje akademike, por edhe ajo që formëson të ardhmen e politikës ekonomike, qeverisjes demokratike dhe prioriteteve shoqërore.

Kornizat ekonomike debatohet dhe kundërshtohet në arenën publike. Menyra se si ato janë të formuluara përcakton të kuptuarit publik, mbështetjen politike dhe në fund, drejtimet e politikës në botën reale.

MMT rishikon shpenzimet qeveritare

Qeveria federale e Kanadasë, përmes partneritetit të saj me Bankën e Kanadasë, ka autoritetin të lëshojë dollarë kanadez "sipas nevojës."

MMT thekson se një vend si Kanadaja nuk ka nevojë të mbledhë dollarë para se të shpenzojë ato. Përkundrazi, ajo krijon para duke “shënuar më shumë” ose kredituar llogaritë bankare — kryesisht përmes shtypjes së tastierës — kur bën pagesa.

Ky proces mbështet shpenzimet e qeverisë për blerjen e mallrave dhe shërbimeve, transferimet publike (pensionet dhe sigurimet e punës), pagesat të interesit mbi borxhin qeveritar, blerjet e aseteve nga Banka e Kanadasë (lehtësimi sasior) dhe përgjigjet emergjente.

Megjithatë, kjo nuk do të thotë se qeveritë mund të shpenzojnë pa kufij ose pa pasoja. As nuk e eliminon nevojën për taksa.

Në vend të kësaj, MMT ndryshon fokusin nga rregullat fiskale arbitrare te kufizimet reale ekonomike. Kufiri kryesor në shpenzimet e qeverisë nuk është nëse ka mjaftueshëm para — sepse gjithmonë mund të krijojë më shumë — por nëse ekonomia ka kapacitetin për të absorbuar atë shpenzim pa shkaktuar inflacion.

Ndërsa qeveria nuk ka nevojë për të ardhura nga taksat për të “paguar” shpenzimet, taksat luajnë një rol të rëndësishëm në kontrollin e inflacionit duke hequr para nga qarkullimi, menaxhimin e pabarazisë dhe ndikojnë në mënyrën se si punojnë, investojnë, shpenzojnë para dhe inovojnë njerëzit.

Inflacioni është kufizimi i vërtetë, jo deficitet

Kritikët e MMT shpesh argumentojnë se politikat fiskale ekspansioniste — si shpenzimet e mëdha qeveritare ose paketat stimuluese — në fund të fundit çojnë në inflacion. Një shpjegim i zakonshëm për rritjen e fundit inflacionare në Kanadë dhe vende të tjera është se programet qeveritare injektuan fuqinë e tepruar blerëse në ekonomi.

Megjithatë, MMT argumenton se inflacioni bëhet problem kur shpenzimet e qeverisë shtyjnë ekonominë përtej kapaciteteve të saj — kur nuk ka mjaftueshëm punëtorë, materiale ose burime për të përmbushur kërkesën në rritje.

Prezantimi TED i Stephanie Kelton ‘Miti i madh i deficitëve të qeverisë.’

Derisa atëherë, shpenzimet qeveritare mund të përdoren për të investuar në mallrat publike, për të krijuar vende pune dhe për të siguruar stabilitet ekonomik.

Nga pikëpamja e MMT-së, kufizimi kryesor nuk është ku të gjejmë paratë por nëse ato dollarë të rinj të krijuar mund të absorbohen nga kapaciteti i papërdorur pa krijuar presione të papërballueshme çmimesh. Shpenzimet qeveritare mund të funksionojnë nëse janë të kohës dhe të drejtuara drejt projekteve që rrisin produktivitetin.

Duke synuar burimet e papërdorura dhe duke përmirësuar anën e ofertës, shpenzimet qeveritare mund të rrisin prodhimin, të shtojnë punësimin dhe të promovojnë rritje të qëndrueshme ekonomike.

MMT dhe politika e parave

Një nga kontributet kryesore të MMT-së është demokratizimi i parave vetë duke e hequr misterin nga ideja se paratë janë natyrshëm të rralla. Ajo thekson se shpenzimet qeveritare kufizohen nga disponueshmëria e burimeve të vërteta, jo nga financat.

Nëse më shumë njerëz kuptonin këtë, mund të ndryshonte kushtet e debatit publik nga pyetje si, “Si do t’i paguajmë ato?” në pyetje më praktike dhe me kuptim si: “A kemi njerëzit, materialet dhe teknologjinë për ta bërë këtë të ndodhë pa shkaktuar inflacion?” dhe “A është kjo e dobishme për shoqërinë?”

Për shembull, kur investime të mëdha në energjinë e gjelbër, shëndetësinë, kujdesin për fëmijë ose banesat e përballueshme janë hedhur poshtë si “shumë të shtrenjta,” MMT e rimendon çështjen rreth kapaciteteve reale dhe përfitimeve shoqërore.

A kemi njerëzit, aftësitë dhe infrastrukturën për t’i realizuar ato në mënyrë efektive dhe të qëndrueshme?

Duke ndryshuar fokusin nga kufizimet financiare dhe llogaria bankare e qeverisë te potenciali ekonomik i vërtetë dhe prioritetet demokratike, MMT hap rrugë të reja për diskutimet politike që bazohen në realitetin material sesa në dogma fiskale të vjetruara.

Çfarë do të thotë MMT për Kanadanë

Kanadaja është në një pozicion të mirë për të përfituar nga një qasje e informuar nga MMT për politikën fiskale, e cila ofron një këndvështrim të vlefshëm për rifikimin dhe prioritetizimin e politikës ekonomike.

Si një vend me sovranitet valutor dhe burime të mëdha natyrore dhe njerëzore, Kanadaja ka aftësinë të përdorë shpenzime publike të synuara për të adresuar sfida të ngutshme si çmimi i banesave, zgjerimi i kujdesit shëndetësor dhe kujdesit për fëmijët, dhe zbutja e ndryshimeve klimatike.

MMT na inkurajon të ndryshojmë bisedën nga kufizimet artificiale fiskale te mundësitë ekonomike të botës reale. Në vend që të pyesim, “A mund ta përballojmë?” duhet të pyesim, “Çfarë na nevojitet, dhe si mund të mobilizojmë burimet tona për ta arritur atë?”

Lexo më shumë: Rritja ekonomike është prioriteti kryesor për politikanët kanadezë — ja pse

Ndërsa sfidat ekonomike nga ndryshimet klimatike deri te pabarazia në rritje po rriten, Kanada nuk mund të përballojë të mbetet prapa nga mite të vjetruara rreth financave të qeverisë.

Duke përqafuar një qasje më fleksibile dhe të realizueshme ndaj politikës fiskale, Kanadaja mund të krijojë një ekonomi që punon për të gjithë, jo vetëm për disa të pasur.

MMT nuk është një udhëzues politik i një madhësie të përsosur për të gjithë, por një kornizë që thekson se si funksionojnë qeveritë me sovranitet valutor. Ajo thekson se kufizimet e vërteta qëndrojnë tek burimet në dispozicion, jo tek kufijtë arbitrarë të buxhetit, duke ofruar qeverisë një mënyrë të re për të menduar për mundësitë ekonomike.